Ook in China kan een glazen muiltje staan wachten: sprookjes ...

Ook in China kan een glazen muiltje staan wachten: sprookjes, mythen
en sagen en hun invloed op hedendaagse culturen door Nura Rutten
review: Ellen Schepers
Er was eens een tijd, zo rond mijn vijfde levensjaar, dat ik op zondag nog vroeg wakker werd. Dan ging ik naar
beneden en keek naar Villa Achterwerk en Kindernet. Met een beetje geluk was op Kindernet de tekenfilmserie
‘Sindbad de Zeeman’ en kon ik nog van de vertellingen van duizend-en-één nacht. Daarna werd ik bij Villa
Achterwerk verblijd met ‘Er was eens…’, bewerkingen van klassieke sprookjes die naar het heden waren
verplaatst. Mijn favoriet was: ‘De kleren van de keizer’ over een gabber die een steeds mooiere en duurdere
Aussie 1 wou hebben, tot hij uiteindelijk naakt over straat liep.
Sprookjes kwamen dus ook via de televisie de huiskamer binnen en dat waren niet alleen de traditionele
sprookjes van Sneeuwwitje en Roodkapje. Door globalisering, de intensivering van mondiale verbondenheid,
kon (en kan) ik met veel meer andere culturen, en daarmee ook met hun sprookjes, mythen en sagen, in
aanraking komen.
Het culturele erfgoed van een volk uit zich vaak in culturele herinneringen die onder meer de vorm
van sprookjes, mythen en sagen aannemen. Deze sprookjes, mythen en sagen raken steeds meer verspreid,
en culturele uitwisselingen tussen volkeren en de manier waarop deze elkaar beïnvloeden zijn vaak terug te
vinden in sprookjes, mythen en sagen. De neerslag van de intensivering van mondiale verbondenheid en het
vervagen van de grenzen van ruimte en tijd zou dan ook in sprookjes, mythen en sagen terug te vinden moeten
zijn. Ik richt me op de rol die sprookjes, mythen en sagen in een samenleving spelen en eventuele onderlinge
verschillen daartussen, maar wil met name onderzoeken wat er gebeurt met de sprookjes, mythen en sagen
van volkeren als deze volkeren op een intensieve, versnelde en veelomvattende manier met elkaar verbonden
raken. Is er dan sprake van homogenisering of heterogenisering En hoe uit het verschijnsel ‘glokalisering’
zich in sprookjes Leven we binnen de ontwikkeling naar een globale cultuur nog lang en gelukkig
Sprookjes, mythen en sagen spelen verschillende rollen in samenlevingen. Ze zijn een uiting van
de cultuur van een volk of samenleving, maar hebben op hun beurt ook weer invloed op die cultuur. Zoals
Landmann in Filosofische Antropologie naar voren brengt: “In een machtig systeem van circulerende
oorzakelijkheid bepalen wij haar [cultuur] en ervaren daarna weer ‘pattering’ (modellerende invloed) [van
de cultuur] op ons” … “De cultuur zou niet bestaan zonder de mens die haar tot stand brengt. Maar evenzeer
zou hij niets zijn zonder haar.” 2 Het is een wisselwerking die alsmaar doorgaat. Als daarbij bovendien het
verschijnsel globalisering betrokken wordt, valt met name een wereldwijde wisselwerking op van sprookjes,
mythen en sagen en verschillende culturen.
Sprookjes zijn bij uitstek een verhaalvorm waarin bepaalde wijsheden uit een cultuur worden gegoten.
Uit de verhalen worden wijze lessen getrokken en wordt kennis doorgegeven over de menselijke natuur.
Sprookjes zijn vaak een spiegelbeeld van onszelf. 3 Daarom is het misschien ook dat sprookjes vaak worden
geassocieerd met kinderen. Ze leren de kinderen de waarden en normen van de samenleving waarin ze leven.
De sprookjes komen voort uit de cultuur en onderrichten later anderen weer in diezelfde cultuur. Kortom:
sprookjes zeggen meestal iets over de algemene menselijke natuur en de waarden en normen die een bepaalde
samenleving uitdraagt.
Mythen en sagen zeggen vaak iets over het verbeelde verleden van een samenleving en vormen zo
een bevestiging van de cultuur en het bestaansrecht van een hedendaagse samenleving. Een oude sage of
mythe wordt vaak weer opgerakeld om de eigentijdse cultuur van een samenleving te bevestigen. Denk hierbij
bijvoorbeeld aan het verhaal van Arthur en de ridders van de ronde tafel dat tegenwoordig nog wordt gebruikt
om de Engelse cultuur te confirmeren. Het staat voor de rijke geschiedenis van de Britten en wil langs die
weg ook de superioriteit ten opzichte van andere volkeren laten zien. Mythen en sagen staan symbool voor de
geschiedenis en cultuur van een samenleving. Het zijn dan ook vooral de mythen en sagen die bijdragen aan
imagined communities, de beelden van culturen die wij bij ons dragen en die in de verbeelding vaak strikt aan
plaats zijn gebonden. 4
Sprookjes, mythen en sagen komen voort uit de cultuur van een samenleving en zijn bijgevolg duidelijke
reflecties van een samenleving. Daarnaast wordt geprobeerd met sprookjes, mythen en sagen het beeld van
16 - Globalisering: sprookjes, mythen en sagen - 16