Odeon 80 - De Nederlandse Opera

René Jacobs (Foto: Philippe Matsas)
Marianne Broeder
‘Bitter tot het bittere einde’
Na doorslaande successen met zijn leiding van Giulio Cesare en Don Chisciotte in Sierra Morena keert René
Jacobs terug bij De Nederlandse Opera als dirigent van Rameaus komische opera Platée. Jacobs: ‘Het is zeer
de vraag of het publiek destijds heeft moeten lachen.’
Via de telefoon vanuit zijn tijdelijke standplaats
Berlijn, waar hij een uitvoering van
Antigona van Tommaso Traetta instudeert,
vindt de overbezette Belgische dirigent
René Jacobs een kort moment voor een
interview. Jacobs maakte naam met zijn
bevlogen directie van Italiaanse en Duitse,
vaak minder bekende opera’s uit de barok
en de klassieke tijd, doorgaans met zijn ge -
lauwerde Akademie für Alte Musik Berlin.
Voorafgaand aan zijn bliksemcarrière als
dirigent leerden we Jacobs, een heldere
countertenor, kennen als zanger, een ervaring
die hij ziet als een absoluut pré voor
elke operadirigent.
Jacobs spreekt rustig en bedachtzaam,
hij kiest zijn woorden met zorg. ‘Mijn eigen
zangerscarrière brengt met zich mee dat ik
op een intieme manier met de zangers kan
omgaan. Ik begon al vroeg met het dirigeren
van mijn ensemble Concerto Vocale en later
mijn studenten aan de Schola Cantorum
Basiliensis. Voor eigen concerten heb ik
tegenwoordig helaas geen tijd meer. Mijn
laatste recital gaf ik zes jaar geleden. Het
dirigeren van een opera betekent zes weken
intensief repeteren. Zo is het zingen steeds
minder geworden en het dirigeren steeds
meer. Het een heeft het ander meegebracht.’
Franse barokopera’s –
Platée, de haute-contre
Tot nu toe leidde Jacobs welgeteld één
Franse opera: Roland van Lully. Dat gege -
ven zegt niets over zijn affiniteit met het
Franse barokrepertoire, die hij wel degelijk
heeft, verduidelijkt hij. Met spijt in de stem:
‘Franse opera’s worden nu eenmaal vooral
in Frank rijk uitgevoerd door Franse specialisten.’
Met zijn directie van Rameaus Platée
gaat een langgekoesterde wens in vervulling.
‘Het was een bijzonder aangename verassing
voor mij om door De Nederlandse Opera
gevraagd te worden Platée te doen,’ vertelt
hij. ‘Dit stuk staat al lang op mijn verlanglijst.
Vooral omdat het een zeldzame comédie
lyrique is, een parodie op de tragédie lyrique.
Het satirische karakter van dit werk roept
associaties op met de Italiaanse komische
opera, die de opera seria op de hak neemt.
De bezetting van de hoofdrol bijvoorbeeld,
een haute­contre in travestie, zien we al bij
de oude voedsters van Monteverdi.’
‘De invulling van die rol blijkt overigens
een probleem te zijn. Veel opnames van de
laatste jaren kozen een gewone tenor. Maar
de haute­contre is een speciale stemsoort,
vergelijkbaar met de tenore contraltino uit
het Italiaanse belcantorepertoire. De pioniers
van de authentieke muziekbeweging,
die Rameau weer op de planken brachten,
dachten er niet aan deze zangers – die verdacht
werden van een gebrek aan goede
smaak – te vragen. Behalve bij de allereerste
opname uit 1961, waar Platée wordt gezongen
door Michel Sénéchal, een echte hautecontre.
Voor onze uitvoering heb ik met volle
overtuiging Colin Lee gekozen, een onvervalste
hoge tenor, een stem die naadloos
past bij het authentieke instrumentarium
van de Akademie für Alte Musik Berlin. Tot
nu toe zong Lee vooral Italiaans en Frans
belcanto. Ik weet echter zeker dat hij ook
in het barokrepertoire zal schitteren. Met
de tessituur zal hij geen enkel probleem
hebben.’
Rameau, de satiricus
In Platée wordt met alles en iedereen de
spot gedreven. Mensen, goden en halfgoden
moeten het ontgelden. Vooral de foeilelijke
bosnimf Platée, die gedurig door het hele
gezelschap hartelijk wordt uitgelachen. Ze
waant zich een schoonheid, volop bemind,
maar de avances van haar zogenaamde lover
Jupiter zijn fake, een list om zijn jaloerse
vrouw Juno een poets te bakken. Eind goed,
al goed, exit Platée. Wat valt hier eigenlijk te
lachen? Het is een door en door gemeen verhaal.
Ook muzikaal neemt Rameaus parodie
extreme vormen aan: overdreven coloraturen,
onnatuurlijke accenten, vocale acrobatiek
en imitatie van dieren: kikkers, vogels
en een ezel plus natuurgeluiden, storm,
bliksem en donder.
‘Bitter tot het bittere einde,’ vindt ook
Jacobs, ‘het is zeer de vraag of het publiek
destijds heeft moeten lachen. Rameau drijft
hier genadeloos de spot met conventies,
mensen en goden. Hij was een subversieve
componist en stond niet zoals Lully en Gluck
aan de kant van het establishment. Ook in
zijn idioom volgde hij niet de heersende
smaak. Wat hij schrijft, is zeer modern.
