Untitled

Codex Aldenburgensis,
1 Sde - 18de eeuw
Brugge, GS, ms. 127/5
Gedetailleerde afbeelding van de
heilige stad Jeruzalem
links
Anonymus, Leven van
Gregorius de Grote, vroege
12de eeuw
Brugge, OB, ms. 406
Een vaarbeeld van Romaanse
boekverluchting: Christus als
Salvator Mundi
rechts
Galenus, Opera selecta,
13de eeuw
Brugge, GS, ms. 93/6 1
Golenus ( 1 30-ca 2 1 0),
na Hippoerales de grootste
geneesheer van de oudheid
Deze voorste l ing van het heelal was gebaseerd op
de theorieën van de meest vooraanstaande auteurs uit
de Griekse Oudhe id. Bovend ien sloot een derge lijk
wereldbeeld uitstekend aan bij de middeleeuwse
voor liefde voor orde en structuur. Toch konden de
middeleeuwse theologen hun bewer ingen n iet zomaar
letter lijk overnemen. De klassieke auteurs schreven
im mers vanu it een n iet-chr istel ijk perspect ief waardoor
zij onmogelijk de volledige structuur en de ultieme
betekenis van het hee lal konden vatten. Hun theorieën
moesten dan ook in overeenstemm ing worden gebracht
met de bijbelse leer . Daarvoor gingen de twaalfde- en
dertiende-eeuwse theo logen vooral te rade bij de grote
auteurs u it het patr ist ische tijdperk , zoals Or ig ines ,
Au gustinus, Isidorus van Sevilla, Beda Venerabilis en
vele anderen. Stuk voor stuk beh ielden z ij het
geocentrische wereldbee ld. Zij verw ierpen Plato's idee
van de were ldzie l en herkenden in de Onbewogen
Beweger van Ar is toteles' geschr iften de e igen chr istel ijke
godheid: de hoogste ordenende instantie en eerste
oorzaak van alles. Aa n de zeven hemelsferen en de
sterrenheme l werd het caelum empyreum (de sfeer van de
engelen en de za ligen) en la ter het caelum cristallinum (de
Aristoteles, De anima en
andere traktaten, 13de
eeuw
Brugge, GS, ms. 102/ 125
krista l ijnen hemel) toegevoegd. Dit harmonisch
geordend geheel (de vier aardse elementen, de zeven
hemelsferen en de dr ie hoogste hemelen) getu igden van
een we lbepaalde hiërarchie waarbij het hogere steeds
een invloed u itoefende op het la gere : God op de
engelen, de engelen op de kosmos en de kosmos op het
aardse leven. De invloed van de kosmos op de mens
beperkte z ich echter tot 'materië le' zaken zoals le ven en
dood of de terugkeer van de seizoenen. De mense lijke
ziel (een zuiver geestelijk gegeven) was niet aan de
planeten maar rechtstreeks aan de goddel ijke
voorzienigheid onderworpen.
Deze synthese van Gr ieks gedachtegoed en b ijbelse
openbaring vormde de kern van het middeleeuws
were ldbeeld en het uitgangspunt voor diverse wetenschappen.
De stroom aan vertalingen u it het Gr ieks en
Ar abisch in de twaalfde en dertiende eeuw kon deze
in teresse enkel versterken. Vertalers zoa ls Gerardus van
Cremona , M ichae l Scotus en Robertus Grosseteste
maakten de Griekse geschriften opnieuw toegankelijk.
De natuurwetenschappel ijke traktaten van Aristoteles
(Metaphysica, Physica, De anima, De caelo et mundo etc.),
de Almagest van Ptolemaeus en de werken van Plato
werden in de abd ijscho len en voora l aan de un ivers iteiten
druk bestudeerd en becommentarieerd. In de
scholastiek vond de studie van de macrokosmos en de
microkosmos haar hoogtepunt. Hev ige d iscuss ies
werden gewijd aan de invloed van de kosmos op de
mens, de p laats van het parad ijs in het heelal, het aanta l
engelen en hun functie in Gods he ilsplan, etc.
De hiërarchie in de kosmos werd toegepast op a le
kenn isdome inen. De geta lensymbol iek vervulde hierin
een cruc iale rol. Zo werd bijvoorbee ld in de drie hoogste
heme len een weerspiegeling van de Hei lige Drievuldigheid
vastgesteld of werd het aantal dagen in de week gel inkt
aan de zeven planeten.
""'""'"V atum
md _;Ztlt14l• cml.!14nl-"* u:ztfi
flltlwnerii ammB t!
'"""'l "tm1J4r''«' · rtna 1
.,mtr ai a& 'JUe'fÜ rt4 tlfmt
:11annm ,x,, ymaSJnAJ 'f 11hl '
·& n3fic. tfttl•
ltnua.& n41Ut· 1Jcmtf .,ca
fftl'Jl'1WD)4 tlmJCflU'}L• l4np'lU
l'lr dn1u&·1 rdc: vc tt
.-... ..., .. . , .. '" l.I.JI fr1o1 • .-- -:.-- -*'-A9 C..t1nt'[
17