Van de redactie

8
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
moment in ons leven kan inbreken’. Naoorlogse samenlevingen zullen dus voortdurend
hun best moeten doen om mensen aan het dagdromen te krijgen, omdat enkel in de
dagdroom de heelheid van de herstelde orde gestalte kan krijgen.
In het vervolg van dit artikel zal ik twee casussen bespreken die concreet illustreren
hoe de noodzaak om de schokkende beelden van de oorlog te vergeten en tegelijkertijd
de onmogelijkheid om dit voor elkaar te krijgen, beide van grote invloed zijn op de
Servische politiek en Servische populaire cultuur. De eerste casus betreft de praktijk
van etnische zuivering, meer specifiek de recente poging om Kosovo te zuiveren van
zijn Albanese inwoners. Mijn redenering zal zijn dat deze praktijken niet goed begrepen
kunnen worden, wanneer niet ook de noodzaak van het vergeten van een door
oorlog beheerst verleden erbij betrokken wordt. De tweede casus betreft ‘de Zigeuner’,
zoals die wordt verbeeld in de Servische populaire cultuur. Deze imaginaire figuur
illustreert juist de onmogelijkheid van vergeten, en laat zien hoe dezelfde traumatische
herinneringen die vergeten moeten worden als bron voor ontologische zekerheid
worden aangewezen. Beide casussen bevestigen hetgeen ik aan het begin van dit essay
heb gesteld: oorlogservaringen blijven een rol spelen in de manier waarop de Serviërs
hun leefwereld gestalte geven en begrijpen, zelfs lang nadat de vrede getekend is.
Albanezen en de droom van een modern Servië
Wat mij opviel tijdens de Kosovo-crisis in de tweede helft van de jaren negentig was
het gemak waarmee een begrip als ‘etnische zuivering’ werd gebruikt door zowel
journalisten, politici als de gewone mens op de straat. Men sprak over etnische zuivering
alsof het iedereen duidelijk was wat etnische zuivering precies betekent. In sommige
opzichten was het programma van etnische zuivering inderdaad een recht-toe-rechtaan
verwerping van al datgene dat niet tot het ideaalbeeld van de gevierde ethnos
behoorde. Veel minder duidelijk waren de motieven en de drijfveren achter de etnische
zuivering.
In zijn essay over de oorlog in Bosnië, beschrijft Robert Hayden de logica achter
etnische zuivering als de ‘zegetocht van het culturele fundamentalisme’. Hayden beweert
dat de nationalistische politici die na de teloorgang van Tito’s Joegoslavië aan de
macht kwamen een absolutistisch en essentialistisch cultuurbeeld hanteerden: de werkelijkheid
van een etnisch zuivere staat, haar grenzen en haar samenstelling, was al op
voorhand gedefinieerd. Dat de visie van de nationalisten empirisch nauwelijks stand
hield deed niet ter zake, de werkelijkheid diende aan het beeld te worden aangepast.
Sterker nog, het was juist die empirische onwaarheid van de etnisch zuivere staat die de
drang om de heterogene wereld van diversiteit te bevrijden extra fel maakte (Hayden
1996, bl 784). Etnische zuivering was het logische gevolg van dit proces: het kwam
voort uit de overtuiging en motivatie om de wereld om te vormen naar een ideaal model
van hoe ze zou moeten zijn.
Waarom de etnisch zuivere staat eigenlijk zo aantrekkelijk zou zijn voor haar