Agressie & Agon - Filosofie.info

of our ape past” concluderen hij en Peterson. 45 Is daarmee ook de samenwerking tussen mensen
vervloekt?
Sympathy for the devil
Darwin legt aan het begin van The Descent of Man de nadruk op de opkomst van samenwerking en
altruïsme terwijl hij aan het eind komt te spreken over het belang van agressiviteit. Hoe verhoudt het
sociale aspect zich tot het seksuele? Laat Darwin hier niet een belangrijk probleem liggen? Dezelfde
oppositie zien we terug in twee kampen binnen de primatologie: waar De Waal de nadruk legt op
altruïsme en conflictvermijdend gedrag, ziet Wrangham dat agressie juist een centrale positie inneemt.
Dat is een consequentie van dezelfde tegenstrijdigheid binnen The Descent of Man. De doorwerking
hiervan in het moderne primatologische onderzoek zorgt voor een patstelling. Als de mens agressie
vertoont tegen zijn medemensen zou het moeilijk zijn om te komen tot een verklaring van de
samenhang en de complexiteit van menselijke samenlevingen. Kan agressie zo worden begrepen, dat
zij geen obstakel vormt voor de evolutie van samenwerking of moet er toch een beroep worden
gedaan op een bovennatuurlijke grond om te komen tot samenwerking en samenleven?
Een aanleiding om agressie zo te lezen dat zij samenwerking niet noodzakelijkerwijs ondermijnt
vinden wij bij de filosoof Nietzsche. In een vroege tekst genaamd Homer’s Wettkampf’ biedt hij een
opmerkelijke oplossing voor dit probleem door te laten zien dat agressie in sommige perioden
gekanaliseerd en geritualiseerd wordt, waardoor conflicten niet hoeven te leiden tot een ondermijning
van samenwerking. Agressie tussen rivalen hoeft volgens Nietzsche geen hobbesiaans karakter te
hebben, maar kan een agonaal karakter hebben – dus op minder gewelddadige wijze geritualiseerd zijn.
Agressie hoeft volgens hem niet destructief te zijn voor samenwerking.
Darwin trekt de gedachte aan de economische aard van de strijd om het bestaan niet ver genoeg door.
Hij blijft benadrukken dat soortgenoten onderling een hevige strijd voeren, met alle problemen voor
de opkomst van samenwerking van dien. Dat neemt niet weg dat Nietzsches gedachte aan agon op
veel punten toch schatplichtig blijft aan Hobbes. Zo blijft agon zoals Nietzsche dat begrijpt
voorbehouden aan de mens en wordt de natuurlijke toestand nog altijd gekarakteriseerd als een strijd
van allen tegen allen. Maar dat neemt niet weg dat bij Nietzsche sprake is van een belangrijke
wending in de wijze waarop agressie van zich blijk geeft. Het geritualiseerde en gekanaliseerde
karakter ervan wordt later overgenomen door de moderne ethologie.
45 Wrangham & Peterson, Demonic Males, p.258.
16