In het belang van het onderzoek! - Politieacademie

. Rechterlijke dwalingen
in Nederland
Het Nederlandse publiek makte vorig jaar kennis met het verschijnsel rechterlijke
dwaling door ontwikkelingen rond de zogenoemde ‘Schiedamse parkmoord’.
De feiten zijn inmiddels overbekend. Op 22 juni 2000 werd in het
Beatrixpark in Schiedam de tienjarige Nienke Kleiss om het leven gebracht. De
hoofdverdachte in deze zaak, Cees B., werd op 8 maart 2002 in hoger beroep
tot achttien jaar gevangenisstraf en TBS veroordeeld, onder meer wegens een
later ingetrokken bekentenis. Het Nederlands Forensisch Instituut had herhaaldelijk
nadrukkelijke twijfel uitgesproken over het onderzochte bewijsmateriaal
en er wezen meer indicaties in een andere richting. In 200 trok de werkelijke
dader, Wik H., door loslippigheid de aandacht van zijn omgeving in relatie tot
de moord. Na aanhouding wegens een ander zedendelict biechtte hij de moord
in Schiedam op. Ook nieuw DNA-onderzoek wees met een grote mate van
zekerheid in zijn richting, zodat hij in november 200 in hoger beroep tot achttien
jaar celstraf en tbs werd veroordeeld. 1 Procureur-generaal Harm Brouwer
erkende in september 200 dat het fout was geweest, de twijfel van het NFI
over het bewijsmateriaal niet aan de rechters te melden.
Rechterlijke dwalingen deden zich in de Nederlandse rechtsgeschiedenis eerder
voor. In 1929 moest minister van Justitie Jan Donner zich tegenover het parlement
verantwoorden over een zaak waarbij de verkeerde verdachten waren
veroordeeld. 1 De minister erkende de dwaling en vaardigde een circulaire aan
politie en openbaar ministerie uit, die de volgende passage bevatte:
“Er zijn toch in deze zaak fouten gemaakt, die (…) alleen reeds daarom hadden
moeten zijn vermeden, omdat het niet mag voorkomen, dat de vraag of een
justitieele dwaling op de schuld van justitie en politie is terug te leiden, zelfs
maar kan worden gesteld.”
De grootvader van de huidige Justitieminister refereerde aan de rechterlijke
dwaling in de moordzaak Giessen-Nieuwkerk. In deze historische zaak uit
192 werd overwegwachter Jacob de Jong uit Giessen-Nieuwkerk met een
1 Posthumus (200 ); diverse artikelen NRC Handelsblad 200 -200 .
1 Van Dinter (2002). Nog eerder, in 189 -1896, speelde in het Friese Britsum de zaak tegen de drie
gebroeders Hogerhuis, die ten onrechte werden verdacht van en veroordeeld wegens inbraak en
tot negen jaar gevangen zaten zonder ooit te worden gerehabiliteerd (Van Koppen 2002: 871-872).
Lectorale rede Dr. P.P.H.M. Klerks Lectorale rede Dr. P.P.H.M. Klerks
klauwhamer de schedel ingeslagen. 16 Het onderzoek bleef lange tijd zonder
resultaat, tot anderhalf jaar later timmerman Chris Klunder en uitvoerder Jan
Theunissen werden aangehouden. Hun alibi, dat ze de avond van de moord
met het echtpaar Kroon in Sliedrecht hebben doorgebracht, wordt door het
echtpaar ontkracht. De jonge sportjournalist Kick Geudeker van de socialistische
krant Het Volk krijgt echter argwaan, bijt zich vast in de zaak en toont aan dat
de getuigenis van het echtpaar onder grote druk en chantage van de politie
geheel is verzonnen. Na vier jaar gevangenis maken Klunder en Theunissen een
triomftocht door Amsterdam, waarbij arbeiders langs de kant van de weg de
Internationale zingen omdat het volgens hen om klassejustitie ging. De echte
moordenaar van Jacob de Jong is nooit gevonden.
In de periode na de tweede wereldoorlog zijn nog enkele malen rechterlijke
dwalingen vastgesteld, zoals dit incomplete overzicht van zes zaken laat zien. 17
• In 19 8 werd in de Delftshavense Schie te Rotterdam in een juten zak het
lijk van de negenjarige Keesje Vermeulen gevonden. Het jongetje was door
wurging om het leven gekomen. De politie arresteerde Hendrik K., een agrarisch
ondernemer. De juten zak zou bij hem zijn verdwenen en hij was ooit
betrapt bij ontuchtige handelingen met een 16-jarige jongen. K. bekende
uiteindelijk de moord. De bekentenis in combinatie met het rapport van de
directeur van het Gerechtelijk Laboratorium prof. dr. W. Froentjes over de
juten zak, resulteerde in augustus 19 0 in een levenslange gevangenisstraf
plus ter beschikkingstelling voor K. In 19 1 kwamen er aanwijzingen dat de
kappersbediende L. de moord zou hebben. Die bleef desgevraagd ontkennen
en werd na een week losgelaten. In januari 19 bleek dat de veroordeelde
K. toch met onvoldoende bewijs was vervolgd: de juten zak die als belangrijkste
bewijsmateriaal werd beschouwd bleek niet uit zijn bedrijf afkomstig
te zijn. Een week later werd hij vrijgelaten. In maart 1961 werd de eerdergenoemde
kappersbediende L. gearresteerd voor de moord op de 8-jarige
Marcel Nivard. Omdat er treffende overeenkomsten waren met de moord
op Keesje Vermeulen werd het dossier heropend. L. bekende de moord op
Marcel, maar niet die op Keesje, waardoor de zaak onopgelost bleef.
16 Blaauw (200 ).
17 Bronnen voor dit overzicht: Blaauw (200 ); Elberse en Nierop (200 ); Brongers (200 );
www.peterrdevries.nl.