Untitled

Drie Vlaamse
cisterciënzerabdiien
en hun bibliotheken
De Duinenabdij aan de ku st bij Kok sijde, Clair marai s
in het moera sgebied bi j Saint-O mer, en Te r Doe st in de
polder streek bij Li ssewege, ten noorden van Brugge:
drie twaalfde -eeuw se abdijen van de orde van C îteaux,
die door hun gedeelteli jk ge meen schappeli jke
ge schiedeni s, cultuur en sp iritualiteit, ook sa me n
kunnen worden voorge steld. De Duinenabdi j (Sancta
Maria de Dunis) i s de oud ste van de drie, Clair marai s en
Ter Doe st zijn haar dochter stichtingen. Ten Duinen
ont stond in het begin van de twaalfde eeuw al s
onderko men van Ligeriu s, een kluizenaar. Hij en zi jn
volgelingen kwa men in contact me t Fulco, een Fr an se
mo nnik, die daar in 1128 een abdi j stichtte. Tien jaar
later sloot deze ge me én schap aan bij de nieuwe
ci st erciënzerorde. Deze orde ver spreidde zich toen over
heel Europa onder i mpul s van Bernar clu s van Clairvaux
(t1153).
De ci sterciënzer s wilden de oude regel van
Benedieru s in zijn oor spronkelijke opvatting toepa ssen :
ar moede, soberheid, ge meen schap sleven mo esten in hun
zuiver ste vor m worden beleefd . De vele intellectuelen
die Bernar clu s kon begee steren, brachten echter ook hun
culturele bagage me e naar de nieuwe abdi jen . Robertu s,
de eer ste ci sterciënzerabt van de Duinenabdij, wa s niet
alleen een van de be ste vrienden van Bernardu s, hi j wa s
ook een gewezen docent van de kathedraal school van
La on, in die tijd een van de belangrijk ste scholen van
We st-Europa. Daardoor waren de me este abdijen ook
van me et af aan centra van intellectueel leven. Binnen de
'b esloten wereld' van het kloo ster werden de bronnen
van de we ster se chri steli jke cul tuur verza meld en
be studeerd.
De stichting van de Duinenabdi j in 1128 valt sa me n
me t het begin van de regering van graaf Diederik van de
Elza s, die al s de wereldlijke stichter van de abdij ma g
worden be schouwd. Hi j geldt ook al s de initiatiefne mer
voor de stichting in 1137 van de abdij van Clair marai s
vanuit Ten Duinen . Clair marai s werd ongeveer
tegelijkertijd me t de Duinenabdij in de orde van C îteaux
opgeno men . Net al s in de Duinenabdij wa s de eer ste
abt, Gunfridu s, afko mstig uit de abdi j van Clairvaux in
Bourgondië.
10
••••••••••••••••
Ter Doe st in Li ssewege is al s ci sterciënzerabdij veel
jonger. Ze verving een veel oudere en vervallen
benedictijnenpriorij. Drijvende krachten waren hier de
bi sschop van Doornik en het Sint-Donaa skapittel van
Brugge. De eer ste mo nniken en lekenbroeder s van
Ter Doe st kwa men in 1175 vanuit de Duinenabdij naar
Li ssewege. Ze werden geleid door Haket, die toen drie
jaar ingetreden wa s in de Duinenabdij, ma ar die
voordien me er dan twintig jaar deken wa s gewee st in
Sint -Donaa s. Het Brug se kapittel zou van bi j het begin
mee zijn stempel drukken op de abdij.
Robertu s, Gunfridu s en Haket, de eer ste
ci sterciënzerabten van Ten Duinen, Clair marai s en Ter
Doe st, waren intellectuelen van hoog n iveau. Het sp reekt
vanzelf dat hun aandacht niet in de laat ste plaat s zou
gaan naar de uitbouw van het boekenbezit, me er bepaald
de abdi jbibliotheek Uiteraard bewaarden de abdijen ook
nog buiten de eigenlijke bibliotheek een aantal boeken
voor de eredien st en de refterlezing. In de loop van de
ge schiedeni s zouden ook ver scheidene abten en
monniken boeken bij zich bewaren . De inhoud van de
bibliotheken ko mt elder s in deze publicatie aan de orde .
Hier wordt st ilge staan bij hun opbouw en ge schiedeni s.
De abdi j van Clair marai s le idde een zelf standig
be staan tot aan het e inde van de achttiende eeuw.
Ze had wel hee l wat te lijden onder de talrijke oorlogen
in het gebied . Clair marai s onderhield nog nauwe relatie s
me t de Duinenabdi j tot in 1678 , toen Clair marai s
definitief bij Fr ankrijk werd gevoegd. Sporen van de
betrekkingen van de Duinenabdi j me t haar dochterstichting
bleven bewaard, onder me er in het boekenbezit .
Zo is het Legendarium van Clair marai s, een
mo nu mentale collectie waarvan nu nog vijf boekdelen
bewaard zijn (Saint-O mer, BM, ms. 716), geba seerd op
een nu verloren legger uit de Duinenabdi j. Van hetzelfde
Legendarium bevond zich nog een exe mplaar in Ter Doe st .
Daarvan zi jn nu nog twee boekdelen bewaard (Brugge,
OB, ms. 403-404). Deze grote Vlaa mse collectie
heiligenleven s werd rond 1150 in de Duinenabdij
sa me nge steld uit allerlei bronnen, en ter be schikking
ge steld van de andere Vlaa mse kloo ster s, in de eer ste
plaat s de dochter stichtingen van Ten Duinen . Daaraan is het o. m. te danken dat de oud ste leven sbe schri jving van
de Heilige Co delieve van Gi stel (t1070) bewaard is gebleven, in het exe mplaar van Clair marai s. '