In het belang van het onderzoek! - Politieacademie

0. De journalist als verdachte
of handlanger
Misdaadverslaggever Bart Middelburg bracht in 2002 een boek uit, waarin hij
probeerde aan te tonen dat manipulatie van de media door onderwereldfiguren
haast aan de orde van de dag is. Hij ontwikkelt daarbij een methode om
de diverse stadia van betrokkenheid en belangenvermenging te onderscheiden.
Sommige journalisten worden door Middelburg met naam en toenaam beticht
van het bewust verlenen van hand- en spandiensten aan criminelen. Waar in
dergelijke kwesties precies de waarheid ligt is moeilijk vast te stellen voor wie
geen toegang heeft tot achterliggende informatie.
Het zoeken van publiciteit kan zeer riskant zijn: de afgelopen twee jaar werden
een advocaat, een notoire delinquent en een vastgoedhandelaar die met een
journalist over illegale praktijken spraken om het leven gebracht. Een rechtstreeks
causaal verband is nog niet vastgesteld, maar het is zeker niet uit te
sluiten dat onderwereldfiguren op deze manier wilden voorkomen dat bedreigende
informatie publiekelijk bekend zou worden.
Wie als politieonderzoeker wat langer meeloopt, weet dat er grenzen zijn aan
wat de wetenschap vermag. Sommige essentiële informatie uit het justitiële
en inlichtingendomein zal voor de buitenwacht ontoegankelijk blijven. 6 De
afgelopen jaren ben ik tijdens onderzoeken belangwekkende casuïstiek tegengekomen,
die deels een nieuw licht werpt op de rol van de media in relatie tot
georganiseerde criminaliteit. Ik heb het dan over het sturen van opsporingsonderzoek
door misdaadjournalisten, over gemanipuleerde en daarna gelekte
opsporings- en inlichtingendocumenten, en over het verspreiden van geruchten
over medewerkers van politie en justitie. Dergelijke perverse technieken
werden in de Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog en ook daarna door
geheime diensten aangewend om de tegenstander te misleiden en beschadigen.
Ze worden nu vanuit de georganiseerde criminaliteit ingezet, zij het nog
op beperkte schaal. Wie niet de achtergrond van zulke zaken kent (en dat
geldt voor vrijwel iedereen), kan er door op het verkeerde been worden gezet.
Ook vandaag kan ik hierover vrijwel niets zeggen, omdat dit een overtreding
van de ambtseed zou inhouden. Het vraagstuk verdient echter beslist nader
onderzoek. De afgelopen zes jaar heb ik herhaaldelijk gepleit voor het organiseren
van een doelmatige contra-inlichtingencapaciteit binnen de Nederlandse
Middelburg (2002).
6 Klerks (2000): 29 ff.
Lectorale rede Dr. P.P.H.M. Klerks Lectorale rede Dr. P.P.H.M. Klerks
politie. Dit kwam aan de orde in mijn proefschrift, bij de evaluatie van de kernteams,
bij het maken van het Nationaal Dreigingsbeeld en naar aanleiding van
onze onderzoeken naar private recherchediensten en informatiebureaus. Het is
beslist noodzakelijk om offensieve inlichtingen- en sabotageoperaties, informatiemanipulatie
en corruptiepogingen vanuit de georganiseerde criminaliteit het
hoofd te kunnen bieden.
Een dergelijke bescherming tegen inlichtingenacties vanuit de georganiseerde
criminaliteit begint bij een goed georganiseerde informatiebeveiliging. De
afgelopen tien jaar zijn er minstens twaalf gevallen geweest, waarbij medewerkers
van politie, justitie, inlichtingendiensten en de krijgsmacht ongewild
vertrouwelijke maar niet versleutelde informatie kwijtraakten op papier, op
diskettes, harddisks en USB-sticks. Een groot deel daarvan kwam bij journalisten
en/of criminelen terecht. In verscheidene van de bekend geworden gevallen bleken
de betrokken medewerkers het verlies van vertrouwelijk materiaal zelf niet
te hebben opgemerkt of het niet te hebben gemeld. Het afgelopen jaar lijkt
vooral de populariteit van de USB-stick te zorgen voor ongewilde informatielekken.
Het is te voorzien dat de komende jaren met enige regelmaat pakketten
informatie ongewild naar buiten komen, nu een minuscule USB-stick, een geheugenkaartje
of MP -speler evenveel gegevens kan bevatten als tien strekkende
meter boekenplank. Dergelijke informatielekken zijn vermijdbaar, omdat
de technologie om USB-sticks bijvoorbeeld door middel van vingerafdrukbeveiliging
onbruikbaar te maken voor onbevoegde derden, gewoon in de winkel te
koop is. 7 Het zou naar mijn mening voor iedereen die binnen de overheid met
vertrouwelijke gegevens werkt verboden moeten worden om andere USB-sticks
te gebruiken dan dergelijke fysiek beveiligde en idiootbestendige apparaatjes,
waar je niet eens een password voor nodig hebt. Ook draagbare computers,
gebruikt in een vertrouwelijke omgeving zouden als regel altijd geheel gecrypt
moeten zijn. Draagbare spullen worden nu eenmaal gestolen, verloren en vergeten,
dus alleen een goede fysieke beveiliging vermindert substantieel de kans
dat informatie onbedoeld naar buiten komt.
Er is al veel gezegd over het lekken van informatie: het kan soms met opzet
gebeuren, wanneer bijvoorbeeld een functionaris een bepaalde positie wil
7 Als voorbeeld kan de BioSlimDisk worden genoemd.