2010 – 2011, nummer 1 - Thauma

You never monkey with the truth / Norbert Peeters
variaties, die op hun beurt uitgeselecteerd
worden. Hoewel evolutie blind is heeft dit
cumulatieve proces geleid tot complexe
fenotypische kenmerken zoals het oog of het
hart. Deze fenotypische kenmerken zijn een
economisch antwoord op een toestand van
schaarste.
Verbeek zegt over fenotypische kenmerken
het volgende:
“Maar zoals we weten is dat
(de neus een prachtige plek
is om een bril op te zetten)
niet de reden waartoe de
neus is geselecteerd in het
evolutieproces.” 11
Verbeek maakt hier twee
fouten.
Ten eerste is het
evolutieproces blind en
is er geen doel waarvoor
iets geselecteerd is. 12 We kunnen
enkel zeggen dat het onderscheiden van
geuren een overlevingsvoordeel met zich
meebracht.
Ten tweede kunnen we zeggen dat de neus
geschikt is om een bril op te zetten, hoewel
er hierbij geen sprake is van doelmatigheid.
En soms geven kenmerken geen
overlevingsvoordeel meer, terwijl ze dat in
het verleden wel hadden. Denk bijvoorbeeld
aan de kleine teen of de blinde darm.
De ethiek aan een hemels haakje
Gould en Lewontin beroepen zich op de
spandrels in de San Marco om aan te
tonen dat niet élk kenmerk een economisch
antwoord is. Boogpilaren dragen een koepel
en creëren boogvullingen (spandrels) als ze
bij elkaar komen. Deze boogvullingen zijn
vervolgens versierd met mozaïeken. Het
De
reductie
van de ethiek
tot economie
betekent dat er voor
filosofische ethiek
geen plaats
meer is.
ontstaan van de boogvullingen is volgens
Gould en Lewontin noodzakelijk - en geen
product van variatie en selectie. Dennett
daarentegen bestrijdt dat hier van noodzaak
sprake is: er zijn namelijk allerlei andere
manieren waarop boogpilaren bij elkaar
kunnen komen. 13 Ook wijst Dennett erop dat
er wel degelijk aanleiding is om te denken
dat deze ruimtes zo zijn vormgegeven
dat mozaïeken goed konden worden
aangebracht.
Verbeek schaart zich achter
Gould en Lewontin om zijn
ethiek van de ondergang te
redden:
“Mensen kunnen bepaalde
karakteristieke functies
hebben waar niet voor is
geselecteerd. Zou dat niet ook
zo kunnen zijn bij ons moreel
oordeelsvermogen?”
De ethiek, iets typisch menselijks, zou
volgens Verbeek niet opgekomen zijn door
een proces van blinde variatie en selectie.
Maar waar komt dit kenmerk vandaan,
als het niet opkomt door blinde variatie
en selectie? Als dergelijke kenmerken geen
product zijn van evolutie, hangen ze aan
een skyhook. 14 Oftewel: Verbeek heeft een
hemelse haak nodig om het ontstaan van
het oordeelsvermogen te verklaren.
De reductie van de ethiek tot economie
betekent dat er voor filosofische ethiek geen
plaats meer is. Verbeek verzet zich hiertegen
in de strijd om zijn eigen bestaan als docent
filosofische ethiek. In het volgende stuk zal
ik duidelijk maken dat de reductionistische
kijk van Dawkins en Dennett niet leidt tot
moreel scepticisme.
2. Altruïsme en het gen
Onduidelijkheid
Voordat ik kan spreken over de reductie
van de ethiek tot economie, zal ik eerst
een misverstand uit de weg ruimen.
Verbeek zegt dat Dawkins niet duidelijk
kan definiëren wat een gen is. Dawkins
zou volgens Verbeek het gen zien als een
stuk informatie op het DNA en als één stuk
DNA, een ‘codon’. 15 Dat zorgt er volgens
Verbeek voor dat het darwinisme
van Dawkins op een ‘ontologische of
metafysische theorie’ begint te lijken. De
onduidelijkheid zit evenwel aan de kant
van Verbeek. Het is hem niet duidelijk wat
een gen is.
The Selfish Gene
Wat is een gen, en waarom kunnen we
spreken van één gen? Het gen is de eenheid
van vermenigvuldiging en selectie. Dit
vereist stabiliteit. Dawkins leest survival of
the fittest als onderdeel van een algemenere
regel, genaamd survival of the stable.
Stabiliteit duidt op identiteit: iets is stabiel
genoeg om een naam of betekenis te krijgen.
Kijk bijvoorbeeld naar de stabiliteit van
het kristal: het ontstaat, het bestaat een
tijd, en vervolgens vergaat het. Er is echter
nog een stabiliteit, en dat is de stabiliteit
van het gen. 16 Een gen is niet het eenmalige
optreden van een discrete eenheid. Een
gen is stabiel omdat het bestaat in zijn
herhaling, maar in die herhaling qua
betekenis hetzelfde blijft: 17
“One gene may be regarded as a unit
School / 43
that survives through a large number of
successive individual bodies.” (The Selfish
Gene, p. 25)
We zeggen dat één gen in verschillende
lichamen voorkomt. Een gen wordt
gekopieerd, maar deze kopie is hetzelfde
gen, qua betekenis. De stabiliteit of
eenheid van het gen is afhankelijk van de
vermenigvuldiging van dit gen door een
groot aantal opeenvolgende organismen. 18
Hier gaat het om een eenheid van betekenis,
ofwel een replicatieve identiteit:
“Genes are pure information –
information that can be encoded,
recoded and decoded, without any
degradation or change of meaning.” (River
out of Eden, p. 19)
Een gen is voor Dawkins een syntactische
eenheid die in de confrontatie met de
werkelijkheid verschil maakt, en dus
semantisch is.
Omdat het gen doorgaat met
vermenigvuldigen loopt het al snel
tegen grenzen aan. 19 Op dat moment
begint een essentiële eigenschap van
het kopieerproces een belangrijke rol te
spelen: het kopieerproces is niet perfect, er
ontstaan fouten. 20 Deze fouten zijn het best
te begrijpen als fouten in een recept van een
cake. In veel gevallen zullen fouten van de
cake een smerige cake maken. Er zijn echter
fouten denkbaar die de cake verbeteren. Dit
zijn mutaties die behouden blijven, en zich
verspreiden door de kookwereld.
De ene variant zal het beter doen dan de
andere in deze eindige wereld. De betere