Agressie & Agon - Filosofie.info

Pas in 1871, twaalf jaar na The Origin of Species, publiceert Darwin The Descent of Man, and Selection in
Relation to Sex, waarin hij wel ingaat op de menselijke evolutie. De titel van Darwins tweede
hoofdwerk wordt doorgaans vertaald als De Afstamming van de Mens, en selectie in relatie tot seks. Maar het
woord descent spreekt hier dubbelzinnig: dit kan ook afdaling of val betekenen. De gedachte aan de
mens als kroon van de schepping is ten einde. De mens is teruggevallen tussen de organismen, en is
net als alle andere organismen opgekomen uit een evolutionair proces van variatie en selectie.
De consequentie van de gedachte aan een evolutionaire ontstaansgeschiedenis is dat wij ons niet
meer kunnen beroepen op een fundamenteel onderscheid tussen mens en dier, of tussen een animaal
en een rationeel deel van de mens zelf. Darwin schrijft ‘in een reeks vormen die onmerkbaar
overgaan van een of ander aapachtig wezen naar de mens zoals deze nu bestaat, zou het onmogelijk
zijn een welbepaald punt aan te wijzen waar de term “mens” gebruikt moet worden.’ 32
De mens als politiek dier
Aristoteles lijkt gelijk te hebben wanneer hij aan het begin van de Politica opmerkt dat de mens van
nature een politiek dier is. 33 Dit druist in tegen het wijdverbreide filosofische mensbeeld dat
beschaving, samenwerking en altruïsme dingen zijn die van buitenaf het dierlijke in de mens
bedwingen. Ondanks zijn gelijkenis met de mensaap, zou de mens wel in staat zijn zich af te wenden
van dergelijk beestachtig gedrag, door moraal en politiek.
Dit brengt mij tot mijn semantische omdraaiing van de Neckerkubus: Er is nooit een periode geweest
in de menselijke evolutie waarin mensen leefden als geïsoleerde individuen, zoals Hobbes
veronderstelt. De mens is niet gekomen tot samenwerking en een politieke staat via een rationele
beslissing. Samenwerking is een overlevingsstrategie die ook het gedrag van dieren kenmerkt. 34 Op
basis van antropologisch en biologisch onderzoek is gebleken dat zowel de mens als zijn aapachtige
voorouders politieke dieren zijn met een lange evolutionaire geschiedenis van samenwerking. Ook
heeft primatologisch onderzoek laten zien dat de complexiteit van het sociale en politieke gedrag van
niet-menselijke primaten grote gelijkenis vertoont met dat van de mens. Het samenleven in
32 Darwin, The Descent of Man, p.231
33 Aristoteles, Politica, Boek 1, ii
34 De Waal, Primates and Philosophers, p.4
12