HANDBOEK COE - Steunpunt taal en rekenen mbo

HANDBOEK COE
Centraal Ontwikkelde Examens
Nederlandse taal en rekenen
MBO 2F/3F
Pilotjaar 2012-2013
Versie 2, oktober 2012

Inhoudsopgave
1 Leeswijzer ................................................................................................................... 3
2 Inleiding ..................................................................................................................... 4
2.1 Fasering implementatietraject ................................................................................. 4
2.2 Wat is anders in 2012-2013? .................................................................................. 5
2.2.1 ExamenTester 2.10 ............................................................................................ 5
2.2.2 Portal-accountbeheerder, een nieuwe rol .............................................................. 5
2.2.3 Distributie via Cito Portal .................................................................................... 6
2.2.4 Systeemcheck en terugkoppeling FT-aantallen ....................................................... 6
2.2.5 Final Check in plaats van Proef op de Som ............................................................ 6
2.2.6 Niveau 1 .......................................................................................................... 6
2.2.7 Geen aanmelding voor mbo-2, mbo-3 en mbo-4 .................................................... 6
2.2.8 Aanpassingen voor kandidaten met een beperking ................................................. 6
2.2.9 Toegestane hulpmiddelen bij het examen .............................................................. 7
2.2.10 Rekenmachine ............................................................................................... 7
2.2.11 Publicatie voorbeeldexamens ........................................................................... 7
3 Activiteiten tot aan de digitale afname ............................................................................ 9
3.1 Voorlichting aan contactpersonen ............................................................................ 9
3.2 Portal-account(s)) ................................................................................................. 9
3.2.1 Portal-accountbeheerder(s) ................................................................................. 9
3.2.2 Toetsleiders .................................................................................................... 10
3.3 Aanmelding voor deelname .................................................................................. 11
3.3.1 Deelnemen aan pilotexamens in 2012-2013 ........................................................ 11
3.4 Voorbereiding van de afname ............................................................................... 12
3.5 Verplichte systeemcheck ...................................................................................... 13
3.5.1 Doel en randvoorwaarden ................................................................................. 13
3.5.2 Verloop .......................................................................................................... 14
3.5.3 Tijdpad systeemcheck ...................................................................................... 15
3.5.4 Problemen met de systeemcheck, wat nu? .......................................................... 16
3.6 Final Check ........................................................................................................ 19
3.6.1 Doel Final Check .............................................................................................. 19
3.6.2 Uitvoering Final Check ...................................................................................... 19
3.7 Invoer kandidaten ............................................................................................... 20
3.8 Downloaden packages ......................................................................................... 20
3.9 Planning van afname ........................................................................................... 20
3.9.1 Aantal perioden per cursusjaar .......................................................................... 20
3.9.2 Programmering in een dakpan-model ................................................................. 20
3.9.3 Aangewezen tijdvakken voor 2012-2013 ............................................................. 21
3.9.4 Programmering tijdens een afnameperiode .......................................................... 21
3.10 Technische ondersteuning .................................................................................... 21
4 De afname ................................................................................................................ 23
4.1 Status van de afname ......................................................................................... 23
4.2 De organisatie van de afname .............................................................................. 23
4.3 Storingen tijdens een afname ............................................................................... 24
4.3.1 Technische problemen tijdens de afname ............................................................ 24
4.3.2 Onoplosbare problemen tijdens een afname ........................................................ 24
4.3.3 Typen ............................................................................................................ 24
4.3.4 Escalatieprocedure bij ongeldigheidsverklaring ..................................................... 25
4.4 Geheimhouding .................................................................................................. 26
4.5 COE examenlijn .................................................................................................. 26
4.6 JOB examenlijn .................................................................................................. 26
4.7 Kandidaten met een beperking ............................................................................. 26
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 1

4.7.1 Kandidaten met dyslexie ................................................................................... 26
4.7.2 Kandidaten met een auditieve beperking ............................................................. 27
4.7.3 Kandidaten met een visuele beperking ................................................................ 27
4.7.4 Kandidaten met een zeer zware beperking .......................................................... 27
4.7.5 Overige beperkingen ........................................................................................ 28
4.7.6 Hulpmiddelen en beperkingen ........................................................................... 28
4.8 Hulpmiddelen ..................................................................................................... 28
4.8.1 Toelichting op gebruik woordenboek ................................................................... 28
4.8.2 Gebruik eigen rekenmachine ............................................................................. 29
4.9 Enquêtes ........................................................................................................... 29
5 De resultaten ............................................................................................................ 30
5.1 Vaststelling cijfer ................................................................................................ 30
5.2 Evaluatie van pilot .............................................................................................. 30
6 Bijlagen .................................................................................................................... 31
6.1 Concept-protocol voor afname .............................................................................. 31
6.2 Kandidaten informeren en motiveren ..................................................................... 37
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 2

1 Leeswijzer
Dit handboek beschrijft de gang van zaken bij de afname van de pilotexamens taal en rekenen 3F
voor mbo 4 en 2F voor mbo 1, 2 en 3 tijdens het cursusjaar 2012-2013.
Deze informatie is van belang voor allen die betrokken zijn bij de (organisatie van de) afname van
de centraal ontwikkelde examens binnen de onderwijsinstellingen voor mbo.
Hier treffen de betrokkenen binnen de instelling informatie aan die nodig is om de afname te kunnen
organiseren en uitvoeren. Daarnaast bevat dit handboek ook teksten die vallen onder de regelgeving
waarvoor het College voor Examens verantwoordelijk is, zoals beschreven in het Examenbesluit
beroepsopleidingen WEB (2 juli 2010). Daarmee is dit handboek niet alleen informerend
maar ook ‘voorschrijvend’. Dat geldt met name voor het protocol van afname dat als bijlage toegevoegd
is aan dit handboek en voor paragraaf 4.7 ‘Kandidaten met een beperking’. Voor zover er
sprake is van voorschriften, moet in ogenschouw genomen worden dat er bij de afname in de pilotfase
nog steeds sprake is van beproeving van toekomstige regelgeving.
Naast dit handboek is een bijbehorende Activiteitenplanning beschikbaar, die een overzicht biedt
van de vermelde activiteiten met de bijbehorende tijdsplanning.
Ook het handboek bevindt zich in een pilotfase. De deelnemende onderwijsinstellingen zullen dan
ook zo nodig op een bepaald moment een nieuwe versie ontvangen van dit handboek.
Op http://coe.cito.nl staat altijd de meest actuele versie van zowel het handboek als de activiteitenplanning.
Voor zover het de activiteiten betreft die uitgevoerd moeten worden binnen de toetsprogrammatuur
ExamenTester, is de aanduiding in dit handboek summier. Voor meer uitleg bij deze handelingen,
verwijzen wij naar de Gebruikershandleidingen. Deze bestaan voor verschillende gebruikers
(IT deskundige, toetsleider) en zijn te vinden via; http://coe.cito.nl.
De informatie in dit handboek is geordend volgens de volgorde die zich aandient bij de organisatie
van de examinering.
Deze versie die gedateerd is op oktober 20102 bevat enkele wijzigingen ten opzichte van de eerste
versie van september 2012. Deze wijzigingen zijn met geel gemarkeerd in de tekst.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 3

