In het belang van het onderzoek! - Politieacademie

het bewijsmateriaal volstrekt onvoldoende was om tot een veroordeling te
komen. Het project beoogt uit de bestudering van dergelijke zaken lessen te
trekken; dat mogelijk ten onrechte veroordeelden worden geholpen wordt als
een bijkomend doel gezien.
Aan rechterlijke dwalingen kunnen fouten van politie en/of justitie voorafgaan,
maar dit hoeft niet altijd zo te zijn. De casuïstiek laat zien dat een rechercheteam
bijvoorbeeld op integere wijze gegevens kan aandragen die twijfel wekken
aan de schuld van een verdachte, terwijl het openbaar ministerie besluit
deze stukken niet in het procesdossier te voegen of een onderzoek niet te
heropenen. Van de rechter wordt in principe verwacht dat hij of zij oordeelt op
basis van het onderzoek ter zitting, maar in de praktijk gaan magistraten daarbij
voornamelijk af op wat er aan bewijsmiddelen wordt voorgelegd.
. Geloofwaardigheid
van de overheid
22 Lectorale rede Dr. P.P.H.M. Klerks 2 Lectorale rede Dr. P.P.H.M. Klerks
Lange tijd leek de magistratuur in Nederland boven alle twijfel verheven, en
iets van die onfeilbaarheid straalde ook op de politie af. Door het ontluisterende
beeld dat echter in de nasleep van de IRT-affaire begin jaren negentig
ontstond, hebben politie en justitie sterk aan gezag ingeboet. Een reeks
geruchtmakende onopgeloste moordzaken in de navolgende jaren hebben het
vertrouwen verder ondermijnd. 28 De laatste jaren is ook het geringe succes in
onderzoeken naar liquidaties in het criminele milieu voor sommigen aanleiding
geweest om vraagtekens te plaatsen bij de effectiviteit van de rechtshandhaving.
De successen die ondertussen wel worden behaald, blijven vaak onopgemerkt.
De meeste grootschalige onderzoeken naar levensdelicten eindigen
met de aanhouding en veroordeling van de daders. De pakkans voor ernstige
delicten als moord, verkrachting en gijzeling is bijzonder hoog, en ook afpersers
lopen gerede kans voor de rechter te moeten verschijnen. Van de grote drugshandelaren
die in de jaren negentig bekend werden is het merendeel achter de
tralies gebracht. Overzichten van dergelijke resultaten halen echter zelden de
krant, en statistieken zijn sowieso niet van invloed op het beeld dat het publiek
zich van de opsporingspraktijk heeft gevormd.
In een tijd dat het vertrouwen in de overheid en de politiek in het algemeen
terugloopt, is een geloofwaardige rechtshandhaving van wezenlijk belang.
Rechtszekerheid groeit naarmate de wet voor iedereen waarneembaar wordt
gehandhaafd. De pers heeft hierin een tweeledige functie van informatieverschaffing
en controle: zij toont wat goed gaat en stelt aan de kaak waar
wordt gefaald. Daarbij heeft de belangstelling voor slecht nieuws helaas altijd
de overhand. Om goed over de complexe rechtshandhaving te kunnen berichten
dient de pers optimaal te zijn geïnformeerd en toegerust. Toegang tot de
‘machinekamer’ van de rechtshandhaving stelt haar in staat de informatieve
en controlerende functies goed te vervullen. Die toegang blijft voor de meeste
journalisten helaas beperkt. Ook het Nederlandse openbaar ministerie treedt
namens ‘the people’ op als procespartij, en de ‘Aanwijzing voorlichting opsporing
en vervolging’ heeft als expliciet uitgangspunt het beginsel “openbaar,
tenzij”. 29 Toch concentreren nog te veel voorlichters van justitie en politie zich
op het afschermen tegen vragen vanuit de buitenwereld. Dit is begrijpelijk, zo-
28 Andrea Luten (199 ), Kumral Bagci (199 ), Nicole van den Hurk (199 ), Nicky Verstappen (1998),
Polle en Frank Taminiau (1998), Marianne Vaatstra (1999), Ankie Blommaert (2000).
29 Openbaar ministerie (2002b); Schoo (2001): 26.