Untitled - Tento.be

Het dagelijks brood
De voedselvoorziening was zonder twijfel een
van de hoofdbekommernissen van de eerste mensen
die in een ver verleden onze streken koloniseerden.
Tot in recente tijden is dit trouwens weinig veranderd
en het onderzoek naar de evolutie van voedselproductie
en -consumptie is dan ook een hoofdtaak binnen de
archeologie. De overgang van jagers-verzamelaars naar
landbouwers-veetelers (in de prehistorie), of die van
kleinschalige overlevingsecanomie naar grootschalige
markteconomie (in de middeleeuwen), behoren tot de
belangrijkste stappen in de menselijke geschiedenis.
De bijdrage van de natuurwetenschappen tot de
studie van de vroegere voedseleconomie is zeer
verscheiden. Consumptiegewoonten kan men vrij
getrouw reconstrueren aan de hand van de planten- en
dierenresten uit archeologische afvalcontexten.
Van dieren blijven na consumptie harde, oneetbare
delen over; zoals schelpen of beenderen. Van planten
kunnen harde schillen, zaden of pitten bewaard blijven.
Uit het onderzoek van deze resten blijkt dat de voeding
binnen een bewoningskern nooit willekeurig was
samengesteld, maar dat deze integendeel het resultaat
was van regionale productiemogelijkheden, technische
ontwikkeling, handelscontacten, koopkracht en status.
Ook het religieuze, magische of mythische ideeëngoed
bepaalde mee wat men kon of mocht consumeren.
Na een analyse per vindplaats toont een vergelijking op
grotere schaal de aanwezigheid van chronologische
trends, of regionale, sociale of economische verschillen.
De productie van voedingsmiddelen wordt vaak
indirect vanuit de consumptiepatronen gereconstrueerd.
Nochtans zijn er ook directe informatiebronnen over
vroegere landbouw en veeteelt. De stuifmeelkorrels van
planten blijven in bepaalde, goed beschermde vondstcontexten
bewaard en tonen aan welke gewassen men
verbouwde. Skeletrestjes of eikapsels van de parasieten
van huisdieren (én van hun uitwerpselen) tonen welk
vee werd gekweekt.
In de bodem bleven vaak sporen van vroegere
landbouwactiviteiten. bewaard, vooral op plaatsen waar
hij bedolven werd onder een dikke aanaarding zoals
een dijk, wal of ophogingslaag. Spit- en ploegsporen en
de ermee geassocieerde lagen zijn soms, in combinatie
met andere gegevens (pollen bijvoorbeeld), te verbinden
met specifieke praktijken (diepspitten, plaggen) of
teelten (vlas, rogge). De intensiteit van de vroegere
bemesting kan worden ingeschat aan de hand van het
(verhoogd) fosfaatgehalte van de bodem of van de
aanwezigheid in de ploeglagen van met bemesting
aangevoerde niet-organische resten, zoals de ceramiekscherven.
Het bekalken of bernergelen van de velden is
in zure bodems vaak dieper in het bodemprofiel
geregistreerd door de afzetting van klei-humusbandjes.
Het omzetten van akkerland in weiland en
omgekeerd, of het overschakelen op tuinbouw
vertegenwoordigt ingrijpende wijzigingen in het
ecosysteem, waarop de bodemfauna onmiddellijk
reageert. De dynamiek van aardwormen- en mollenactiviteit
kan bijvoorbeeld rechtstreeks worden
gekoppeld aan dergelijke wijzigingen in het grondgebruik
Naaktslakken laten bij het afsterven hun inwendige
kalkschelp in de bodem achter. In kalkhoudende
bodems blijven deze bewaard. Grote hoeveelheden van
dergelijke kalkschelpen wijzen op tuinbouwactiviteit
Het veranderend landschap
Menselijke activiteiten, zoals landbouw,
wegenaanleg of woningbouw, laten hun sporen na in
het landschap. Ingrijpender nog zijn inpoldering, het
rooien van bossen, het ontginnen van delfstoffen,
draineren van waterrijke gebieden, bedijking of andere
waterbeheersende ingrepen. Door deze activiteiten
veranderde niet enkel het landschap maar ook de ftora
en fauna. Ecologisch weinig tolerante soorten
verdwenen wanneer hun leefruimte (biotoop) werd
aangetast, terwijl andere soorten de door de mens
geschapen nieuwe omgeving koloniseerden. De studie
van dierlijk en plantaardig materiaal uit archeologische
opgravingen kan aldus de vroegere veranderingen in de
omgeving helpen belichten.
Goed archeologisch studiemateriaal voor
landschapsreconstructie zijn in eerste instantie de
resten van dieren en planten die niet door de mens
werden gekweekt en die zonder zijn medeweten vanuit
de omgeving op een archeologische vindplaats terechtkwamen.
Stuifmeelkorrels van in het wild groeiende
hogere planten zijn opnieuw een goede informatiebron,
net zoals de resten van insecten, mijten of de overblijfselen
van lagere planten zoals kiezelwieren. Op basis van
onze huidige kennis van de ecologische eisen van de
soorten aangetroffen in een archeologische vindplaats,
kan een interpretatie van de omgeving worden
gemaakt. Veel bos vertaalt zich in hoge percentages
bossoorten, een open landschap in een hoge frequentie
De kop van een
middeleeuwse mensenvlo,
0,3 mm, leper.
9