Ook in China kan een glazen muiltje staan wachten: sprookjes ...

Ethiek in sprookjes door Ellen Schepers
review: Nura Rutten
Samenvatting artikel:
In dit artikel bekijk ik hoe sprookjes invloed kunnen hebben op kinderen, en wat voor invloed dat dan
is. Ik heb vooral gekeken naar hoe sprookjes kinderen zouden kunnen aanzetten tot het nadenken
over hun rol als wereldburger en de verantwoordelijkheden die daarbij komen kijken zoals het zorgen
voor en rekening houden met je medemens. Er worden twee sprookjes als voorbeeld gebruikt, Robin
Hood en Assepoester. Ik heb uitgelegd hoe de goed – kwaad verhoudingen in sprookjes lopen, en hoe
kinderen dit interpreteren en omzetten naar de realiteit,
Als kind is je belevingswereld vrij klein, vaak niet meer dan je eigen huis en je kleuterschooltje. Bijna
alle input in het jonge brein komt dus uit deze hoeken. Ondanks het feit dat het laatste decennium qua
kindercultuur voornamelijk uit televisie en internet bestaat blijven sprookjes en kinderboeken een belangrijk
deel van de opvoeding, en hierbij een belangrijke voedselbron voor je kinderlijke referentiekader. Ik wil
gaan onderzoeken wat voor ethiek we kinderen aangeven in sprookjes, hoe de goed-kwaad verhoudingen
worden ingevuld en of er wordt ingespeeld op het ontwikkelen van wereldburgerschap. Hierbij wil
ik vooral het perspectief van Martha Nussbaum gebruiken, die een voorstel aandroeg voor een nieuw
onderwijssysteem dat aanzet tot meer bewustwording over de rest van de wereldbevolking en het milieu.
Zijn sprookjes een goede leermeester vanuit dit perspectief
De tegenstelling goed-kwaad is zo’n beetje de ruggengraat van de meeste sprookjes, cartoons en films voor
kinderen. Kleine kinderen willen zich identificeren met de held of prinses en houden van een duidelijk
aangewezen “slechterik”. Hier spelen sprookjes e.d. handig op in. Toch kun je je afvragen of dit nou wel
zo verstandig is, dit beeld is niet realistisch. Niemand in het echte leven is helemaal “slecht” of “goed”. Er
wordt een zwart-wit beeld gevormd van iets wat in realiteit vele grijstinten heeft.
Wat mij opviel toen ik op zoek was naar artikelen over dit onderwerp, was dat er vooral veel kritiek op
sprookjes wordt geleverd vanuit de lichtelijk feministische hoek. Sprookjes hebben vaak een stereotype
man versus vrouw rollenpatroon. Nou zijn de meeste sprookjes redelijk oud, opgetekend dan wel bedacht in
een tijd dat het heel normaal was dat een meisje wacht tot iemand met haar komt trouwen, om vervolgens
kinderen te baren en de was te doen, en de man heldhaftig neemt wat hij wil en uit jagen gaat. Maar wat
voor beeld geeft dit aan een generatie kinderen die opgroeien met schoonmakende huisvaders en moeders
die ze alleen na 7 uur ’s avonds en in het weekend zien Ik ben een groot voorstander van jongetjes met
barbies en meisjes met autootjes, dus de instandhouding van een ouderwetse sexe-verdeling stoot mij voor
het hoofd, vooral in een vorm van media die veel invloed heeft op jonge kinderen. Als een jongetje van 5
Assepoester krijgt voorgelezen, denkt hij dus dat wat de prins doet normaal is, als je een meisje leuk vindt
hoef je haar alleen maar te vinden, met dan wel zonder hulp van een schoentje, en ze zal automatisch met
je meegaan, in stille adoratie en blijdschap dat je haar hebt gekozen. Hij leert niet dat je ook rekening moet
houden met wat het meisje van je vindt. Ik wil natuurlijk niet stellen dat verkrachting, aanranding et cetera
hierdoor veroorzaakt worden, maar het geeft wel een duidelijk beeld van “ik ben een man, ik kan doen wat
ik wil.” Gelukkig zijn er maar weinig ouders die hun kind zo zullen laten indoctrineren door sprookjes. Dit
is maar goed ook want als je al op jonge leeftijd leert dat je geen rekening hoeft te houden met een bepaalde
bevolkingsgroep, of dit nou vrouwen zijn of homo’s of allochtonen, plaats je jezelf boven anderen en leer je
nooit de betekenis achter het begrip “wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.”
Het beeld van een scheve status verhouding wordt in veel sprookjes herhaald omdat een van de
hoofdpersonen vaak iemand is met minder rechten of macht dan de anderen, we houden van een verhaal
met een “underdog” waar je medelijden voor kunt voelen. In dit soort verhoudingen is er altijd een verschil
van aanzien in het spel waarbij een bepaald persoon hoger wordt geplaatst dan de ander. Enerzijds kan dit
dus slecht uitpakken en kinderen een vertekend beeld geven over de verhouding van een bepaalde persoon
26 - Globalisering: sprookjes, mythen en sagen - 26