Untitled

Cisterciënzers als boekengebruikers
Student/ magister
Het ontstaan van de eerste universiteiten veroorzaakte
grondige wijzigingen in het middeleeuwse intellectuele
klimaat. De grote kloosterorden verloren hun positie als
centra van wetenschappelijke activiteit en veel
monniken verlieten de abdij voor enkele jaren om hun
opleiding te voltooien aan de universiteit. Daartoe
richtten zij hun eigen colleges op. Het eerste college van
de cisterciënzers, het Sint-Sernarduscollege te Parijs,
werd in het begin van de dertiende eeuw gesticht door
de abten van Clairvaux, Raoul de la Roche-Aimon,
Evrardus van Clairvaux, en vooral Stephanus van
Lexington. Naar het voorbeeld van Parijs volgden al
gauw nieuwe colleges te Montpellier, Estella, Toulouse,
Oxford en Metz. De monniken van de abdij Ten Duinen
en haar twee dochterabdijen Ter Doest en Clairmarais
trokken hoofdzakelijk richting Parijs.
Het verblijf van deze student-monniken in een
universiteitsstad als Parijs had vanzelfsprekend grote
gevolgen voor de samenstelling van het boekenbestand
van de abdij. Studenten en magisters (zoals Jan van
Weerde, Franciscus de Keysere en Jan Snidewint van Ten
Duinen en Jan van He van Ter Doest) brachten na hun
jarenlange verblijf aan het Sint-Sernarduscollege heel
wat codexen mee naar de moederabdij. De abdijbibliotheken
bevatten naast een aantal haastig
geschreven studentencursussen met medische,
wiskundige en taalkundige traktaten van de traditionele
auctoritates (Euclides, Hippocrates, Galenus, ... ) heel wat
handschriften die getuigen van de nieuwe universitaire
tendensen.
In de twaalfde en dertiende eeuw laaide de interesse
in de antieke filosoof Aristoteles opnieuw hoog op.
Zijn monumentale oeuvre werd het uitgangspunt voor
nieuw onderzoek, niet alleen in de natuurwetenschappen,
de logica en de filosofie, maar ook in de theologie.
Zijn argumentatieleer werd de grondslag voor een
nieuwe wetenschappelijke discipline en de ultieme
verzoening tussen filosofie en theologie: de scholastiek.
Vooral de Duinenabdij blonk uit met een uitgebreide
collectie academische Aristotelescommentaren.
Een tweede vakgebied door de universiteiten in het
leven geroepen, was het kerkelijk recht. Monastieke
instellingen van formaat zoals de Duinenabdij hadden
veelal een belangrijke stem in het maatschappelijk,
politiek en economisch debat. Heel wat cisterciënzermonniken
die zich toespitsten op de studie van het
kerkelijk en wereldlijk recht maakten carrière in dit
vakgebied. Dit ging zelfs zover dat paus Benedierus Xll
de cisterciënzers in 1335 verbood zich nog langer met de
rechtsstudie in te laten. De juridische teksten van Ten
Duinen en Ter Doest zijn veelal geschreven in een littera
rotunda. Dit karakteristieke schrifttype duidt op een
Italiaanse herkomst. De universiteit van Bologna was op
dat moment de plaats bij uitstek voor de studie van het
recht.
40 OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2002/2