VAN STROHALM TOT STRATEGIE - Politie & Wetenschap

Inleiding
Doel van het onderzoek
Opsporingsberichtgeving, dat wil zeggen burgers vragen om hun medewerking bij het
oplossen van een misdrijf, is waarschijnlijk een heel oude werkwijze. Dat gebeurt
tegenwoordig op allerlei manieren zoals getuigenoproepen in huis-aan-huisbladen of in
dagbladen, buurtonderzoeken, het uitloven van beloningen, straatinterviews, foldertjes of
zeer bijzondere vormen als de reconstructie van het hoofd van een slachtoffer. Het gebruik
van elektronische kanalen is ook niet nieuw. De bekende politieberichten worden al 'sedert
mensenheugenis' na een radio- of tv-nieuwsbulletin uitgezonden. En in Duitsland loopt het
tv-programma Aktenzeichen XY-Ungelöst al ruim 35 jaar.
Opsporingsberichtgeving is zozeer en al zo lang onderdeel van het proces van
waarheidsvinding in misdrijven dat het daaruit niet weg te denken valt. Dat technische
ontwikkelingen van invloed zijn op de methoden waarvan bij opsporingsberichtgeving gebruik
kan worden gemaakt, spreekt vanzelf. Vooral de laatste jaren zien we een aanmerkelijke
groei van opsporingsberichtgeving via met name tv en internet. Het zijn middelen die, vooral
in combinatie, ongekende mogelijkheden bieden. De ervaringen die daarmee worden
opgedaan zijn echter niet onmiddellijk voor alle betrokkenen toegankelijk. Het kost tijd om
zulke ervaringen op te doen en vervolgens kost het tijd om ze te inventariseren, te
systematiseren, te analyseren en de mogelijke conclusies en aanbevelingen daaruit te
verspreiden.
Dit onderzoek wil daaraan een bijdrage leveren.
Twee visies
Opsporingsberichtgeving kan gezien worden als een middel om burgers bij de handhaving
van de rechtsorde te betrekken. Door het vragen om medewerking maken politie en justitie
duidelijk dat ze hun taak niet in afzondering kunnen en willen uitvoeren, maar daartoe de
hulp van de samenleving nodig hebben.
Traditioneel wordt tegenover deze maatschappelijke visie op opsporing een visie gesteld,
waarbij justitie en politie veel meer vanuit een technocratische positie hun werk verrichten.
De leidraad daarbij is dat rechercheurs door ervaring, kennis en inzicht in en
opsporingsonderzoek superieur zijn ten opzichte van de ervaringen van een betrokken
burger. Zaken worden daarbij opgelost door het elimineren van mogelijke verdachten aan de
hand van technisch bewijs, van zelf opgespoorde getuigen of van een doordachte tactische
aanpak 1 .
Dat in de praktijk beide visies elkaar bepaald niet uitsluiten weet niet alleen elke insider,
maar ook elke geïnteresseerde buitenstaander. In de dagelijkse praktijk zien we immers dat
niet alleen bij uitgebreide recherche-onderzoeken maar ook bij het onderzoek naar
alledaagse misdrijven beide benaderingen worden toegepast. Desondanks zien we dat soms
de ene benadering de voorkeur krijgt en soms de andere. Zelfs op nationale schaal zien we
die verschillen. Zo kent men in Frankrijk noch in zuid-Europa opsporingsprogramma's zoals
die in Duitsland, Engeland of bij ons al tientallen jaren bestaan. Vooral in landen als Frankrijk
en Italië is dit een gevolg van een visie op politiewerk waarin opsporingsprogram-ma's (nog
steeds) niet passen.
Dichter bij huis blijkt het verschil in benadering ook nog steeds te bestaan. Als gekozen moet
worden tussen een meer technische benadering of het inschakelen van het publiek via een
tv-uitzending, kiest menig rechercheur vaak voor het eerste. Tijdgebrek is daarbij een veel
gehoord argument. Dat kan een legitiem argument zijn, maar is tegelijk ook wat eenzijdig.
Want stel nu dat we weten dat inschakeling van het publiek via een opsporingsbericht de
kans op oplossing aanzienlijk vergroot. Dan zou tijdgebrek als argument waarschijnlijk
minder zwaar gaan wegen.
Een recent voorbeeld van dit dilemma biedt ook het rapport 'Spelverdeler in de opsporing'
1 zie Kuijvenhoven, 1985, pg. 216-217
8