deJacobsstaf 79 - Santiago

tuiging. Schuilt de verklaring daarvoor enkel
in de talloze kloosters, abdijen en kerken die
de pelgrim onderweg tegenkomt, waarbij zo
vaak door beelden en tekens verwezen wordt
naar Sint­Jacob en Compostela? Is het het gevoel
van verbondenheid met de miljoenen die
je op de camino zijn voorgegaan? Beide fenomenen
dragen ongetwijfeld bij aan de unieke
ervaring die de camino oplevert. Maar ze
vormen geen afdoende verklaring.
Klip-en-klaar
Naast Pelgrim zonder God staan in mijn top
4 over de camino nog drie andere boeken.
Ver onderweg van Jeroen Gooskens, Losgelopen
woorden van Hans Burgman en Een late
pelgrim op de melkweg van Hans Annink.
Daarin lezend en daarover peinzend kom ik
tot de volgende beschouwing. Het ‘meer’ dat
de camino biedt is voor een gelovig mens als
Jeroen Gooskens duidelijk en op vele plaatsen
in zijn Ver onderweg verwoord. Hij bidt
onderweg geregeld; hij voelt zich thuis bij de
monniken in de kloosters. ‘De wereld zonder
gevoel voor transcendentie is mij te plat’
schrijft hij, en ‘Alles valt samen in één harmonisch
geheel: mens en natuur, tijd en eeuwigheid,
ik en het heelal. Luisteren, bidden,
wandelen. Muziek, religie, natuur. Schoonheid,
transcendentie, God. Tritsen woorden,
maar de ervaring waar het om gaat is één.
En die ervaring maakt al het andere betrekkelijk.’
Ook in het boek van Hans Burgman is klipen­klaar
dat het ‘meer’ dat de camino voor
hem betekent te herleiden is tot God. Als religieus
mens – tevens priester – loopt hij al
biddend de camino en leert en passant het
evangelie van Marcus uit zijn hoofd. En intussen
verwerkt hij een flinke portie zielenleed
die het resultaat is van zijn botsing met
de dogmatiek, en dogmatici, van de officiële
kerk. Is het dus simpel zo dat het ‘meer’ van
– 5 –
DE JACOBSSTAF 79
de camino gelegen is in het contact maken/
krijgen met God? Het antwoord zou – in ieder
geval voor gelovige pelgrims – simpel ‘ja’
kunnen luiden, ervan uitgaande dat men het
eens is over ‘wie God is’.
Daar ligt een probleem. Het probleem van
de beeldvorming van de ‘Onkenbare’, de
‘Onnoembare’. Het beeld van de God van
mijn opvoeding schiet daarbij tekort, hoeveel
waardevols daarin ook besloten lag (en
ligt). Dat beeld is gaan afwijken en is anders
geworden dan bijvoorbeeld dat van mensen
die op een of andere manier betrokken bleven
bij de kerk of die de kerk juist de rug
toekeerden.
Het komt mij voor dat er bij de hedendaagse
pelgrims een grote mate van diversiteit in dat
godsbeeld is ontstaan, mede als gevolg van
de individualisering en het wegebben van het
‘officiële’ godsbeeld, zoals verkondigd door
de kerk(en). Maar ook door de kennisname
van andere religies en wereldbeschouwingen
uit met name Azië. Ieder zijn eigen godsbeeld
sluit wel erg nauw aan bij de individualisering
waarover Vuijsje spreekt. Maar ook
als geldt: ‘Ik ben een God in het diepst van
mijn gedachten’ gaat het nog altijd over meer
dan de vier vrijheden die de camino volgens
Vuijsje biedt.
Een kwestie van het hart
Op het gevaar af het etiket opgeplakt te krijgen
aanhanger te zijn van het vage en modieuze
‘ietsisme’, waag ik het erop het ‘meer’
van de camino in verband te brengen met wat
Burgman – in navolging van de dichter Rilke
– zo treffend beschrijft als ‘(...) het heimwee
naar de wonderen die nog opgeslagen liggen
in het arsenaal der ongeleefde dingen.’ Van
die wonderen is de camino vervuld. En het
heimwee blijft na de camino bestaan. Dat
is een kwestie van gevoel, maar is religie ten
diepste niet een kwestie van het hart? Als dat