Untitled

Cisterciënzers a s
boekengebruikers
••••••••••••••••
Monnik
Toen de bibliotheken van Ten Duinen en Ter Doest in
de zeventiende eeuw werden samengevoegd, stelde
Carolus de Visch (1596-1666) een systematische
catalogus van de handschriftencollectie samen. Uit deze
inventaris blijkt de universele rijkdom aan kennis
waarover de momtiken van de Duinenabdij konden
beschikken. Naast een schat aan religieuze teksten ­
bijbelboeken, de kerkvaders, summa's, sermoenen en
liturgische teksten - zijn in de catalogus haast alle
disciplines uit de westerse Middeleeuwen
vertegenwoordigd: recht, geschiedenis, geneeskunde,
filosofie (met onder andere wiskundige, aardrijkskundige
en astronomische teksten), scholastiek, etc.
Eeuwenlang schrijven, kopiëren en verzamelen leidde
tot een fabelachtige intellectuele en artistieke boekenschat.
Uit deze veelheid aan teksten is duidelijk af te
lezen dat de cisterciënzers een gezonde interesse aan de
dag legden voor de ontwikkelingen buiten hun
abdij muren.
Bijbels en bijbelcommentaren namen vanzelfsprekend
een groot deel van de abdijbibliotheek in beslag. Voor de
middeleeuwse monnik was de bijbel de meest
fundamentele tekst. De lezing van de Heilige Schrift
nam in het dagelijkse leven van de monnik dan ook heel
wat uren in beslag. Exemplaren zoals de Bijbel van
Ter Doest, met monumentale afmetingen en een groot en
duidelijk lettertype, waren op de eerste plaats bedoeld
om voor te lezen. Voor de lectio divina (de overwegende
lezing) maakten de momtiken gebruik van afzonderlijke
bijbelboeken, die in de marges voorzien werden van de
zogenaamde glossa ordinaria: een geheel van glossen,
samengesteld uit commentaren van kerkvaders en
Karolingische auteurs, dat in het begin van de twaalfde
eeuw gestandaardiseerd werd.
34 OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2002/2
De Lectio divina beperkte zich echter niet tot de studie
van de bijbel. Zoals alle middeleeuwse abdijbibliotheken
van formaat bevatte de bibliotheek van de Duinenabdij
talrijke teksten van de kerkvaders. Met maar liefst 120
werken is Augustinus het sterkst vertegenwoordigd.
Ook de eigen cisterciënzerauteurs zijn talrijk aanwezig.
Bernarclus van Clairvaux neemt na Augustmus met
zeventig werken een eervolle tweede plaats in.
Ook teksten met beschouwingen over het monastieke
leven hoorden op de boekenplank van de monnik thuis.
In dat verband moet een verzameling teksten van Hugo
van Fouilloy vermeld worden (Brugge, GS, ms. 89/54).
Hugo van Fouilloy, overste van de priorij van reguliere
kanunniken van Sint-Augustinus te Saint-Laurent-au-Bois
en vurig verdediger van de Gregoriaanse hervorming,
was in het cisterciënzermilieu een bijzonder geliefd
auteur. In zijn traktaat De pastoribus (f. 114v-142r)
behandelt hij het thema van het geestelijk leiderschap.
Om de inhoud verstaanbaar te maken, maakte hij
gebruik van schematische voorstellingen.
Bijbel, Oude Testament:
Genesis en Exodus met
glossen, 13de eeuw
Brugge, GS, ms. 7/43
Bijbel met glossa ordinaria. In de
/·initiaal die het boek Genesis
inleidt, wordt de schepping
uitgebeeld
Hugo van Fouilloy,
De pastoribus en andere
teksten, ca. 1200
Brugge, GS, ms. 89/54
Allegorische voorstelling von het
geestelijk leiderschap