Untitled - Tento.be

Capita selecta
Recent onderzoek naar de steentijd
door Marc De Bie en Pierre M. Vermeersch
Het laatste decennium werden in verschillende
regio's in Vlaanderen belangrijke nieuwe steentijdsites
onderzochtTegelijk kwamen ook nieuwe onderzoeksmethoden
aan bod. In deze bijdrage zullen beide
ontwikkelingen worden ge'1llustreerd met enkele
voorbeelden.
Neanderthalers in de Kempen? Oosthoven
Over de bewoning in Vlaanderen tijdens de
laatste ijstijd is slechts zeer weinig bekend. Bovendien
bevinden de nederzettingen uit deze periode zich
meestal niet meer in situ. Vindplaatsen waar de
stratigrafische context van de artefacten nog bewaard
is, zijn daarom van het grootste belang. Een dergelijke
site kon in 1993 in de Kempische gemeente Oosthoven
(Oud-Turnhout) worden opgegraven.
Uit onderzoek van de bodemlagen bleek het
archeologisch materiaal tussen 20.000 en 38.000 jaar
oud te zijn. Uit de aard en samenstelling van de
artefacten zelf kan een datering rond 35.000 jaar
geleden worden vooropgesteld. Helemaal op het einde
van het midden-Paleolithicum dus, een tijd waarin de
Europese bevolking grote veranderingen heeft ondergaan.
Inderdaad, iets later heeft de Neanderthaler plaats
moeten ruimen voor de moderne mens.
In Oosthoven bestonden de werktuigen voor
het grootste deel uit kleine vuistbijlen. Daarnaast kwam
een zeer specifiek type spits voor: Beide suggereren dat
de makers van deze werktuigen eerder met Centraal­
Europese nederzettingen geassocieerd kunnen worden.
In België zijn er naast vindplaatsen waar Oost-Europese
invloed duidelijk is, ook talrijke sites die beter aansluiten
bij Franse vindplaatsen. Waarschijnlijk was de regio in
deze periode een contactzone tussen mensen afkomStig
uit deze beide gebieden.
De kampplaats te Oosthoven lag op dat
moment op de zuidelijke rand van een klein moerassig
meertje. Mogelijk was dit de drinkplaats voor allerlei
diersoorten, waaronder de mammoet en de wolharige
neushoorn, en verbleven de mensen er om zich van
dierlijk voedsel te voorzien.
I Oosthoven
2 Zonhoven
3 Rekem
jagers-verzamelaars op het einde van de laatste
ijstijd: Rekem en Zonhoven
Waar in vroeger archeologisch onderzoek de
meeste aandacht ging naar de vergelijkende studie van
de vormen van de gebruiksvoorwerpen (typologie), en
de verspreiding van deze vormen in ruimte en tijd,
tracht men vandaag ook de activiteiten en de
levenswijze van de prehistorische mensen te
reconstrueren, zowel op regionale schaal als binnen de
nederzettingen zelf. Nieuwe onderzoeksmethoden
maken dit alsmaar beter mogelijk. Op basis van een
zorgvuldige opgraving, het in detail intekenen van de
vondstverspreiding, het opnieuw samenvoegen van de
bewerkte gesteenten en het onderzoek van gebruikssparen
op de vuurstenen artefacten, alles onderbouwd
met resultaten uit experimentele archeologie, kunnen
we de activiteiten en de interne organisatie van een
steentijdkamp verregaand reconstrueren.
Een I 3.000 jaar oude kampplaats die te Rekem
werd opgegraven, maakt het onderwerp uft van dergelijk
onderzoek. Met zestien verschillende concentraties
vuurstenen artefacten, vormt deze site een van de
grootste goed opgegraven nederzettingen uit het einde
van de laatste ijstijd. De site bevindt zich op een
uitgestrekte zandrug op de rand van de Maasvallei, een
strategische ligging om zowel de alluviale vlakte van de
Maas als het nabijgelegen terraslandschap van de
Kempen te exploiteren voor pluk, jacht en visvangst.
Bovendien bood de vallei ook het nodige vuursteen dat
een basisgrondstof was voor werktuigvervaardiging.
Door scherven van vuursteen af te slaan
bekwam men stukken met scherpe boorden, die verder
omgevormd konden worden tot werktuigen. Door
voorwerpen uit eenzelfde vuursteenkei opnieuw samen
te kleven, kunnen we vandaag precies nagaan hoe de
steenkapper daarbij te werk ging. In Rekem bijvoorbeeld
werd een klassiek bewerkingsschema uit een vroegere
periode (de klingtechnologie) in een vereenvoudigde
vorm toegepast. De gereconstrueerde knollen suggereren
bovendien dat de knowhow van de steenkappers erg
varieerde. Ook resten van werktuigen kunnen worden
samengekleefd. Verscheidene stadia in het gebruik en
het aanscherpen van deze voorwerpen worden hierdoor
opnieuw zichtbaar: Sommige typen van werktuigen
blijken tijdens dit proces talrijke transformaties te hebben
ondergaan.
Via microscopisch onderzoek, met vergrotingen
van 200 tot 400 maal, en aangepaste experimenten, kan
daarnaast worden bepaald waarvoor de vuurstenen
voorwerpen zijn gebruikt (snijden, boren, schaven,
schieten ... ), of ze gevat waren in een handvat of een
pijlschacht en vooral welke materie ermee werd bewerkt:
been, gewei, verse huid, leer, vlees, hout, planten, vis, enz.
Aangezien op de meeste openluchtsites de organische
materialen niet bewaard bleven, is deze kennis van het
grootste belang.
STEENTIJD, CA 35.000 V.C.- 4.000 v.C. 11