2 Inleiding
De afname van centraal ontwikkelde examens taal en rekenen 2F en 3F in dit pilotjaar zijn stappen
op weg naar centraal ontwikkelde examens Nederlandse taal en rekenen voor mbo conform het
Examenbesluit beroepsopleidingen WEB (d.d. 2 juli 2010, publicatie in Staatsblad 2010, nr. 294)
en Besluit tot wijziging van het Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen WEB (d.d. 23
april 2012, publicatie in Staatsblad 2012, nr. 217). Het hele traject van implementatie is gefaseerd
opgebouwd.
2.1 Fasering implementatietraject
Referentieniveau 3F: mbo 4
schooljaar wanneer activiteit
2009 - 2010 maart 2010 prototype beschikbaar (via Steunpunt)
2010 - 2011 december 2010 syllabus beschikbaar (via Steunpunt)
2011 – 2012
1 e pilotjaar
2012 – 2013
2 e pilotjaar
februari 2011
vanaf maart
2011
jan/feb 2012
juni 2012
nov/dec 2012
jan/feb 2013
mrt/apr 2013
pre-pilot op beperkt aantal instellingen
oefenen met voorbeeldexamens op alle onderwijsinstellingen
1 e periode afname pilotexamens op alle onderwijsinstellingen
(substantieel aantal studenten)
2 e periode afname pilotexamens op alle onderwijsinstellingen
(substantieel aantal studenten)
1 e periode pilotexamens op alle onderwijsinstellingen (met in
principe alle studenten)
2 e periode pilotexamens op alle onderwijsinstellingen (met in
principe alle studenten)
3 e periode pilotexamens op alle onderwijsinstellingen (met in
principe alle studenten)
2013 - 2014 nov/dec 2013 1 e periode verplichte afname COE’s voor alle studenten mbo-
4
Referentieniveau 2F: mbo 2 en 3
schooljaar wanneer activiteit
2010 - 2011 december prototype beschikbaar (via Steunpunt)
2010
2011 - 2012 december 2011 syllabus beschikbaar (via Steunpunt)
2012 – 2013
1 e pilotjaar
2013 – 2014
2 e pilotjaar
januari 2012
vanaf maart
2012
nov/dec 2012
jan/feb 2013
mrt/apr 2013
nov/dec 2013
jan/feb 2014
pre-pilot
oefenen met voorbeeldexamens op alle onderwijsinstellingen
1 e periode afname pilotexamens op onderwijsinstellingen
(substantieel aantal studenten)
2 e periode afname pilotexamens op onderwijsinstellingen
(substantieel aantal studenten)
3 e periode afname pilotexamens op onderwijsinstellingen
(substantieel aantal studenten)
1 e periode pilotexamens op alle onderwijsinstellingen (met in
principe alle studenten)
2 e periode pilotexamens op alle onderwijsinstellingen (met in
principe alle studenten)
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 4

mrt/apr 2014 3 e periode pilotexamens op alle onderwijsinstellingen (met in
principe alle studenten)
2014 - 2015 nov/dec 2014 1 e periode verplichte afname COE’s voor alle studenten mbo-
2 en mbo-3
Het doel van de pilots is enerzijds ervaring opdoen met de logistiek en de organisatie van deze
examens en empirische gegevens verkrijgen hoe de kandidaten uit de doelgroep scoren op deze
examens. De afname in de pilots gebeurt dan ook zoveel mogelijk op de wijze zoals dat straks ook
zal gebeuren als de afname verplicht is.
Anderzijds worden op het gebied van organisatie en logistiek bepaalde opties en scenario’s uitgeprobeerd
om op basis van de opgedane ervaringen gefundeerde keuzes te maken voor het vervolg.
2.2 Wat is anders in 2012-2013?
De evaluatie van de afname van de (pre-)pilotexamens in 2011-2012 heeft enkele inzichten opgeleverd
die geleid hebben tot bijstellingen. In deze paragraaf volgt een beknopte weergave van de
belangrijkste wijzigingen.
2.2.1 ExamenTester 2.10
In het cursusjaar 2012-2013 wordt gewerkt met ExamenTester 2.10. Dit is een nieuwe versie van
ExamenTester, waarin bekende fouten (bugs) zijn opgelost. Een externe partij heeft in opdracht
van CvE een audit uitgevoerd op zowel het product (ExamenTester 2.10) als op de testprocedures
om uit te sluiten dat het product generieke fouten bevat. Generieke fouten zijn in de audit niet
naar voren gekomen.
In versie 2.10 is ook een aantal functionele aanpassingen gerealiseerd:
de rekenmachine is sneller gemaakt;
de importfunctie van leerlingen en groepen is verbeterd;
er kan een scorerapportage opgevraagd worden in TestManager zonder een N-term in te
voeren. (Zie hiervoor de verkorte handleiding voor de toetsleider).
het maken en beheren van afnameplanningen is verbeterd;
De pilotexamens in 2012-2013 kunnen uitsluitend met versie 2.10 worden afgenomen. Voor afname
van deze pilotexamens is het dus noodzakelijk versie 2.10 te installeren en een systeemcheck
uit te voeren. ExamenTester 2.10 wordt in september 2012 beschikbaar gesteld.
2.2.2 Portal-accountbeheerder, een nieuwe rol
In 2011-2012 is de rol van toetsleider geïntroduceerd, naast de bestaande rol van contactpersoon.
De toetsleider werd de functionaris die alle bestanden en documenten van Cito ontving én verantwoordelijk
was voor de uitvoering van de examens binnen een portal-account. Uit een evaluatiebijeenkomst
met de contactpersonen bleek dat deze rol verwarring oproept. De praktijk in de instellingen
is dat er vaak meerdere toetsleiders binnen een portal-account werkzaam zijn en dat aantal
zal komende jaren waarschijnlijk toenemen vanwege de opschaling. Voor Cito en CvE is het echter
belangrijk dat er slechts 1 aanspreekpunt per portal account is. Daarom wordt nu een extra rol
benoemd; die van portal-accountbeheerder. Per portal-account moet een portal-accountbeheerder
worden aangewezen door de contactpersoon. Deze portal-accountbeheerder ontvangt de bestanden,
wachtwoorden, documenten etc. en is verantwoordelijk voor de inrichting van ExamenTester
(Local Server) voor het betreffende portal-account.
Het begrip portal-account en de daarmee samenhangende verschillende rollen worden in paragraaf
3.2 nader toegelicht.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 5

