Agressie & Agon - Filosofie.info

statistieken uit de criminologie of psychologie. Een etholoog of criminoloog gaat er van uit, dat de
manier waarop waargenomen gedrag ter sprake wordt gebracht probleemloos kan worden bestudeerd.
Maar dan gaat de onderzoeker voorbij aan het gegeven dat de waarneming hem allerminst een objectief,
onbevooroordeeld beeld biedt van gedrag bij levende wezens.
Aan het begin van The Selfish Gene bespreekt Dawkins dit aan de hand van de Necker-kubus. De
Necker-kubus kun je op drie verschillende wijzen bekijken: naar achter gekanteld, naar voren of als
tweedimensionaal. 10 Dawkins laat zien dat het, naast het aanleveren van nieuwe feiten, ook mogelijk
is om te kijken naar de manier waarop deze feiten verschijnen. In deze scriptie poog ik niet zozeer een
bijdrage te leveren aan de gedragsbiologie of de menswetenschappen, maar te kijken naar de wijze
waarop gedrag ter sprake wordt gebracht. Maar wat houdt dat in? Onze waarneming van gedrag is al
bemiddeld door een bepaalde manier van kijken. Oudemans spreekt in Echte filosofie over de
theoriegeladenheid van de waarneming:
Biedt de ervaring toegang tot de natuur zelf? Die vraag is niet te beantwoorden, want ervaringen
zelf zijn vervuld van het theoretisch licht waarbinnen ze worden opgedaan. In het fictieve
experiment met Galileo’s kogels die van de Toren van Pisa werden geworpen werd door Galilei
voorspeld dat de zware en de lichte bal gelijktijdig op de grond zouden aankomen. Dat gebeurde
natuurlijk niet. Maar dat was geen weerlegging van zijn wetenschappelijke conceptie: hij kon de
waarneming interpreteren uit de bijzondere omstandigheid van de luchtweerstand. Galilei en
zijn tegenstander hadden verschillende ervaringen met betrekking tot een en dezelfde
gebeurtenis. In de filosofie zegt men: de ervaring is theorie-geladen. 11
De etholoog Lorenz bespreekt onze manier van kijken naar gedrag in zijn boek Das sogenannte Böse.
Daarin beschrijft hij hoe de leek door sensatieverhalen in de pers en in natuurdocumentaires wordt
misleid om de natuur te zien als een bloeddorstige strijd van allen tegen allen. 12 Een bekende
weergave van deze gedachte vinden we bij de schrijver Tennyson (1850), die de natuur beschrijft als
red in tooth and claw. 13 Maar er zijn nog veel meer gelijksoortige uitdrukkingen ten aanzien van geweld
10 Dawkins, The Selfish Gene, p.xv: “This is a two-dimensional pattern of ink on paper, but it is perceived as a
transparent, three-dimensional cube. Stare at it for a few seconds and it will change to face in a different
direction. Carry on staring and it will flip back to the original cube.”
11 Oudemans, Echte filosofie, p.31
12 Lorenz, Das sogenannte Böse, p.20
13 Tennyson, In Memoriam A. H. H, Canto 56: “Who trusted God was love indeed, And love Creation's final law,
Tho' Nature, red in tooth and claw, With ravine, shriek'd against his creed.”
6