VAN STROHALM TOT STRATEGIE - Politie & Wetenschap

Hoofdstuk 1. Ontwikkelingen rond opsporingsberichtgeving
1.1 Opsporing en tv
Voor zover bekend had het VARA-programma 'Achter het Nieuws' in 1964 de primeur van
opsporingsberichtgeving op de Nederlandse televisie. Op initiatief van een jonge politieinspecteur,
Jan Blaauw, werd tien minuten lang aandacht besteed aan een geruchtmakende
dubbele moord in Rotterdam-zuid. Blaauw lichtte de zaak op tv toe en vroeg mogelijke
getuigen om hulp. Tijdens de uitzending woedde er juist boven het Rijnmondgebied een
zwaar onweer. Bovendien was de televisiedichtheid in die jaren nog niet zo hoog. Toch
kwamen er in de weken na de uitzending honderden tips binnen, maar helaas geen gouden
tip.
Opsporing via de tv bleef in de jaren daarna betrekkelijk zeldzaam. In het toenmalige West-
Duitsland werd het nog steeds bestaande Aktenzeichen XY-Ungelöst bedacht. Dat
programma werd in 1968 via een Eurovisie-uitzending in samenwerking met de AVRO in ons
land bekend. Pas in het seizoen 1975-1976 bracht de AVRO als proef twee keer een eigen
opsporingsprogramma. Ondanks torenhoge kijkcijfers vonden politie en vooral justitie de
proef niet geslaagd. De tv-uitzendingen hadden wel tips maar geen opgeloste zaken
opgeleverd. Als oorzaak werd genoemd dat men oude zaken had gepresenteerd.
In het seizoen 1982-1983 probeerde de AVRO het opnieuw, nu met vijf uitzendingen onder
de titel
“Opsporing Verzocht”. Die uitzendingen waren een groot succes. De eerste werd door ruim
2½ miljoen mensen bekeken en de laatste zelfs door ruim 4 miljoen. Bovendien werd een
moordzaak die in het eerste programma was uitgezonden al binnen een week opgelost. Bij
nader inzien was die zaak zonder de tv waarschijnlijk echter ook wel opgelost, terwijl andere
spectaculaire oplossingen uitbleven.
De hoge kijkdichtheid van het begin leverde ook veel tips op, gemiddeld zo'n 70 per zaak.
Daarvan werd de helft als serieus bestempeld. Toch leidden al die tips verhoudingsgewijs
maar tot betrekkelijk weinig opgeloste zaken. Met name vanuit de hoek van de reclassering
werd daarop gewezen. Ook maakten critici bezwaar tegen de manier waarop zaken soms
werden gepresenteerd. Zo werd de echtgenote van een vermoorde man aangesproken alsof
zij verdacht werd van die moord.
Verder was er kritiek op de manier waarop het 'succes' van het programma werd vastgesteld.
Elke zaak die was uitgezonden en die later werd opgelost, werd voor het
oplossingspercentage meegeteld. Dat kwam daarmee op ongeveer 50 %. Dat het
oplossingspercentage voor bijvoorbeeld levensdelicten in werkelijkheid toen boven de 90 %
lag, werd daarbij buiten beschouwing gelaten. Volgens de critici was dat niet terecht.
Naast kritiek op de effectiviteit van opsporing via de tv was er ook kritiek op de opzet van
Opsporing Verzocht. De kern van de kritiek betrof het feit dat het programma werd
gepresenteerd door een alom gerespecteerd journalist, terwijl er van journalistiek niet kon
worden gesproken. Er werden immers misdrijven gepresenteerd waarover vragen aan het
publiek werden gesteld, terwijl daarbij van journalistieke keuzevrijheid nauwelijks meer
sprake was.
De bekritiseerde presentator bestreed deze kritiek overigens met verve 2 . De vraag naar de
verhouding tussen de belangen van journalistiek respectievelijk van opsporing was daarmee
overigens niet van tafel. Ze is dat ook nooit geweest, alhoewel dat thema in de jaren daarna
van karakter veranderde en sinds het midden van de jaren 1990 vooral wordt aangeduid met
de term 'infotainment'. Een term waarmee wordt aangegeven dat er spanning bestaat tussen
soms gortdroge feiten en de noodzaak om die zo te presenteren dat mensen naar een
programma willen kijken. Hieronder wordt daarop nog teruggekomen.
2 kritiek op Opsporing Verzocht kwam in die jaren vooral van de kant van de reclassering. Zie Godfroy en
van der Velden
10