Hollands Spoor - Historische Vereniging Holland

316 boekbesprekingen
enigszins verouderde schrijftrant, maar daar staat
een enorme hoeveelheid vaak zeer gedetailleerde
informatie tegenover. Per hoofdstuk is een notenapparaat
opgenomen en achterin een uitvoerige bibliografie
en index. Zij die informatie zoeken over
de 18de-eeuwse beeldhouwkunst in ons land, weten
in welk boek ze veel kunnen vinden.
Wim Weve
Cis van Heertum, Ton Jongenelen en Frank van Lamoen
(red.), De andere achttiende eeuw. Opstellen voor
André Hanou (Nijmegen: Vantilt, 2006, 304 blz. ge -
ill., isbn 10-90-77503-67-6 / isbn 13-978-77503-
67-6, prijs ¤22,50).
Deze bundel, uitgebracht ter gelegenheid van het afscheid
van André Hanou als hoogleraar Nederlandse
letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen,
vraagt vooral aandacht voor de bonte wereld van
18de-eeuwse satirici, stukjesschrijvers, pamflettisten,
vrijmetselaars en hekeldichters uit de 18de eeuw. Uit
hun werk, veelal verschenen in het nieuwe medium:
het tijdschrift, doemt het beeld op van wat de samenstellers
‘de andere achttiende eeuw’ noemen. Dat
beeld verschilt, aldus de redactie, hemelsbreed van
de keurige, christelijke, bedaagde en uiterst beleefde
samenleving van de ‘pruikentijd’. In een inleidend
voorwoord wijzen de redacteuren er niet geheel ten
onrechte op dat men in Nederland sedert Potgieter
lange tijd het idee had, dat voor zover er in de pruikentijd
al politieke en maatschappelijke discusssie
plaatsvond, deze geschiedde ‘via een debat in besloten
kring tussen maatschappelijk gelijken die in
de eerste plaats keurige christenen waren, de een wat
progressiever, de ander wat behoudender. In dit bedaagde
intellectualistische gesprek viel geen onvertogen
woord, want terwijl men de buitenlandse literatuur
las en kennis nam van nieuwe ideeën, was de
conversatie gespeend van elke
weerslag op de toch al kleurloze
geschiedenis van de Republiek,
waar de politieke machtsstrijd
decennialang niet meer
geweest zou zijn dan een inhoudsloze
factiestrijd tussen elkaar
beconcurrerende familienetwerken’
(blz. 8).
De redactie schetst hiermee
een enigszins gechargeerd
beeld van de vroegere visie op
de 18de eeuw. Maar het is een
feit dat lange tijd tegen de 18de eeuw is aangekeken
als zou tussen Rembrandt en Van Gogh, tussen
Vondel en Multatuli en tussen Johan de Witt en
Thorbecke het leven min of meer stilgestaan hebben.
Het mag echter toch langzamerhand, ook door
de redactie, bij de lezers van een bundel als De andere
achttiende 18de eeuw bekend worden verondersteld,
dat de 18de eeuw al weer ongeveer vijftig jaar geleden
is herontdekt door de Nederlandse historici. En
dat met die herontdekking ook ons beeld van de
pruikentijd grondig is veranderd. Vanaf de jaren
zestig van de 20ste eeuw gebeurde dat op het gebied
van de politieke en sociale geschiedenis. Het boek
zou aanzienlijk aan kwaliteit gewonnen hebben als
in een aantal artikelen meer aandacht was besteed
aan het verband met de nieuwe visie op de politieke
gebeurtenissen. Uiteraard gebeurt dat wel als de patriottenstrijd
aan bod komt, maar dan kan het ook
niet anders.
De redactie is van mening dat de verzameling artikelen
‘een caleidoscopisch en (...) levensecht
beeld van de 18de eeuw biedt (...) vanwege de persoonlijkheidsstructuur
van de hoofd personen’
(blz. 10). Die hoofdpersonen zijn de schrijvers Jacob
Weyerman, Jan van Hoogstraten en Jan Kinker.
Hier slaan de samenstellers van deze bundel de
plank mis. Men kan toch niet zonder nadere adstructie
beweren dat genoemde schrijvers op grond
van hun ‘persoonlijkheidsstructuur’ exemplarisch
waren voor dé 18de eeuw? Het is onwetenschappelijk
om op grond van de summiere gegevens betreffende
drie personen te concluderen, een beter
gelijkend beeld te hebben gegeven van de gehele
18de-eeuwse samenleving.
Toch biedt de bundel een aantal boeiende artikelen,
vooral voor hen die belangstelling hebben voor
de geschiedenis van de Nederlandse literatuur. Een
paar artikelen overstijgen dit beperkte terrein. Zo
prikt Pim van Oostrum in ‘Trammelant rond de
theestoof: over de sekse van thee (en koffie)’ (blz.
49-70) een aantal aannames door betreffende theedrinken
en koffiehuizen. Hij maakt allereerst meer
dan aannemelijk dat het een fabeltje is dat slechts in
de hogere kringen thee werd gedronken. Ook waren
koffiehuizen zeker niet exclusief het domein van de
mannen. Wel zochten de vrouwen elkaar vaker op
om thee te drinken, maar aan de theetafel schoven
ook mannen aan. De koffiehuizen vormden weldra
de centra waar de verlichte ideeën en de kritische
geest van de elite doorsijpelden naar de gewone man
– Jonathan Israel spreekt in zijn Radicale Verlichting in
dit verband van het ‘stedelijk koffiehuisdeïsme’. Aan