Ook in China kan een glazen muiltje staan wachten: sprookjes ...

verhalen aan vele mutaties en bewerkingen onderhevig geweest. Maar waar komt die dynamiek, die we
tegenwoordig nog kennen, vandaan
In de middeleeuwen waren sprookjes, mythen, sagen en andere volksverhalen bedoeld voor de volwassen
bevolking. Sprookjes uit deze tijd, zoals de eerste versie van Doornroosje opgetekend in Perceforest, een
serie van Franse ridderromans, waren voornamelijk voor de volwassen adel bestemd. Maar op den duur
werden de sprookjes ook onderdeel van de verhalen van lagere klassen in de samenleving. Hierdoor werden
sprookjes door de adellijke stand als negatief gezien, een ‘gezonken cultuurgoed’. In de lagere klassen
kwamen de sprookjes langzamerhand steeds meer in de kinderkamer terecht. Dit kwam mede doordat
de volwassen bevolking de fantasie, het bijgeloof en de bangmakerij uit de verhalen kinderachting vond.
Het gevolg hiervan was dat de sprookjes werden aangepast aan hun publiek, kinderen. De gewelddadige,
seksuele en gruwelijke elementen werden langzamerhand steeds meer uit de verhalen gehaald om de
kinderziel te beschermen. Er moet wel rekening worden gehouden met het feit dat hetgeen wat we gruwelijk
of afstotend vinden, sterk afhangt van de cultuur(fase) waarin we ons bevinden.
Ook via een andere weg heeft cultuur invloed op verhalen, namelijk via het geloof. Zo laat bijvoorbeeld
de geografische spreiding van bepaalde verhalen over Nederland en België soms opmerkelijke resultaten
zien. Verhalen over beschermengelen komen zowel in het katholieke zuiden als in het protestantse noorden
veelvuldig voor. Maar het sprookje ‘Mannetje in de Maan’, waarin wordt verteld waarom op de maan
een gezicht of een mannetje staat afgebeeld, komt veel vaker voor in het zuiden. De verklaring voor deze
bekendheid in het zuiden is te vinden in de spreiding van het katholieke geloof. Het sprookje was in het
zuiden een onderdeel van de verplichte katholieke leerstof op school. Zo zijn er nog veel meer aspecten te
noemen die in vroegere tijden hebben bijgedragen aan de veranderlijkheid van verhalen.
Maar ook de afgelopen decennia zijn sprookjes aan veranderingen onderhevig geweest. Deze huidige
veranderingen zijn voornamelijk veroorzaakt door de toenemende globalisering. De vertelculturen zijn met
elkaar in contact en er ontstaat nog meer variatie in de al bestaande sprookjes. Het feit dat globalisering
een enorme impact heeft gehad op de sprookjeswereld, kan op drie manieren worden geïllustreerd; aan de
hand van de ontwikkelingen in wereldwijde communicatie, de invloed van Walt Disney, en de toegenomen
mondiale migratie als gevolg van betere transportmogelijkheden.
Ten eerste kon een verhaal zich vroger nooit sneller verspreiden dan de mens zich kon voortbewegen. Maar
ontwikkelingen van communicatiemiddelen hebben hier verandering in gebracht. Telefoon, radio, televisie,
maar vooral het internet zijn een katalysator geworden in de verspreiding van sprookjes. Ook de moderne
media hebben aan de toegenomen omloopsnelheid van verhalen bijgedragen. Vandaag de dag is het mogelijk
om een verhaal in slechts enkele seconden over de hele wereld te verspreiden en vele mensen tegelijk te
bereiken. De ‘digitale snelweg’ heeft een toppunt van de verspreiding van voornamelijk de schriftelijk
vertellingen veroorzaakt. Maar ook de mondelinge vertellingen zijn onderhevig aan de versnelling in de
verspreiding. Beide vormen van communicatie staan voortdurend in wisselwerking met elkaar en mogen
daarom niet los van elkaar gezien worden. Bovendien moet gezegd worden dat de moderne communicatie
het mondelinge vertellen van verhalen niet heeft vervangen; moderne vertellingen zijn in de huidige
maatschappij nog duidelijk aanwezig.
Ten tweede zijn de sprookjes die we tegenwoordig kennen sterk beïnvloed en deels gevormd door de
tekenfilms van Walt Disney. De Disneyversies van sprookjes zijn zowel bij jong als oud populair en zullen
bij velen in de herinnering voortleven. Disney maakt de tekenfilms door verhalen te adapteren. In het
begin werd er door de Disneystudio’s gebruik gemaakt van sprookjes (Sneeuwwitje, Assepoester), maar
later ook van andere volksverhalen (Mulan, De klokkenluider van de Notre Dame), literaire bronnen (Alice
in Wonderland), mythen (Hercules) en legendes (Atlantis). Vrijwel alle klassieke Disneyfilms worden
gekenmerkt door drie eigenschappen: humor, burgerdeugd en romantiek. De rede dat de verhalen van
Disney zo beroemd zijn, is dat elk verhaal weer aangepast wordt aan deze kenmerken die een sprookjesfilm
30 - Globalisering: sprookjes, mythen en sagen - 30