Van de redactie

42
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
stelt hen in staat steeds weer terug te komen op het onderwerp voedsel; het onderwerp
dat betrekkelijk veilig is en dat symbool staat voor de machteloosheid die zij proberen
over te brengen in hun verhalen.
Inga Clendinnen verbindt haar idee van de catastrophe tales ook met een denkbeeld
van Charlotte Delbo die haar geheugen onderverdeelt in twee niveaus. Allereerst is er
het niveau van het herinneren, mémoire ordinaire, waar zij uit put voor conventionele,
alledaagse conversatie. Daaronder ligt het niveau van het vergeten, mémoire profonde,
waarin zij ervaringen opslaat die te pijnlijk zijn om te communiceren. Daar waar de
pijn te groot is om mee verder te kunnen leven, verdwijnen herinneringen in het vergeetgeheugen.
Deze herinneringen maken geen deel uit van de catastrophe tales, zij
zijn verdwenen uit de nieuwe werkelijkheid van het collectief geheugen.
Om de betekenis van de genocide in de huidige Cambodjaanse samenleving te
begrijpen, is het daarom van belang te kijken naar wat er niet verteld wordt. We hebben
gezien hoe met name de herinneringen aan het onderwerp voedsel en in mindere mate
de herinneringen aan de onderwerpen executies, dwangarbeid en Angkar zijn opgeslagen
in het mémoire ordinaire en hoe deze onderwerpen hun neerslag vinden in het
collectief verhaal. De onderwerpen die niet aan bod komen kunnen meer vertellen over
de verwerking van trauma na extreem politiek geweld.
Schimmen uit het verleden
Luisterend naar de overlevingsverhalen kunnen we niet anders dan ons afvragen wie er
achter al die gruwelijkheden zaten. De verhalen draaiden eigenlijk allemaal om één
ding, zonder dat dit benoemd werd. Overlevenden hebben het over Angkar, de organisatie.
Door het gebruik van deze term, een instituut, wordt het persoonlijke vermeden.
Er was een grote geheimhouding rond de leden van Angkar, lange tijd wist niemand
wie zij waren. Dit depersonaliseerde de organisatie nog verder. Er wordt gesproken
over samey Pol Pot - Pol Pot tijd. 1 Mensen zeggen “Pol Pot vermoordde mijn familie”
of “Pol Pot heeft mijn huis afgebrand”, alhoewel ze Pol Pot nooit in eigen persoon
gezien zullen hebben. Overlevenden kenden toentertijd de gezichten achter Angkar
niet, maar ook nu nog spreken zij van Angkar als gedepersonaliseerd instituut. Zowel
Pol Pot als de leden van Angkar waren bovendien niet de personen waar deze overlevenden
dag in dag uit mee te maken hadden. Zij waren niet degenen die de werkkampen
bewaakten, die het karige voedsel uitdeelden, die hen bespioneerden, die mensen
meenamen voor ‘heropvoeding’ en zij waren niet de personen die de executies uitvoerden.
De daders in het verhaal schitteren van afwezigheid. 2
Het belangrijkste instrument van het Rode Khmer regime was een enorm leger van
jonge Rode Khmer soldaten, weggehaald bij hun familie, getraind en gehersenspoeld
om te gehoorzamen aan de revolutie en de vijand uit te schakelen. Juist deze jonge
mensen, die de waanzinnige ideeën van Pol Pot en zijn consorten tot waarheid maakten,
leven ook vandaag de dag nog tussen de andere overlevenden. Het gebruik van de
naam Pol Pot heeft weinig te maken met de persoon Pol Pot, maar dient evenals het