2.2.3 Distributie via Cito Portal
Op termijn zullen al het materiaal en alle bestanden die nodig zijn voor de examinering gedistribueerd
worden via Cito Portal. Dat betekent dat er voor de COE geen postpakketten met dvd’s meer
verstuurd zullen worden naar de onderwijsinstellingen vanuit Cito. Voor de afname periode in november/december
zal als eerste gebruik gemaakt worden van de Cito Portal om de packages met
examenbestanden te distribueren. Dit wordt nader toegelicht in paragraaf 3.8.
2.2.4 Systeemcheck en terugkoppeling FT-aantallen
Naar aanleiding van vragen van instellingen en een analyse van meldingen bij de ICTexamenhelpdesk
is besloten een extra toelichting te ontwikkelen met betrekking tot de systeemcheck
in de vorm van een Service Document. Dit document wordt beschikbaar gesteld via de website
van Cito.
Het FT-examen is aangepast. Het is nu minimaal net zo zwaar als een examen Nederlandse taal,
dat zware bestanden bevat vanwege de beeld- en geluidfragmenten.
Na de uitrol van ExamenTester 2.10 in september vindt er wekelijks terugkoppeling plaats van de
FT-aantallen. Dit biedt de instellingen veel meer mogelijkheden voor het inplannen, uitvoeren en zo
nodig herhalen van de systeemcheck.
De procedure voor de terugkoppeling is verbeterd. De portal-accountbeheerder ontvangt de terugkoppeling
van de FT-aantallen, de contactpersoon ontvangt hiervan een cc.
Met de oplevering van ExamenTester 2.10 worden niet langer uitsluitend de hoogste aantallen teruggekoppeld,
maar FT-aantallen van alle ontvangen dataretour op FT-toetsen met versie 2.10.
2.2.5 Final Check in plaats van Proef op de Som
Met ingang van 2012-2013 spreken we van een Final Check in plaats van Proef op de Som. Doel en
aanpak hiervan wordt nader uitgewerkt in hoofdstuk 3.
2.2.6 Niveau 1
Het College voor Examens stelt in 2012-2013 deelname aan de pilotexamens 2F open voor mbo-1
studenten. Onderwijsinstellingen kunnen - op vrijwillige basis - een door hen te bepalen deel van
de mbo-1 studenten aanmelden voor deelname aan pilotexamens 2F. Het College voor Examens
evalueert de opgedane ervaringen bij docenten en deelnemers. Daarnaast onderzoekt OCW in
2012-2013 wat de ervaringen zijn met het gebruik van andere vormen van toetsing in niveau 1. Bij
dit onderzoek worden de MBO Raad en het Platform Entreeopleidingen betrokken.
Kandidaten van een mbo-1 opleiding die deelnemen aan een COE moeten wel vooraf worden aangemeld
via Cito (http:// coe.cito.nl ->2F Pilot).
2.2.7 Geen aanmelding voor mbo-2, mbo-3 en mbo-4
Voor kandidaten van een mbo-2, mbo-3 of mbo-4 opleiding is aanmelding vooraf bij Cito niet meer
nodig. Welke kandidaten deel mogen nemen is vermeld in paragraaf 3.3.1.
2.2.8 Aanpassingen voor kandidaten met een beperking
De instructie ten aanzien van deelnemers met een beperking in paragraaf 4.7 is uitgebreid.
In 2012-2013 kunnen voor studenten met een beperking de volgende aangepaste examens worden
ingezet:
Voor dyslectische kandidaten een examen (dyslexieversie) Nederlandse taal en rekenen
waaraan (kunstmatige) spraak is toegevoegd. Deze versie (in ExamenTester) wordt standaard
aan alle instellingen geleverd, naast het reguliere examen. Deze versies bestaan zowel
voor 2F als voor 3F.
Voor kandidaten met een auditieve beperking: een aangepast examen Nederlandse taal en
rekenen waarin het luistergedeelte is vervangen door gelijkwaardige andere opdrachten.
Deze versie (in ExamenTester) wordt uitsluitend op speciale bestelling geleverd.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 6

