Untitled - Tento.be

De Romeinse tijd
De archeologie van de Romeinse stad Tongeren
door Alain Vanderhoeven en Geert Vynckier
Atuatuca Tungrorum
In Tongeren bevond zich eertijds de enige
Romeinse stad die op Belgische bodem werd gesticht:
Atuatuca Tu ngrorum, de hoofdplaats van de civitas van
de Tungri. Slechts enkele bovengronds bewaarde
monumenten herinneren daar nog aan. Zo kan men
bijvoorbeeld nu nog aan de noord- en oostrand van de
stad over een afstand van ongeveer anderhalve
kilometer de overblijfselen van een monumentale
stadsmuur uit de 2de eeuw bezichtigen. Al de rest is in
de loop der eeuwen herleid tot een zogenaamd
bodemarchief Dit is de term die archeologen
gebruiken om het geheel van de in de ondergrond
bewaarde materiële resten uit het verleden aan te
duiden. Een gedeelte daarvan is vernield, doordat zich
op de puinen van de Romeinse nederzetting een
middeleeuwse en moderne stad heeft ontwikkeld.
Tot in een recent verleden waren deze vernielingen
eerder kleinschalig, maar door de mechanisering van
het graafwerk worden de archeologische resten van
zowel Romeins als middeleeuws Tongeren in onze tijd
in toenemende mate bedreigd. Indien het grondverzet
aan het huidige tempo voortduurt, zullen omstreeks
het midden van de volgende eeuw in het Tongerse
centrum geen ondergronds bewaarde sporen uit het
verleden meer bestaan.
Nochtans is het bodemarchief onze belangrijkste
informatiebron om het verleden van de stad te
reconstrueren. Geschreven bronnen zijn immers alleen
voor de jongste eeuwen in voldoende mate beschikbaar
en geven vaak een eenzijdig beeld van de stadsgeschiedenis.
Sinds 1986 met tussenpauzen en permanent
sinds 199 I voert het Instituut voor het Archeologisch
Patrimonium van de Vlaamse Gemeenschap daarom
een programma van noodopgravingen uit. Het zet
daarmee een traditie voort die sinds het einde van de·
vorige eeuw gedragen werd door instellingen als het
Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig
Genootschap, het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk
Onderzoek, de Nationale Dienst voor Opgravingen en
het Provinciaal GaiJo-Romeins Museum. Maar tegenover
de grootschaligheid van de hedendaagse bouwprojecten
staat het gebrek aan mankracht en middelen van de
archeologische wereld. Het streefdoel van het JAP-
I 0% documenteren van wat er per jaar verdwijnt, in de
hoop dat dit zal volstaan om het verleden van de stad
te kunnen reconstrueren - wordt op ver na niet
bereikt.
Ondanks dit wat sombere perspectief, werd de
afgelopen jaren een enorme hoeveelheid informatie
ingezameld. Op twaalf opgravingsterreinen werden vele
tienduizenden sporen geregistreerd en naar schatting
twee miljoen vondsten ingezameld. Het uitwerken van
die gegevens leidt tot een voortdurend herschrijven
van de bewoningsgeschiedenis van de Romeinse stad
To ngeren. Om richting te geven aan het
onderzoeksproject zijn vier brede doelstellingen
geformuleerd:
- de reconstructie van het bewoningspatroon in de
onderzochte stadsdelen;
- de reconstructie van het consumptiegedrag in de
stad en het landbouwsysteem op het platteland rond
To ngeren aan de hand van ecologisch-archeologisch
onderzoek;
- de reconstructie van sociale en economische
processen die zich in het verleden op de
opgravingsterreinen hebben voorgedaan door middel
van statistisch onderzoek van het nederzettingsafval;
- het leveren van een bijdrage in de discussie over het
ontstaan en functioneren van de civitashoofdplaatsen in
Noord-Gallië.
De geschiedenis van de Romeinse stad, zoals wij
ons die thans voorstellen, kende drie grote fasen die elk
hun eigen kenmerken hebben: (I) de ontwikkelingen
vanaf het ontstaan omstreeks I 0 voor Christus tot de
brand van 69/70, (2) de evolutie vanaf het laatste kwart
van de I ste eeuw tot de tweede helft van de 3de
eeuw en (3) de situatie in de laatromeinse tijd vanaf
het einde van de 3de eeuw tot het begin van de Sde
eeuw.
Het ontstaan ca. I 0 voor Christus en de
ontwikkelingen tot 69/70
Voorzover we daar nu zicht op hebben, kende
de stad in deze fase een gelijkmatige ontwikkeling over
heel haar grondgebied. De oudste resten wijzen op de
aanwezigheid van het Romeinse leger omstreeks I 0
voor Christus. Slechts vage sporen herinneren daar nog
aan, zoals langgerekte concentraties van kuilen en
greppels, die afwisselen met zones waar geen grondsporen
aan het licht zijn gekomen en waar waarschijnlijk
ondiep gefundeerde houten gebouwen en tentenrijen
hebben gestaan. De Romeinse troepen hebben onder
meer gezorgd voor de uitbouw van het stratennet.
De verkeersassen van het Tongerse dambordplan zijn
immers op dezelfde wijze georiënteerd als de greppels
en kuilenrijen van de militaire nederzetting.
In de loop van de eerste decennia van de I ste
eeuw werden langs de straten van de civitashoofdplaats
zogenaamde tweebeukige woonstalhuizen gebouwd.
Dit zijn boerderijen met een rechthoekige plattegrond,
die door een rij diep ingegraven palen die de nok van
het dak ondersteunen, in twee beuken of schepen
verdeeld zijn. Dergelijke constructies waarbij stal- en
woongedeelte zich onder één dak bevinden, passen in
de inheemse bouwtraditie. De eerste permanente
bewoners van To ngeren behoren dan ook tot de lokale
samenleving. Nederzettingsafval toont evenwel aan dat
TONGEREN, ROMEINSE TIJD, CA )Qv.C. - 400 17