Agressie & Agon - Filosofie.info

Bellum omnium contra omnes
Het aangezicht van de natuur als strijd van allen tegen allen kent een lange voorgeschiedenis. Een
belangrijke vertegenwoordiger van deze gedachte is Thomas Hobbes. In de boeken Leviathan en De
Cive wijst hij erop dat leven naar zijn natuurlijke aard overleven is, en dus uit is op zelfbehoud, vanuit
de impuls om de dood te vermijden. Strijd tussen mensen onderling is volgens hem onvermijdelijk:
overeenkomstig het natuurrecht heeft elke mens recht om over alles te beschikken in zijn strijd tegen
de dood 15 Oorlog ontstaat in deze natuurtoestand omdat mensen verstrikt raken in een
concurrentiestrijd – meerdere individuen streven naar dezelfde schaarse bronnen, maar kunnen zich
die niet allen toe-eigenen. 16 De natuurtoestand is een oorlog van allen tegen allen, waarin geldt: homo
homini lupus. 17 Volgens Hobbes is de mens van nature niet in staat om te komen tot samenwerking
met zijn medemens. De opkomst van samenwerking wordt tegengewerkt door de begeertes en
passies. Zijn zelfzuchtige natuur weerhoudt de mens ervan het altruïsme te vertonen dat daarvoor
nodig is. 18
Hobbes’ antwoord op dit probleem: een sociaal contract. Om de strijd te boven te komen is er een
convenant nodig waarbinnen ieder zijn eigenbelang opzij zet uit vrees voor een anders
onvermijdelijke oorlog. Hoe gaat dit in zijn werk?
Altruïsme en wederkerigheid naar de medemens kunnen enkel worden afgedwongen via een natuurwet.
De mens legt zijn natuurrecht op alles neer, en stelt zich tevreden met een mate aan vrijheid
tegenover anderen die gelijk is aan wat hij anderen zou toestaan met betrekking tot zichzelf. 19 De
erkenning van deze natuurwet loopt via het sluiten van contracten die in het voordeel zijn voor alle
15 Oudemans, Echte filosofie, p.133: “Hobbes noemt het natuurrecht van iedere mens: te beschikken over alles.
Daarin zijn mensen gelijk. Dankzij deze gelijkheid is in de eindige wereld een strijd van allen tegen allen
onvermijdelijk – dus de totale ongelijkheid, de chaos.”
16 Hobbes, Leviathan, p.61: “And therefore if any two men desire the same thing, which nevertheless they
cannot both enjoy, the become enemies […]”
17 Hobbes, De Cive, p.2 (Engelse vertaling: “and that Man to Man is an arrant Wolfe.”)
18 Oudemans, Echte filosofie, p.137: “Hobbes zegt: het menselijk streven naar macht en erkenning is mechanisch.
Maar wederkerigheid niet. De mechanica kan het moment niet verklaren waarop de een zijn vermenigvuldiging
beperkt ter wille van de ander om een einde te maken aan de oorlog van allen tegen allen. Vandaar de noodzaak
van een sociaal contract - mechanisch gezien een skyhook.”
19 Hobbes, Leviathan, p.190: “[…] to lay down his right to all things; and be contented with so much liberty
against other men, as he would allow other men against himselfe.”
8