Van de redactie

14
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
Alleen wanneer we aanvaarden dat in een door oorlog bepaalde waarneming van de
wereld het echte leven buiten de ‘verhalen’ tot stand komt, kunnen we gaan begrijpen
op welke manier de kracht die mensen uit hun dagdromen joeg, ook een bron van
verleiding kan zijn. Want in plaats van het voornemen om een fantasieleven te leiden,
belooft het iets dat echte werkelijkheid is. Zo begrijp ik de woorden van de Servische
regisseur Zivojin Pavlovic die sprak over de ‘hysterische’ verschrikking waarmee
oorlog wordt gezien ‘in landen met een hoog cultuurgehalte’.
‘De grote cultuur besteedt zoveel aandacht aan het verlengen van het menselijk leven. Mensen
nemen pillen en injecties om de dood op afstand te houden. Maar ergens weten al deze mensen
dat hier, op de Balkan, een droom van hen uitkomt: een stap uit de eigen grot, een stap in de
wereld van de wilde dieren, de wereld van onbeperkt risico, van absolute vrijheid.’
Zo begrijp ik ook hoe eerder, in de jaren ’20, de beweging van de Joegoslavische dichter
Ljubo Micic rond het ‘Zenitistisch Manifest’ het ‘Barbaars Balkanisme’ tot de ultieme
deugd maakte, met slogans als: ‘Europa is een oude vrouw, de Balkan is een jonge
hengst’ en ‘het is in ons voordeel dat we geen culturele tradities hebben’ (Golubovi &
Subotic 1991, bl. 107). Zo begrijp ik ook de voortdurende steun voor de populistische
politicus die de gunst van het volk kon krijgen door ten overstaan van Westerse journalisten
te beweren dat hij met het grootste genoegen ‘de ogen van elk van zijn voormalige
Kroatische landgenoten met roestige vorken uit [zou willen] steken’. Dit soort
ressentiment, dit soort nihilisme, dit soort van Nein machen (‘niet doen’) gaat in tegen
alle waarden en betekenissen die de nihilist zonder uitzondering als vals en oppervlakkig
beschouwt (Goudsblom 1987) – destructief als het is, is het een teken voor de
weigering opnieuw met dagdromen te beginnen. Het kiest voor ontologische zekerheid
door ‘Het Reële’ in het midden van het toneel te plaatsen.
Conclusie
In dit essay heb ik betoogd dat oorlog mensen opzadelt met al te lucide inzichten in het
proces van symbolisering. ‘Symbolische sluiting’ – de gedachte dat de wereld in een
sluitend symboolsysteem kan worden ondergebracht – is cruciaal in het ondersteunen
van het gevoel dat ‘de dingen zijn zoals ze moeten zijn’. Oorlog markeert de onmogelijkheid
van ‘symbolische sluiting’, het ontmaskert geleefde werkelijkheden als louter
fantasieën. In het geval van Novi Sad markeerde de oorlog herhaaldelijk de illusie die
aan de basis ligt van concepten als beschaving en moderniteit. Hoe schokkend en
onvergetelijk deze inzichten ook zijn, ze moeten verdrongen worden wanneer de vrede
getekend is: geen enkel ideologisch voorschrift dat volgens de lijnen van beschaving en
moderniteit een soort van normaliteit in vredestijd moet (her)scheppen, kan de voortdurende
herinnering aan zijn kunstmatigheid tolereren. ‘Symbolische sluiting’, hoe
evident onmogelijk het ook is, moet hersteld worden; en – zoals Slavoj Zizek verklaart
– alleen de fantasie, de dagdroom kan deze taak volbrengen. Samenlevingen die door