Voor kandidaten met een visuele beperking: een aangepast examen Nederlandse taal en
rekenen, geschikt voor kandidaten met deze beperking en de door deze kandidaten gebruikte
hulpmiddelen zoals brailleleesregel en audio. Daarnaast zijn met name bij rekenen
opgaven met een sterk visueel karakter aangepast. Deze versie wordt uitsluitend op bestelling
geleverd. Het examen wordt niet in ExamenTester afgelegd. Vanwege de grote varieteit
in visuele beperkingen zal maatwerk nodig zijn. Dat kan leiden tot beperkingen in afnamemomenten,
andere regels ten aanzien van geheimhouding, en dergelijke.
Voor kandidaten met dyscalculie wordt in 2012-2013 geen aangepast examen geleverd. In onderzoek
is nog in hoeverre het mogelijk is het COE rekenen zo aan te passen dat recht gedaan wordt
aan de exameneisen en tegelijkertijd wordt tegemoetgekomen aan de beperking van de kandidaat.
Zie paragraaf 4.7.5.
2.2.9 Toegestane hulpmiddelen bij het examen
Met ingang van het studiejaar 2012-2013 is, naast het gebruik van pen/potlood en kladpapier, het
gebruik van een verklarend Nederlands woordenboek als hulpmiddel bij de COE’s Nederlandse taal
en rekenen toegestaan. Het taalgebruik van de examens zal niet anders zijn dan in 2011-2012; bij
de ontwikkeling van de examens blijft het uitgangspunt dat de kandidaat geen woordenboek hoeft
te gebruiken. Zie paragraaf 4.8.
2.2.10 Rekenmachine
Bij de afname van de rekenexamens in januari/februari 2012 is gebleken dat op sommige instellingen
de rekenmachine die opgenomen is in ExamenTester, hapert of storingen vertoont. Dit probleem
is opgelost in ExamenTester 2.10. Als er toch nog storingen zijn met de rekenmachine is het
toegestaan dat kandidaten tijdens het rekenexamen gebruik maken van een rekenmachine buiten
ExamenTester om. De daarbij te hanteren werkwijze wordt uiteengezet in paragraaf 4.8.2.
2.2.11 Publicatie voorbeeldexamens
Voorbeelden van de pilotexamens zijn er in verschillende vormen. Afhankelijk van het doel dat de
instelling beoogt, kan de meest geschikte vorm gekozen worden om het voorbeeldexamen in te
zetten. Als een instelling de kandidaten een proefexamen af wil laten leggen waarbij er ook een
score en uitslag gegeven wordt (het behaalde cijfer op basis van deze score), moet men het voorbeeldexamen
in ExamenTester (oefentoets) met geplande afname gebruiken. Voor situaties waarin
men een beeld wil krijgen van de inhoud en de vorm, lenen zich ook andere vormen van het voorbeeldexamen,
zoals het inzetten van een oefentoets zonder geplande afname of de html-versie. Zie
verder het schema hieronder.
De voorbeeldexamens van 2012 2F en 3F die in april 2012 aan de instellingen verzonden zijn, zijn
niet af te nemen met ExamenTester 2.10. Voor de voorbeeldexamens van 2012 zullen daarom
nieuwe versies naar de instellingen verzonden worden die af te nemen zijn met ExamenTester
2.10. Dit betreft dan één versie van het voorbeeldexamen die zowel gebruikt kan worden als oefentoets
met geplande afname en als een oefentoets zonder geplande afname. Van de voorbeeldexamens
3F is ook een dyslexie-versie beschikbaar.
In bijgaand overzicht wordt per versie aangegeven voor welk doel en welke doelgroep deze bedoeld
is en wanneer de versie beschikbaar is.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 7

Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 8

3 Activiteiten tot aan de digitale afname
3.1 Voorlichting aan contactpersonen
Het aanspreekpunt voor het CvE bij de communicatie over de pilot is de contactpersoon 1 van de
instelling.
De contactpersonen van de onderwijsinstellingen worden ook in 2012 weer uitgenodigd voor een
voorlichtingsbijeenkomst waarin de activiteiten ter voorbereiding op de pilotafnames 2F en 3F en
de activiteiten tijdens en na afloop van de afnames toegelicht worden. De voorlichtingsbijeenkomsten
worden gehouden in september 2012. Data staan vermeld in de activiteitenplanning.
3.2 Portal-account(s))
Instellingen hebben de vrijheid om de installatie en het beheer van ExamenTester aan te laten
sluiten bij de eigen organisatiestructuur. Zij kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen dat opleidingen of
locaties onafhankelijk van elkaar de examinering gaan uitvoeren. In dat geval krijgt elke opleiding
of locatie een eigen registratiecode van Cito die hoort bij ExamenTester, een zogenoemd ‘portalaccount.’
Er kunnen naast organisatorische ook logistieke of technische redenen (bijvoorbeeld op
het gebied van de performance) zijn om te kiezen voor meerdere portal-accounts.
Een portal-account betekent dus een gescheiden systeem waarin de kandidaten geregistreerd worden
en waarin de resultaten opgeslagen worden. Een ‘eigen ExamenTester installatie’ waar alle
resultaten en overige data in verzameld worden, ook voor zover het dataverkeer tussen de instelling
en Cito betreft. Ook de rapportages over de resultaten worden per portal-account door Cito
aangeleverd. Aan ieder portal-account moet een eigen Local Server worden gekoppeld.
Er zijn voor- en nadelen verbonden aan de keuze voor één of meerdere portals (zie voor nadere
toelichting: Installatiescenario’s ExamenTester 2.10 te vinden via http://coe.cito.nl -> ICTexamenhelpdesk).
Wanneer binnen de instelling een besluit genomen is over het aantal afzonderlijke onderdelen
waarbinnen geëxamineerd gaat worden in 2012-2013, vraagt de contactpersoon voor dat aantal
onderdelen bij Cito een portal-account aan. Als de instelling besluit met hetzelfde aantal portalaccounts
te blijven werken als in 2011-2012, hoeft geen nieuwe aanvraag gedaan te worden.
Het voor ExamenTester 2.9 uitgereikte portal-account wordt ook gebruikt bij de nieuwe versie van
ExamenTester 2.10.
De aanvraag van extra portal-accounts en opgave van de daarbij behorende portalaccountbeheerders
gebeurt door de contactpersoon via een e-mail aan: coe@cito.nl (zie ook
http;//coe.cito.nl onder ICT-examenhelpdesk het document Installatiescenario’s ExamenTester
MBO 2.10)
3.2.1 Portal-accountbeheerder(s)
De portal-accountbeheerder is voor Cito het aanspreekpunt in de contacten over de techniek en
de logistiek van de examinering voor het betreffende portal-account. Deze portal-accountbeheerder
ontvangt rechtstreeks van Cito het benodigde materiaal voor de examinering, zoals: software,
wachtwoorden, examenbestanden en rapportages.
Deze portal-accountbeheerder ontvangt dus ook de gebruikersnaam en het wachtwoord voor de
eigen omgeving, gekoppeld aan dit portal-account binnen Cito Portal. Met deze gegevens kan de
portal-accountbeheerder de packages downloaden voor een bepaalde afnameperiode. Ook andere
verantwoordelijke personen (zoals IT-deskundigen) kunnen via deze toegangscode de bestanden
downloaden via Cito Portal.
Van alle communicatie tussen Cito en de portal-accountbeheerder ontvangt de contactpersoon van
de desbetreffende instelling een cc. Natuurlijk blijft het ook mogelijk voor de contactpersoon om
1 Bedoeld worden de contactpersonen COE die door het bevoegd gezag van de onderwijsinstelling opgegeven
zijn bij het Steunpunt taal en rekenen mbo.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 9

