Van de redactie

46
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
1988: Genocide op de Koerden
Mient Jan Faber en Andrea Vermeer
Het genocide-verdrag van 1948, de Convention on the Prevention and Punishment of
the Crime of Genocide, kwam tot stand dankzij de Poolse professor internationaal recht
Raphael Lemkin. Hijzelf verloor 49 familieleden maar ontsnapte aan de holocaust door
een verblijf in Zweden en de Verenigde Staten tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Genocide, een term bedacht door Lemkin, werd beschouwd als een oorlogsmisdaad
onder internationaal recht en gedefinieerd als een handeling met de intentie om geheel
of gedeeltelijk een nationale, etnische, raciale of religieuze groep te vernietigen. Ondertekenaars
van het verdrag hebben de plicht in te grijpen, mocht ergens op aarde een
genocide dreigen of om zich heen grijpen. Sindsdien hebben er diverse genociden
plaatsgevonden, onder meer in Cambodja, Irak, Rwanda, Srebenica en Darfur. Maar
hoewel de drie laatstgenoemde genociden zelfs voor het oog van de Verenigde Naties
plaatsvonden, werd er nimmer onder de vlag van de organisatie, die het genocideverdrag
met algemene stemmen aanvaardde, ingegrepen: het verdrag is een dode letter
gebleken. Wat rest zijn (vaak) desperate pogingen van overlevenden om alsnog recht te
halen en de formele bevestiging te krijgen dat hun geliefden slachtoffer van een genocide
zijn geweest. Bovendien proberen overlevenden zich politiek te verzekeren tegen
de ramp die hen is overkomen. De Joden kregen na de holocaust een eigen huis, de
Joodse staat Israël, waarin zij zichzelf kunnen verschansen tegen nieuwe bedreigingen
van hun voortbestaan. De Koerden in Irak proberen hetzelfde te realiseren, stap voor
stap, tot op de huidige dag. In dit artikel zullen wij beschrijven hoe twee genociden –
Halabja en de Anfal-campagne – de Koerden in Irak hebben getroffen en hoe deze
gebeurtenissen zich politiek en sociaal hebben vertaald in het leven van de nabestaanden.
De Irak-Iran oorlog
In september 1980 viel het leger van Saddam Hussein Iran binnen. Naar eigen zeggen
was Hussein er op uit enige ‘grenscorrecties’ aan te brengen. Zijn voornaamste doelwit
was de olierijke provincie Khuzestan, met een gemengde bevolking, deels Arabisch.
Aanvankelijk succesvol, ontaardde de oorlog na twee jaar in een herhaling van de
Eerste Wereldoorlog: met loopgraven, menselijke aanvalsgolven (waaronder vele
duizenden tieners - mine-clearers - die de martelaarsdood vonden) van Iraanse kant,
soms tot ver op Iraaks grondgebied; en de inzet van chemische wapens om de aanvalsgolven
te breken, van de kant van Irak, een tankeroorlog en luchtaanvallen op steden.
Dat alles gebeurde in een uitzichtloos gevecht dat zich jaren voortsleepte. De eerste
gedocumenteerde aanvallen met chemische wapens dateren uit de zomer van 1983, 1