Untitled - Tento.be

30
onderzoek zich richten op de terreinen buiten de
abdijgebouwen, waar we hopen intacte gedeelten van
de partus aan te treffen, waaronder de haven.
Van het klooster zelf werden reeds vier vijfden
van het totale bestand opgegraven. De abdij heeft een
klassieke plattegrond. Enkel de ligging van het kloosterpand
ten noorden van de kerk is minder gebruikelijk.
De periodes van bloei en verval die we uit de teksten
aflezen, vertalen zich ook in de bouwactiviteiten.
Zo werd het I I de-eeuwse kloosterpand tijdens de
voorspoedige 12de en 13de eeuw twee keer volledig
afgebroken en herbouwd, richtte men tijdens die
periode een infirmerie met pandgang op en legde men
de grondslag voor een complex areaal met bedrijfsgebouwen.
Na de sloping van een groot deel van het
klooster in de tweede helft van de I 6de eeuw, deed
zich in de 17de eeuw een krachtige heropleving voor:
Een statige abtswoning, waarvan de plattegrond een
drukke voorgeschiedenis verraadt, staat als het ware
symbool voor deze riante fase in de abdijgeschiedenis.
Zoals we reeds voor de burcht aantoonden,
poogt het archeologisch-historisch onderzoek - waar
mogelijk - ook de gebouwen uit de partus- en de
abdijfase in een zo ruim mogelijke context te duiden.
Ze worden steeds beschouwd in hun relatie tot de
mens die ze ontwierp en gebruikte. Ook de omgeving
waarin ze ingeplant zijn, wordt vanuit diverse
invalshoeken bestudeerd. Zo leveren bijvoorbeeld
dierlijke en plantaardige resten uit grachtvullingen,
afvalkuilen en latrines belangrijke informatie voor de
reconstructie van het leefmilieu. Bij de "doorlichting" van
het gebouwenbestand is het, zeker voor die constructies
die boven het gewone uitstijgen, een intrigerende vraag
wat de eigenlijke betekenis is van het architecturaal
concept waarin de uitvoering gebeurde. Vaak ontbreken
echter significante gegevens op archeologisch, historisch
of monumentaal vlak om hierop een afdoend antwoord
te geven. In Ename is dat gelukkig niet het geval. Daar
staat nog een monument recht dat ons op zeldzame
wijze binnenvoert in de denkwereld van een
vroegmiddeleeuwse bouwheer: de Sint-Laurentiuskerk.
Het gebouw is des te merkwaardiger omdat pas onlangs
"ontdekt" werd dat het hier om een van de best
bewaarde vroegmiddeleeuwse kerken van ons land gaat.
De Sint-Laurentiuskerk bevindt zich in het
dorpscentrum van Ename. Naar aanleiding van
verstevigingswerken aan de toren werden door het
lAP in samenwerking met het Bestuur voor
Monumenten en Landschappen enkele controJesleuven
getrokken. Dit vormde de aanzet tot een diepgaande
studie waarbij archeologisch, historisch, bouwhistorisch
en iconologisch onderzoek gekoppeld werd aan
natuurwetenschappelijke dateringstechnieken
(dendrochronologie, C 14-analyses) en materiaalstudie.
De resultaten van dit multidisciplinaire onderzoek
waren dermate belangrijk dat de restauratieoptiek van
de kerk erdoor bepaald werd. De constructie is uit
meer dan één oogpunt relevant. Opgestart als een
ENAME, VROEGE MIDDELEEUWEN, 974 - (TOT 1793)
eenbeukige kerk met vlak afgesloten koor, schakelde
men op een bepaald ogenblik (in welke fase?) over naar
een basilicaal bouwschema met aan weerszijden van
het schip een koor:Vooral de oostelijke koorpartij met
haar twee altaarverdiepingen, dubbel gelede wanden en
rijke lichtinval is opmerkelijk. De architecturale
ornamentiek binnenin wordt gedomineerd door
blindbogen die de wanden van beide koren sterk
ritmeren. De kerk werd vermoedelijk omstreeks I 000
gebouwd onder de zoon van Godfried de Gevangene,
Herman van Verdun. Van uitzonderlijke waarde zijn de
nog bewaard gebleven middeleeuwse interieurelementen,
zoals graffiti en muurschilderingen. Onder die laatste
neemt een Majestas Domini in frescotechniek een
speciale plaats in. De schildering dateert uit het eerste
kwart van de I I de eeuw, toen Herman van Verdun
over Ename regeerde, en werd in een Byzantijns
geïnspireerde vormentaal uitgevoerd.
Op zich zijn dit alles uiteraard reeds belangrijke
gegevens. Maar er is meer: De iconologische studie van
het gebouw werpt een licht op de diepere beweegredenen
die de opdrachtgever dreven om de
Sint-Laurentiuskerk haar specifieke karakter te geven.
Dat in het opstellen van het bouwprogramma
gevoelens van plichtsbewustzijn en trouw aan het
keizerlijke huis een essentiële rol speelden, was
misschien nog de meest verrassende ontdekking.
Ten tijde van Herman van Verdun werd er strijd
geleverd om de grens tussen het Franse koninkrijk en
het Duitse keizerrijk. Ename nam daarbij een strategische
positie van eerste orde in. Een historische tekst
stelt het heel duidelijk Ename moest tegen vijandelijke
aanvallen standhouden "voor de stabiliteit van het rijk
en trouw aan de keizer''. Om die trouw te symboliseren,
koos Herman van Verdun voor een schema dat de
directe band van de opdrachtgever met het Rijksgezag
moest duidelijk maken. De aanwezigheid van een oosten
een westkoor herinnert aan de grote rijkskerken.
De blindbogen zijn als architecturaal motief ontleend
aan de bouwwerken in Ravenna, de ankerplaats van de
Ottoonse keizers in Italië. Ook de patroonheilige, Sint­
Laurentius, verwees naar de ideologie van de keizer:
Om het elitaire van de constructie nog scherper naar
voren te brengen, werd voor de beschildering van het
interieur een beroep gedaan op kunstenaars van topniveau,
die in Byzantijnse stijl werkten. Dit alles maakt
dan ook dat de Sint-Laurentiuskerk een monument is
dat, als stenen merkteken van keizerstrouw, nog op
unieke wijze aan het Ottoonse verleden herinnert.
De verrassende resultaten van het vooronderzoek
determineerden de keuzes die voor de restauratie
werden gemaakt. Essentiële gegevens zijn uiteraard de
uitstekende bewaringstoestand van de oorspronkelijke
architectuur en het uitzonderlijke bouwconcept,
waardoor de bidplaats in het Vlaamse kerklandschap
een exceptionele plaats inneemt. De herkenbaarheid en
de originaliteit van de vroegmiddeleeuwse bouw
verantwoorden dan ook de optie om de centrale as