zelf aanspreekpunt voor Cito te blijven voor alle of een gedeelte van de portal-accounts voor de
instelling. In dit geval is dus de contactpersoon tevens portal-accountbeheerder.
De contactpersoon COE blijft voor CvE en Steunpunt het aanspreekpunt voor de implementatie
van de centraal ontwikkelde examens binnen de instelling.
3.2.2 Toetsleiders
Naast de contactpersoon en portal-accountbeheerder(s) wordt de rol van toetsleider onderscheiden.
De toetsleider is de persoon die zich daadwerkelijk bezig houdt met het beheer van gegevens
in TestManager; die examenplanningen aanmaakt, kandidaten invoert of importeert, versies toewijst
etc.
Per portal-account kunnen meerdere toetsleiders actief zijn.
Zo nodig kunnen instellingen besluiten nog andere interne rollen voor de examinering te onderscheiden,
zoals afnameleiders of surveillanten.
Contactpersoon
COE:
Portalaccountbeheerder:
Toetsleider:
Centraal aanspreekpunt
voor
CvE en Steunpunt
voor implementatie
COE’s binnen een
instelling.
Aanspreekpunt voor
Cito voor een portalaccount.
Ontvangt
bestanden en documenten.
Beheert gegevens
in TestManager.
Voorbeelden van keuzemogelijkheden voor het invullen van de verschillende rollen:
Voorbeeld A: 1 portal-account
portal-account contactpersoon portalaccountbeheerder
toetsleider
1 Peters Peters Peters
portal-account contactpersoon portalaccountbeheerder
toetsleider
1 Peters Peters Koning
portal-account contactpersoon portalaccountbeheerder
toetsleider
1 Peters Fernandez Fernandez
+ Jansen
De contactpersoon kan dus zelf de portal-accountbeheerder en toetsleider zijn, maar dat hoeft niet.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 10

Voorbeeld B: 5 portal-accounts
portal-account
contactpersoon
Portalaccountbeheerder
3 Nokhai
Peters
Toetsleider(s)
1
Peters
Peters en diverse andere
toetsleiders
2 Peters diverse toetsleiders
Nokhai en diverse
andere toetsleiders
4 Koning
Koning, Nokhai en
diverse andere toetsleiders
5 Fernandez Diverse toetsleiders
De contactpersoon kan zelf dus ook portal-accountbeheerder en toetsleider zijn, maar dat hoeft
niet. Eén functionaris kan bovendien portal-accountbeheerder of toetsleider zijn van meerdere portal-accounts.
3.3 Aanmelding voor deelname
Voor kandidaten van een mbo-2, mbo-3 of mbo-4 opleiding is aanmelding vooraf bij Cito niet nodig.
Kandidaten vanuit een mbo-1 opleiding die deel willen nemen aan een pilotexamen 2F moeten
wel vooraf aangemeld worden via Cito. Aanmelding van kandidaten vanuit mbo-1 gaat via Cito
(http://coe.cito.nl -> 2F Pilot Nederlandse taal en rekenen).
Er is geen limiet aan het aantal deelnemers per instelling of opleiding. Het is wel belangrijk dat er
aan het aantal deelnemers een plan van opschaling binnen de instelling ten grondslag ligt. Het is
immers van belang dat de instellingen gericht ervaring opdoen om zich voor te bereiden op de situatie
dat deelname aan de COE’s verplicht is met de aantallen van kandidaten die dan geëxamineerd
moeten worden.
3.3.1 Deelnemen aan pilotexamens in 2012-2013
Aan de pilotexamens van het studiejaar 2012-2013 mogen de kandidaten aan een mbo opleiding
deelnemen die:
gestart zijn met hun mbo-opleiding op of na 1 augustus 2010 (of studeren volgens een
kwalificatiedossier van 2010-2011 of later),
en die de helft van hun opleidingsduur achter zich hebben (bij een opleidingsduur van twee
jaar of korter geldt dat ze zich in de laatste 12 maanden van hun opleiding bevinden),
en in 2012-2013 of in 2013-2104 hun opleiding afronden.
Voorbeeld van de in aanmerking komende studenten mbo-4:
Cohort mbo-4 vierjarig mbo-4 driejarig mbo-4 tweejarig
2010 derdejaars derdejaars
2011 - tweedejaars
(vanaf P3)
tweedejaars
mbo-4 eenjarig
2012 eerstejaars
Voorbeeld van de in aanmerking komende studenten mbo-2 en mbo-3 (indien zij gestart zijn in
augustus van het betreffende studiejaar):
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 11

