Het Stomachion - KNAW Onderwijsprijs

Het Stomachion
Het Stomachion is een geometrische puzzel bestaande uit veertien verschillende
puzzelstukjes. Het is met ruim 2000 jaar oud de oudste puzzel die bekend is. Voorheen
werd, aldus Netz en Noel, door Heiberg aangenomen dat het doel van de puzzel was om
zo veel mogelijk figuren met de verschillende stukjes te vormen. Het Stomachion zou
verwant zijn aan de Chinese tangram: een vergelijkbare puzzel waarmee allerlei figuren
te vormen zijn, bedoeld als spelletje. Andere wetenschappers zoals James Gow in zijn
boek Short History of Greek Mathematics (1884), waren van mening dat het de bedoeling
was de puzzelstukjes op zoveel mogelijk manieren terug in het vierkant te krijgen.
Netz en Noel beschrijven in hun boek (bron 5) dat na de reconstructie van de tekst van
het Stomachion in de Archimedes Palimpsest is gebleken dat Archimedes doelde op de
laatste vorm en dat we dus te maken hebben met serieuze combinatoriek en niet zomaar
een spelletje.
De inhoud van het Griekse manuscript bevat de wiskundige uitleg rondom de figuur. Na
de inleiding waarin Archimedes uitleg geeft over het gebruik van het Stomachion, volgt
een uiteenlegging van de verschillende puzzelstukken. De tekst is echter verre van
volledig. Het grootste deel van de tekst is verloren gegaan. Dit komt doordat het
perkament waar het Stomachion op geschreven was aan de achterkant van het
gebedenboek zat. Het tweede deel van het Stomachion is dus het ernstigst aangetast
door vocht, schimmel en vuur en voorgoed verloren gegaan. De kans is klein dat we ooit
te weten komen wat hierin gestaan heeft.
Behalve de Griekse tekst uit de Archimedes Palimpsest is er ook nog een andere,
Arabische tekst over het Stomachion bewaard gebleven die niet oorspronkelijk door
Archimedes geschreven is. Dit manuscript geeft een overzicht van hoe de figuur is
opgebouwd, maar is helaas evenals het Griekse manuscript fragmentarisch. Zie bijlage 3
voor de Engelse vertaling van deze tekst.
10