Hollands Spoor - Historische Vereniging Holland

werden door de Van Logterens ontworpen en vervaardigd.
Zij kenden de beroemde Franse ontwerper
Daniël Marot persoonlijk en waren vertrouwd
met zijn werk en de door hem verspreide Lodewijk
XIV-stijl en lieten in die stijl een omvangrijk en artistiek
hoogstaand oeuvre na. Op aanraden van I.Q.
van Rechteren Altena en Th. Lunsing Scheurleer
koos P.M. Fischer in 1964 de Van Logterens en hun
oeuvre als onderwerp voor een dissertatie die zou
leiden tot het hier besproken boek. Fischer was behalve
kunsthistoricus ook musicoloog en werkte
aan zijn dissertatie naast zijn loopbaan als musicoloog
en musicus. Hij deed zijn onderzoek zeer
grondig en minutieus, wat in zo’n veertig jaar een
enorme hoeveelheid informatie opleverde over de
personen Van Logteren, hun scheppingen en hun
opdrachtgevers. Helaas overleed de auteur kort nadat
hij het manuscript had voltooid en vond er geen
promotie plaats, maar gelukkig kon de studie dankzij
de inspanningen van E. Munning Schmidt wel
worden gepubliceerd.
Het omvangrijke boek biedt meer dan de titel aangeeft.
De auteur gaat namelijk eerst uitgebreid in op
de Amsterdamse beeldhouwkunst van vóór de 18de
eeuw. Vele beeldhouwers waren toen geïnspireerd
door voorbeelden uit de oudheid en uit de Italiaanse
barok van de 15de tot 17de eeuw. Fischer onderscheidt
perioden die hij in afzonderlijke hoofdstukken behandelt:
die van Hendrick de Keyser en zijn zonen (ca.
1590-ca. 1650), van Artus Quellijn (Quellinus), Rombout
Verhulst en diens helpers (ca. 1650-ca. 1675) en
die van Ignatius en Jan van Logteren. Fischer constateert
dat er eind 18de eeuw weerstand kwam tegen de
overdadige beeldhouwkunst uit vroegere perioden, die
veronachtzaming, verwaarlozing en in een aantal gevallen
ook vernietiging tot gevolg had. In die tijd werden
er ook weinig nieuwe beelden meer voor huis en
tuin gemaakt, zodat hij de Van Logterens beschouwt
als de laatsten in een lange traditie van Hollandse beeldhouwers.
Van de voorgangers van de Van Logterens laat Fischer
diverse werken zien, zoals die van beeldhouwer
Anthonie Turck, waarover Fischer veel te weten
kwam. Dat komt deels door een familierelatie met
de Van Logterens, want Hendrica Turck, een zuster
van Anthonie, huwde met Ignatius van Logteren en
werd de moeder van Jan. In twee afzonderlijke en
omvangrijke hoofdstukken komt het werk van de
beide Van Logterens aan bod. Dat gebeurt op een
uitputtende wijze. Interessant zijn vooral de vele
ontwerptekeningen voor gevels, tuinhekken, beelden
en interieurs, of onderdelen daarvan, die Fi-
boekbesprekingen 315
scher aantrof en die alle zijn afgebeeld. Daarnaast
zijn veel foto’s van de uitgevoerde en nog bestaande
scheppingen opgenomen, waar nodig in afzonderlijke
onderdelen. Ook wordt ingegaan op verdwenen,
maar documentair overgeleverde werken die
bekend zijn dankzij veilingcatalogi, advertenties in
‘couranten’, topografische afbeeldingen en ontwerptekeningen.
Daardoor is Fischer erin geslaagd
een vrijwel compleet overzicht van het oeuvre van de
beide van Logterens te geven.
Het is onmogelijk in een boekbespreking in te gaan
op alle werken. Maar om de lezer een beeld te geven
van het oeuvre wil ik er enkele noemen. Ignatius was
verantwoordelijk voor het ontwerp en de vervaardiging
van het beeldhouwwerk en stucdecoraties van
de bekende buitenplaats Beeckestein bij Velsen, onder
meer bestaande uit decoratief stucwerk van wanden
met inbegrip van wand beelden, plafonds en de
in natuursteen uitge voerde ingangspartij en gevelbekroning.
Interessant is ook het huis Kruisstraat 45
te Haarlem, dat in opdracht van Cornelis Sylvius werd
gebouwd, of beter gezegd verbouwd.
De ontwerptekeningen
laten varianten zien die duidelijk
maken dat een in oorsprong
17de-eeuwse gevel gemoderniseerd
moest worden.
De opdrachtgever kon uit die
varianten kiezen. Het gerealiseerde
pand laat zien dat bij de
uitvoering ook nog wijzigingen
in het plan werden doorgevoerd.
Het meesterwerk van Jan van Logteren is onbetwist
Herengracht 475 in Amsterdam, een waar
stadspaleis. In het boek komen uiteraard zeer veel
Amsterdamse grachtenpanden aan bod, maar ook
panden in andere steden en ook buitenplaatsen, de
meeste in Holland, waaraan de Van Logterens werk
hebben geleverd. Er blijken ook zaken als geveltoppen
en tuinhuizen te zijn verplaatst, soms zelfs buiten
de landsgrenzen. Fischer speurde ze allemaal op.
Ook komt hij tot een aantal gemotiveerde toeschrijvingen
van anoniem werk. Het boek besluit met enkele
bijlagen over de tijdgenoten Michiel Stree, Jasper
Wageman, Hendrik van Streeck en Jan Janz en
over het atelier van Rombout Verhulst.
Het boek is een standaardwerk geworden over de
Amsterdamse en daarmee ook in belangrijke mate
Hollandse beeldhouwkunst in de eerste helft van de
18de eeuw op zijn best. Vele ingangspartijen, geveltoppen,
toegangshekken en stucinterieurs zijn aan
de anonimiteit ontrukt. De auteur gebruikt een