Cohort mbo-3 driejarig
2010 derdejaars
2011 tweedejaars
(vanaf P3)
mbo-3 tweejarig
tweedejaars
mbo-3 eenjarig
mbo-2 tweejarig
tweedejaars
mbo-2 eenjarig
2012 eerstejaars eerstejaars
Daarnaast gelden bij deelname aan de pilotexamens in 2012-2013 de volgende regels:
1. In overleg met het ministerie van OCW is besloten dat voor studenten die een driejarige mbo-
4 of mbo-3 opleiding zijn gestart in augustus 2011, de afnameperiode in januari/februari 2013
(P3) beschouwd wordt als een periode die valt in de tweede helft van de opleiding.
2. Studenten die in 2013-2014 hun mbo-4 opleiding afronden, krijgen bij een cijfer van een zes
of hoger op het pilotexamen van 2012-2013, vrijstelling voor het in studiejaar 2013-2014 af te
leggen centraal examen.
N.B. Zie ook de Wijziging Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen WEB van 23 april
20102 (samenvatting van Steunpunt, pagina 5, punt 18):
Deelname aan een pilotexamen in het laatste pilotjaar voorafgaand aan het eerste
jaar van centrale examinering levert voor Nederlandse taal en rekenen een vrijstelling
van uitsluitend het centraal examen op als:
- het pilotexamen heeft plaatsgevonden nadat de helft van de voor de deelnemer
geldende studieduur is verstreken;
- voor het betreffende pilotexamen een waardering van ten minste een zes
is behaald.
3. Bij afronding van de mbo-4 opleiding in studiejaar 2013-2014 is deelname aan de centrale
examens Nederlandse taal en rekenen verplicht en tellen de resultaten mee voor diplomering
volgens de slaag- zakregeling zoals vastgelegd in het Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen
WEB. Bij het behalen van het mbo-4 diploma vóór 1 oktober 2013 geldt voornoemde
nog niet. In dit geval kan een diploma uitgereikt worden indien de student een pilotexamen
of uitsluitend een instellingsexamen voor de onderdelen Nederlandse taal en rekenen
heeft afgelegd en heeft de waardering ervan met een cijfer lager dan een 6 dan wel met ‘onvoldoende’
geen gevolgen voor het behalen van het diploma.
4. Onderwijsinstellingen kunnen de pilotexamens 2F en 3F in 2012-2013 inzetten als instellingsexamen.
5. Onderwijsinstellingen kunnen in pilotjaar 2012-2013 kandidaten 2F en 3F de mogelijkheid voor
herkansing aanbieden (in een volgende periode).
3.4 Voorbereiding van de afname
In september 2012 krijgt de portal-accountbeheerder de nieuwe versie van ExamenTester met
serienummer 2.10. Deze software moet geïnstalleerd worden op het netwerk dat gebruikt gaat
worden voor de examinering.
Het is van belang de vorige versie van ExamenTester te de-installeren. De instelling krijgt hiervoor
aanwijzingen bij de ontvangst van de nieuwe software. Eerder ingevoerde kandidaatgegevens die
gebruikt werden in vorige versies van ExamenTester verdwijnen hiermee.
NB Omdat de pilotexamens in 2012-2013 uitsluitend uit computerscoorbare vragen bestaan hoeft
de module CorrectionManager niet geïnstalleerd te worden.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 12

Na installatie van ExamenTester 2.10 is het van belang dat er een systeemcheck wordt uitgevoerd
en dat kort voor de afname van de pilotexamens een zogenaamde Final Check wordt gedaan. Beide
onderdelen worden hierna nader toegelicht.
Installeren
ExamenTester
2.10
Systeemcheck
Final
check
afname
COE’s
Instellingen die nog niet eerder ervaring opgedaan hebben met de afname van de pilotexamens
moeten hun ICT-infrastructuur hiervoor gereed maken. Zoals genoemd vereist ieder portal-account
een eigen Local Server. Raadpleeg verder de Systeemeisen en de Gebruikershandleiding voor de
systeembeheerder.
3.5 Verplichte systeemcheck
Voordat een school examens mag afnemen in ExamenTester, moet eerst een systeemcheck worden
gedaan. Als een school meedoet aan meerdere examens in ExamenTester kan met één systeemcheck
worden volstaan.
Naar aanleiding van vragen van scholen en een analyse van meldingen bij de ICT-examenhelpdesk
is een extra toelichting ontwikkeld op de systeemcheck in de vorm van het Servicedocument
ExamenTester MBO 2.10. Dit document kunt u vinden op de website van Cito: http://coe.cito.nl
onder ICT-examenhelpdesk.
3.5.1 Doel en randvoorwaarden
Voor een controle op een juiste werking van ExamenTester op de computers die bij de afname
gebruikt zullen worden, is het noodzakelijk dat er een zogenoemde systeemcheck wordt uitgevoerd.
Met de systeemcheck wordt de onderwijsinstelling in staat gesteld binnen de eigen ITinfrastructuur
te onderzoeken met hoeveel computers tegelijk een digitale afname met Examen-
Tester succesvol uitgevoerd kan worden.
De systeemcheck dient onder dezelfde omstandigheden en condities als de echte afnames plaats te
vinden. Dit houdt in dat gedurende de echte afnames dezelfde IT-infrastructuur gebruikt dient te
worden als gebruikt is tijdens de systeemcheck.
De systeemcheck dient uitgevoerd te worden met het Functionaliteiten Test examen (FT-examen).
Het FT-examen is een speciaal examen waarin naast beeld- en geluidsfragmenten, alle mogelijke
typen van vragen verwerkt zijn die tijdens een echte afname kunnen voorkomen. Er is één algemeen
FT-examen, want het gaat bij het FT-examen niet om de inhoud maar om de techniek.
Gebruik gedurende de systeemcheck minimaal het aantal computers, dat door de kandidaten ook
tegelijk gebruikt moet gaan worden tijdens de daadwerkelijke afnames. Bepaal het maximum aantal
computers voor afname plus 10% reserve dat tijdens een echte afnamesessie gebruikt gaat
worden. Denkt u hierbij ook aan bepaalde afhankelijkheden die mogelijk van invloed kunnen zijn,
zoals:
- afnames vinden plaats op bepaalde dagen en bepaalde tijdstippen.
- afnames vinden plaats verspreid over meerdere lokalen of zelfs locaties.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 13

