2010 – 2011, nummer 1 - Thauma

Polemiek
You never monkey with the truth
Norbert Peeters
In dit artikel bespreek ik het interview met
Bruno Verbeek, verschenen in Thauma nr. 2,
jaargang 2009 – 2010
Inleiding
Twee eeuwen geleden bracht Darwin The
Origin of Species uit. Sinds die tijd is
de biologie uitgegroeid tot de op één na
grootste wetenschap na de informatica. 1
Het darwinisme trad buiten de oevers
van de biologie en beïnvloedde
verschillende wetenschappen,
waaronder de archeologie en de
psychologie. De academische
filosofie liet het darwinisme
echter links liggen. Ook
Verbeek constateert deze
nalatigheid en zegt in het
voetspoor van Dawkins: 2
“De evolutietheorie is nog niet
goed verwerkt in de filosofie.” 3
In deze reactie op Verbeek zal ik mij richten
op de betekenis van het darwinisme voor de
filosofie, met name voor de ethiek.
1. Economie en verzet
Darwinisme en filosofie
Darwins reductie van het leven tot
mechanica riep in zijn tijd al het nodige
verzet op. Zelfs zijn rechterhand, Thomas
Huxley, zette zich ertegen af. Hij zag het
als taak van de mens om in het ethisch
handelen de werkingen van de natuur niet
te volgen, ze ook niet te ontvluchten, maar
ertegen ten strijde te trekken.
Bij Verbeek bespeur ik een gelijksoortige
houding ten opzichte van het
neodarwinisme van Dawkins en Dennett.
Hij vindt ze populair wetenschappelijk,
vanwege hun “zeer reductionistische
opvatting over evolutietheorie”. 4 Die
reductionische opvatting leidt volgens
Verbeek tot moreel scepticisme, en daarmee
het faillissement van de ethiek. Verbeeks
ethiek wordt door dit reductionisme
bedreigd. Hij heeft daarom tegengif nodig
tegen deze ‘populaire wetenschap’:
“Zo zijn er volgens Verbeek
in biologisch onderzoek
verschillende voorbeelden
te vinden die als
‘tegengif’ werken voor het
populairwetenschappelijke
beeld van evolutie dat
Dawkins heeft gecreëerd.” 5
Adaptatie
Het eerste ‘tegengif’ dat wij krijgen
toegediend is een artikel van Gould en
Lewontin, genaamd ‘The spandrels of San
Marco and the Panglossian paradigm.’
6 Dit artikel bekritiseert de reductie van
fenotypische kenmerken zoals het hart,
het oog of de duim tot economische
rationaliteit. Een fenotypische eigenschap
is volgens Dennett het product van een
kosten-batenanalyse. Dat Dennett alles als
aanpassing ziet, zou komen door zijn manier
van kijken, die Gould, Lewontin en Verbeek
vereenzelvigen met die van Dr. Pangloss.
Homeopathie 1: Cinuforce neusspray 7
Dr. Pangloss is een personage uit het
boek Candide van Voltaire. Verbeek over
Pangloss:
“Hij vraagt zich hierin af waar de neus toe
dient. Het antwoord luidt dat de neus een
prachtige plek is om de bril op te zetten.” 8
Aanpassingen zien leidt volgens Gould en
Lewontin tot de gedachte dat alles ergens
voor dient, dat alles een doel heeft. Dit is
de aristotelische doeloorzaak, waarmee
ons denken nog altijd geïnfecteerd is. 9 Op
het eerste gezicht is deze beneveling
van het denken niet vreemd, zij
dient immers het overleven. Zo
bleek het voor Nederlanders
van groot belang om een
basaltblok te zien als
dijkverzwaring. Het zien
van doelmatigheid is
een overlevingsstrategie,
maar is een doel hetzelfde
als een adaptatie?
De gelijkstelling van
adaptatie aan een doel komt
voort uit een onjuiste lezing van
het woord adaptatie of aanpassing.
Dit probleem doet zich al voor bij Darwin.
In latere edities van The Origin of Species
neemt hij de uitdrukking “survival of the
fittest” over van Herbert Spencer. Ook deze
uitdrukking wordt al snel onjuist gelezen.
Het woord fit kan worden vertaald met
passend of overeenkomstig met, maar
kan ook geschikt betekenen. Als je het
vertaalt met geschikt, is er geen sprake
van doelmatigheid. Je zegt dan enkel dat
een organisme geschikt of capabel is in
de confrontatie met zijn leefomgeving.
Daarbij moet de mate van geschiktheid niet
overdreven worden. Er is niet zoiets als een
perfect fit:
“It is notorious that each species is adapted
to the climate of its home… but the degree
De
kern van
economie is
de ervaring van
schaarste, en een
concurrerend
antwoord op deze
schaarste.
School / 41
of adaptation of species to climates under
which they live is often overrated.”(The
Origin of Species, p. 139)
Homeopathie 2: Famosan druppels 10
De tweede kritiek van Gould en Lewontin
betreft de reductie van fenotypische
kenmerken tot het product van een kostenbatenanalyse.
Om hierop antwoord
te kunnen geven moeten we
eerst kijken hoe een complex
fenotypisch kenmerk, zoals
het oog, kan ontstaan uit
variatie en selectie.
De kern van economie
is de ervaring van
schaarste, en een
concurrerend antwoord
op deze schaarste.
Schaarste ontstaat
wanneer organismen zich
vermenigvuldigen binnen een
eindige leefwereld. Zodra organismen
tegen grenzen aanlopen, kan een kleine
variatie al een overlevingsverschil
teweegbrengen. Zo kan er toevallig een cel
ontstaan die het verschil tussen donker
en licht kan waarnemen. Dit kan een
overlevingsvoordeel opleveren wanneer
de baten hiervan hoger zijn dan de kosten.
Het organisme met de lichtgevoeilige cel
heeft dan meer kans om te overleven in de
concurrentiestrijd.
“Evolution cannot see down the road, so
anything it builds must have an immediate
payoff to counterbalance the cost.”(Darwin’s
Dangerous Idea, p. 76)
Na verloop van tijd ontstaan er weer nieuwe