Neem de imitatie van dierengeluiden, het
concert van kwakende kikkers (een tour de
force voor het orkest), de tsjilpende vogels
of de balkende ezel. Haydn deed later iets
vergelijkbaars in Die Jahreszeiten en in
Die Schöpfung, met zijn nabootsing van
natuurgeluiden. Tonmalerei noemde men
22 23
Interview Platée CMS
dat. Maar Rameaus muzikale vondsten zijn
moderner dan die van Haydn.’
‘Een ander voorbeeld zijn de recitatieven,
met vaak tegennatuurlijke accenten, zeer
lastig voor de zangers. Ze zijn veel minder
vrij dan de Italiaanse. En het is bovendien
lang niet altijd duidelijk hoe ze ritmisch
ingevuld moeten worden. Als ik twijfel, ga
ik uit van de natuurlijke declamatie. Ook
de harmonische taal van de opera is heel
geavanceerd, daarin was Rameau de grote
meester van zijn tijd.’
De dansen
Vrolijk of bedroefd, bewonderd of bespot,
in Platée wordt naar hartenlust gedanst:
menuetten, gavottes, chaconnes, Rameau
voerde alle barokdansen ten tonele. Het is
befaamd lastig om barokdansen zo te spelen
dat de dansers uit de voeten kunnen
komen. Hoe gaat Jacobs dat samen met
choreograaf Amir Hosseinpour realiseren?
‘Barokdans zal het niet worden,’ poneert
Jacobs licht grinnikend. ‘Ik ken Hossein -
pour langer dan vandaag, we deden met veel
genoegen vier eerdere producties samen.
Hij zal er zeker moderne dans van maken.
Hosseinpour weet natuurlijk heel goed
hoe een gavotte, een gigue of een menuet
gedanst moet worden. Hij vertaalt die stijl
zonder twijfel kundig naar moderne dans.
Er wordt intensief gerepeteerd: de repetities
met de dansers beginnen al een week eerder
dan die met de zangers. Voorafgaand bereiden
Hosseinpour en ik ons samen voor. In
lange sessies speel ik de dansen voor hem
op het klavecimbel zodat hij mijn tempi en
timing kent. Daarmee gaat hij aan de slag.
De bedoeling is dat de dansen niet erbij
komen als intermezzi, ze moeten deel uitmaken
van het grote drama.’
Relaties van CMS maken
kennis met DNO en genieten
van het grote werk
Wellicht vraagt u zich wel eens af wie de
personen zijn die af en toe op de entresol in
Het Muziektheater Amsterdam zitten te
dineren voorafgaand aan een première. Ik
zal het u vertellen: het zijn gasten van CMS
Derks Star Busmann. Als Europees partner
van De Nederlandse Opera hebben wij ons
namelijk ten doel gesteld om zo veel mogelijk
mensen met de mooie podiumkunst van
DNO te laten kennismaken.
Een avond met cliënten en relaties is
natuurlijk niet alleen goed voor DNO, maar
biedt ons ook een mooie gelegenheid om
onze waardering voor onze relaties te laten
blijken. Met een geheel verzorgd programma,
een diner vooraf en het bijwonen van
een bijzondere voorstelling, doen wij iets
terug voor hen die keer op keer vertrouwen
in ons stellen en bij ons aankloppen voor
juridische expertise.
Uit de vele reacties die wij na afloop van de
bijeenkomsten ontvangen, kunnen wij opmaken
dat onze relaties ons enthousiasme en
de bewondering voor het werk van DNO
delen:
‘… nog erg veel dank voor de mooie avond in
Het Muziektheater. Het was echt van topniveau.’
‘bedankt voor een bijzondere avond waarvan
wij dank zij jullie hebben mogen genieten
[…] gisteravond hebben wij niet alleen onze
professionele relatie met CMS ervaren,
maar veeleer de sociale, menselijke relatie
een nieuwe dimensie gegeven, namelijk die
van cultuur en amitié.’
‘Wij zijn wat minder bekend met opera […]
Hoe groot was de verrassing om geen klassieke
voorstelling te zien, maar een moderne
enscenering! Prachtig decor, mooie muziek
en goede zang […] We hebben genoten!’
Wij zijn dan ook blij dat de mogelijkheid om
met onze gasten aanwezig te zijn, onderdeel
uitmaakt van de afspraken die wij met DNO
hebben gemaakt. Uiteraard is dat niet alles
wat ons partnerschap ons oplevert. De constante
enthousiaste reacties in de pers op
het werk van DNO stralen ook op ons af . Wij
zijn daarnaast trots op de continue vernieuwing
die DNO laat zien in haar producties
en blij daaraan met onze steun een bijdrage
te kunnen leveren.
Kortom, een vruchtbare samenwerking voor
beide partijen, die ook nog eens heel plezierig
verloopt. Succesvolle gezamenlijke initiatieven
als bijvoorbeeld OperaFlirt bewijzen
daarnaast dat wij samen goed op weg zijn.
Met nog meer projecten in de pijplijn en de
komst van Vroukje Boenk, de nieuwe
Manager Fondsenwerving en Relatiebeheer,
zal ons partnerschap met DNO nog veel
interessante dimensies krijgen. Daarover
vertel ik u graag een volgende keer meer.
Dolf Segaar
Managing Partner
Odeon_80_DEF.indd 22-23 17-02-11 08:19
(Foto: M.Ridderhof)