- een bepaald systeem dat invloed kan hebben op de IT-infrastructuur op een bepaalde
dag en tijdstip, Denk hierbij bijvoorbeeld aan:
o een administratief pakket,
o een backup die draait en die een negatieve invloed kan uitoefenen op de ITinfrastructuur
en dus misschien op de afnames.
- indien meerdere LocalServers centraal beheerd worden voor meerdere locaties. Zorg in dat
geval dat de belasting binnen de centrale IT-infrastructuur voldoende capaciteit heeft, als
meerdere locaties op hetzelfde tijdstip aan de slag gaan.
Door tijdens de systeemcheck rekening te houden met afhankelijkheden, die van invloed zouden
kunnen zijn tijdens digitale afnames, krijgt u meer inzicht in de werking van ExamenTester in combinatie
met uw IT-infrastructuur. Hoe meer overeenkomende situatie(s) met de echte afnames
kunnen worden nagebootst, des te beter.
Het is ook belangrijk de duur van de afname mee te nemen tijdens een systeemcheck.
Het advies is om tijdens de periode van de systeemcheck, naast het FT-examen, ook te gaan testen
met in ieder geval het grootste voorbeeldexamen. Het voorbeeldexamen 3F dyslexie is het
grootste examen wat betreft de omvang van de bestanden dat binnen de IT-infrastructuur wordt
gebruikt.
Met een FT-examen en een voorbeeldexamen kan een echte afname nagebootst worden waardoor
ook de duur van een afname beoordeeld kan worden.
Mocht een daadwerkelijke afname mislukken, dan wordt bij het onderzoeken van de oorzaak ook
altijd gecontroleerd hoe de systeemcheck op de onderwijsinstelling is verlopen.
Voor ExamenTester 2.10 is een nieuw FT-examen ontwikkeld dat minimaal net zo zwaar is als een
examen Nederlandse taal.
3.5.2 Verloop
Nadat ExamenTester op een juiste manier geïnstalleerd is (zie hiervoor de handleiding Examen-
Tester MBO systeembeheerder), kunt u de volgende stappen hanteren als basis voor de systeemcheck:
Voorbereiding:
1. Bepaal de afhankelijkheden
(aantal afnames, dagen, tijdstippen, aantal lokalen, aantal locaties).
2. Bepaal het maximaal aantal computers plus 10% reserve dat tijdens één echte afnamesessie
gebruikt gaat worden.
Installatie en planning:
3. Installeer het FT-examen in TestManager.
4. Voer leerlingen in in TestManager. Dit kunnen verzonnen namen zijn om verwarringen te
voorkomen, maar de toetsleider kan er ook voor kiezen om in deze fase al de echte namen
van de deelnemers in ExamenTester te importeren. In dit laatste geval is het raadzaam om
na dataretour en vóór de daadwerkelijke afname de afnameplanning van het FT-examen te
verwijderen.
5. Plan de afnames in TestManager.
FT-examen inladen en starten:
6. Start TestCenter op het aantal computers dat bepaald is in stap 2.
7. Laad het FT-examen op alle computers zoals u tijdens een echte afname ook gaat doen
(laad alle computers tegelijk of in groepjes).
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 14

8. Start, na het inladen, het FT-examen tegelijk op alle computer door te klikken op de knop
‘Start toets’. Gemeten wordt op hoeveel computers de eerste vraag van de FT-toets binnen
10 minuten op het scherm is getoond, na het klikken op de knop ‘Start toets’.
FT-examen afnemen:
9. Het FT-examen wordt gemaakt op de computer.
a. Neem de tijd voor het maken van het FT-examen, net als een echte afname.
b. Laat alle beeld- en geluidsfragmenten in het FT-examen volledig afspelen.
c. Controleer de werking van de rekenmachine.
10. Lever de afnames in.
Dataretour:
11. Stuur de FT-afnames in TestManager via de functie Dataretour naar Cito.
Het is bij de systeemcheck van groot belang de afnameresultaten via de functie Dataretour naar
Cito te verzenden. Zonder dataretour ontvangt Cito onvoldoende gegevens over de systeemcheck
en kan Cito u geen terugkoppeling geven.
Om u goed voor te bereiden op de echte afnames, wijzen wij u er nogmaals op dat het belangrijk is
dat de afnamecondities van de systeemcheck zoveel mogelijk overeenkomen met de afnamecondities
tijdens de echte afnames. Wij verzoeken u de systeemcheck te beschouwen als een periode
van echte afname, waarvoor u, zoals tijdens de echte afname, de ICT-examenhelpdesk zou bellen.
Een (ver)storing tijdens de afnames bij de systeemcheck kan ook tijdens de echte afnames optreden.
Tijdens de systeemcheck kunnen de systeembeheerder en de toetsleider de hulp inroepen van
de ICT-examenhelpdesk van Cito.
3.5.3 Tijdpad systeemcheck
De portal-accountbeheerder krijgt terugkoppeling van Cito van het per portal-account geregistreerde
aantal computers waarop binnen 10 minuten het FT-examen is gestart.
Meting aantal FT-computers
Van iedere FT-afname waarvan de afnameresultaten met de functie Data retour naar Cito zijn verzonden,
meet Cito op hoeveel computers de eerste vraag van het FT-examen binnen 10 minuten
op het scherm is getoond na indrukken van de knop ‘Start toets’. Op de terugkoppeldatum ontvangt
de portal-accountbeheerder bericht over het resultaat. Met ingang van 2012-2013 wordt een
terugkoppeling gegeven van elke FT-afname waarvan de resultaten via Data retour bij Cito zijn
ontvangen.
NB
Er vindt alleen FT-terugkoppeling plaats van dataretour met de laatste uitgerolde software
versie (ExamenTester 2.10).
Cito doet deze metingen in 2012 op de volgende data 2 :
Meetdatum Cito
terugkoppeldatum
vrijdag 21 september 2012 dinsdag 25 september 2012
vrijdag 28 september 2012 dinsdag 2 oktober 2012
vrijdag 5 oktober 2012 dinsdag 9 oktober 2012
vrijdag 12 oktober 2012 Dinsdag16 oktober 2012
2 Bij wijze van voorbeeld: dit betekent dat als een instelling een systeemcheck met het FT-examen afneemt op
20 september 2012 (dus voor 21 september), er op 25 september 2012 een terugkoppeling plaats vindt.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 15

