Hollands Spoor - Historische Vereniging Holland

werkramp van Enschede in 2000. Qua omvang was
het getroffen gebied ongeveer even groot; het aantal
dodelijke slachtoffers lag echter hoger – bijna
160 – en er vielen ruim 2000 gewonden. Koning Lodewijk
Napoleon kwam diezelfde nacht nog naar
Leiden. In eigen persoon gaf hij leiding aan het reddingswerk.
De getroffen bevolking putte zoveel
troost uit zijn aanwezigheid dat Lodewijks voorbeeld
tot op de dag van vandaag door vorsten en
presidenten wordt gevolgd. Ook andere punten
van de ramp waren zeer modern. Ten behoeve van
de slachtoffers werd de allereerste ‘giro 555’-collecte
gehouden. Ramptoeristen overspoelden de
stad en prompt stegen de bierprijzen. Het verzekeringswezen,
dat nog in de kinderschoenen stond,
werd geconfronteerd met de noodzaak van ‘kleine
lettertjes’. De Buskruitwet van maart 1807 vormt de
basis van de huidige regelgeving rond het vervoer
van gevaarlijke stoffen.
Vragen over ‘het fataal evenement’, zoals de ramp
door een Leidse ambtenaar in 1807 werd ge noemd,
zijn er sindsdien gebleven.
Voor de samenstellers van
deze gedenkbundel was het
belang dat onverminderd aan
‘de ramp van Leiden’ wordt gehecht
voldoende reden om
opnieuw in de bronnen en de
literatuur te duiken. Het is tenslotte
alweer een eeuw geleden
dat een zelfstandige publicatie aan de gebeurtenis
werd gewijd. Het verhaal dat Laurentius Knappert in
1907 vertelde in zijn gedenkboek De ramp van Leiden –
12 januari 1807 – na 100 jaar herdacht moest dus in een
nieuw jasje worden gestoken en aan het moderne publiek
worden aangeboden.
Nieuwsgierig naar het Leidse verleden, en in het
besef dat oude bronnen wellicht nieuwe antwoorden
konden geven, bundelde een dozijn onderzoekers
in het begin van 2005 de krachten met het doel
om een nieuw gedenkboek uit te brengen. De Vereniging
Oud Leiden, het Regionaal Archief Leiden
en het Stedelijk Museum De Lakenhal waren vanaf
het begin betrokken bij dit project. Dat daarin accenten
anders zouden worden gelegd en nieuwe
onderzoeksterreinen zouden worden ont gonnen,
was van meet af aan duidelijk; iedere generatie
schrijft immers haar eigen ge schiedenis. Maar wie
had kunnen bevroeden dat uit de bestofte archieven
een geheel nieuw inzicht in de toedracht van de
ramp tevoorschijn zou komen? Dat schipper Adam
van Schie, die 200 jaar lang voor de grote aanstich-
boekbesprekingen 319
ter van de catastrofe is uitgekreten, achteraf onschuldig
zou blijken? Het resultaat kwam ook voor
de deelnemers aan het project als een verrassing:
het verhaal moest niet opnieuw, maar heel anders
worden verteld.
De bundel opent met een schets van de nationale
achtergrond en van de stedelijke context. Dit
geeft een beeld van het koninkrijk Holland en de
stad Leiden aan de vooravond van de ramp, met
voldoende scherpte om de gebeurtenissen in een
historisch kader te plaatsen. Op kleinschaliger niveau
wordt dat beeld vervolgens ingekleurd in een
bespreking van de situatie aan het Steenschuur
voordat het stadsbeeld er in één klap (of waren het
er twee?) voorgoed zou veranderen. Een reconstructiekaart
van het rampgebied vóór 12 januari
1807 is als bijlage aan het boek toegevoegd.
Eindelijk krijgen we antwoord op een vraag die
onderzoekers nu al twee eeuwen bezighoudt:
waarom toch lag het met kruit geladen schip in het
centrum van Leiden? Het onderzoek voor deze bijdrage
is grotendeels gebaseerd op ‘explosief’ bronnenmateriaal,
dat in 1807 het stempel ‘ge heim’
heeft gekregen en dat sindsdien in de archieven is
verdwenen. De verhoren, getuigenverklaringen en
ambtelijke correspondentie bevatten cruciale informatie
over zowel de feitelijke gebeurtenissen die
tot de ramp hebben geleid, als over de bestuurlijke
bemoeienis in het kielzog ervan. Het kruitvat veranderde
al snel in een doofpot.
Het leed dat de ramp heeft veroorzaakt, komt nergens
pregnanter tot uiting dan in een lijst met namen
van de dodelijke slachtoffers. Daarvan zijn er in de
loop der tijd verscheidene vervaardigd, die allemaal
van elkaar verschillen. De schijnbare consensus over
151 doden als onmiddellijk gevolg van de ramp wordt
in deze bundel opnieuw onder de loep genomen. Dat
heeft geleid tot een bijgewerkte ‘dodenlijst’, die als
bijlage in het boek is opgenomen.
Vele andere thema’s komen aan bod in deze rijk
geïllustreerde en veelzijdige bundel, die tot stand is
gekomen als samenwerkingsproject van professionele
historici en liefhebbers van de Leidse stadsgeschiedenis.
De samenstellers pretenderen niet dat
het laatste woord over de kruit ramp nu wel is geschreven.
Integendeel: zij nodigen nadrukkelijk uit
tot verder onderzoek naar, en meer publicaties over
het onderwerp. Enkele nieuwe initiatieven zijn al in
gang gezet. Ter ondersteuning van diverse aan de
kruitramp gekoppelde (onderwijs)projecten wordt
bij het Regionaal Archief Leiden een kruit ramp-website
ingericht, gebouwd door studenten van de Ho