vrijdag 19 oktober 2012 dinsdag 23 oktober 2012
vrijdag 26 oktober 2012 dinsdag 30 oktober 2012
vrijdag 2 november 2012 dinsdag 6 november 2012
vrijdag 9 november 2012 dinsdag 13 november 2012
vrijdag 16 november 2012 dinsdag 20 november 2012
vrijdag 23 november 2012 Dinsdag 27 november 2012
vrijdag 30 november 2012 dinsdag 4 december 2012
vrijdag 7 december 2012 dinsdag 11 december 2012
vrijdag 14 december 2012 dinsdag 18 december 2012
In de loop van dit studiejaar zal Cito Portal gebruikt worden als communicatieplatform over de resultaten
van de systeemcheck. Vanaf dat moment zal de terugkoppeling niet meer via email gebeuren.
Bij de meting hanteert Cito de volgende uitgangspunten:
- Er wordt uitsluitend gekeken naar FT-afnames waarvan de afnameresultaten via de optie Data
retour in TestManager naar Cito zijn verzonden.
- Bij het registreren van de FT-computers wordt gemeten op hoeveel computers binnen 10 minuten
na indrukken van de knop ‘Start toets’ de eerste vraag van het FT-examen op het scherm
is verschenen.
- Er wordt automatisch gezocht naar het 10-minuten-interval waarbij dit aantal FT-computers
het grootst is.
- Het maakt niet uit of een FT-afname in één of meer computerlokalen heeft plaatsgevonden.
- Het maakt niet uit of FT-afnames die op een bepaald moment plaatsvinden, deel uitmaken van
één of meer afnameplanningen.
- Van elke FT-afname wordt een terugkoppeling gegeven.
Het is niet verantwoord een groter aantal computers in te zetten in één examenzitting
dan het aantal dat Cito terugkoppelt in de laatste meting die voorafgaat aan de afname.
Als het aantal door Cito gemeten FT-computers lager is dan gewenst, is het van belang om nogmaals
een systeemcheck uit te voeren met een groter aantal deelnemerscomputers. Ook als er
nog aanpassingen in het netwerk of op de computers worden doorgevoerd, moet de onderwijsinstelling
nogmaals een systeemcheck organiseren. Uiteraard moet de systeemcheck uiteindelijk
zonder onregelmatigheden verlopen. Wanneer de systeemcheck niet het gewenste resultaat oplevert,
moeten tijdig maatregelen worden getroffen. Zie paragraaf 3.5.4.
3.5.4 Problemen met de systeemcheck, wat nu?
ExamenTester 2.10 die in september 2012 wordt uitgerold is uitvoerig getest. Ook een onderzoek
naar de gevolgde testprocedure heeft aangetoond dat deze versie naar verwachting stabiel is. Toch
leert de ervaring dat er stabiliteitsproblemen kunnen optreden door interactie tussen ExamenTester
en de systeeminstellingen op de afname locatie. Deze stabiliteitsproblemen moeten aan het licht
komen in de testprocedure op de afnamelocatie die loopt vanaf de systeemcheck tot en met de
final check.
Wanneer de systeemcheck niet het gewenste resultaat oplevert, moeten maatregelen worden getroffen.
In onderstaand stappenplan worden de verschillende mogelijkheden weergegeven (aangeduid
met letters) en deze worden daaronder kort toegelicht.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 16

Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 17

a. Wanneer de systeemcheck niet het gewenste resultaat oplevert, kan dat te wijten zijn aan de
wijze waarop deze is uitgevoerd, aan de procedure dus. Daarom is een Servicedocument
(zie: http://coe.cito.nl onder ICT-examenheldesk) ontwikkeld met een heldere instructie en
tips voor de uitvoering. Het is dus belangrijk om met behulp van dit Servicedocument te
analyseren of de systeemcheck op de juiste wijze is uitgevoerd. Zo nodig kan een nieuwe systeemcheck
worden uitgevoerd.
Als de systeemcheck juist is uitgevoerd, maar het resultaat toch te wensen overlaat, moeten
andere maatregelen worden getroffen. Er kunnen aanpassingen in de ICT-infrastructuur
nodig zijn. Denk aan het vervangen van de server of switch en aan het gebruik van bekabelde
clients in plaats van draadloze. Raadpleeg ook de systeemeisen (Zie http://coe.cito.nl onder
ICT examenhelpdesk). Om problemen op te sporen kunnen metingen worden verricht tijdens
het testen; metingen op zowel het netwerk als op de serverbelasting (zie Servicedocument).
Het is van belang hiervoor de diverse ICT-specialismen bij elkaar te brengen.
Wanneer de oorzaak van de problemen niet gevonden wordt, kan een geïsoleerde afnameomgeving
worden ingericht; niet als doel op zich, maar als middel om de oorzaak van de problemen
te achterhalen. Problemen met ExamenTester kunnen namelijk veroorzaakt worden
door de interactie van ExamenTester met de infrastructuur van de instelling. We spreken van
een geïsoleerde afnameomgeving wanneer er sprake is van een fysieke omgeving (examenlokaal)
en een technische netwerkomgeving die volledig los staat van de normale infrastructuur.
Door een dergelijke ‘dedicated’ ExamenTester configuratie wordt de complexiteit kleiner en de
kans op een storingsvrije werking neemt toe
Een andere mogelijkheid om de oorzaak van problemen te traceren, is het laten uitvoeren
van een technische check door een externe partij. Er vindt dan een grondige technische analyse
plaats van alle lagen van het systeem op de instelling. Een dergelijke check kan nuttig zijn
bij onvoldoende interne deskundigheid of om de risico’s van de eigen infrastructuur in kaart te
brengen. Het is echter ingrijpend en kostbaar.
b. Wanneer de problemen met ExamenTester niet oplosbaar blijken met bovengenoemde opties,
is het zinvol te experimenteren met een andere afname-omgeving binnen de eigen instelling;
een examenlokaal in een ander gebouw bijvoorbeeld, waar de kwaliteit van het netwerk beter
is. Er zijn ook voorbeelden bekend van instellingen waarbij het vervangen van een virtuele
server door een fysieke – en omgekeerd – leidde tot een oplossing van het stabiliteitsprobleem.
Om in kaart te kunnen brengen waar de oorzaak van problemen ligt, is het belangrijk
om de verschillende disciplines binnen ICT met elkaar te laten samenwerken en verschillende
opstellingen binnen de ICT-infrastructuur te laten monitoren. Hoewel niet significant aangetoond
(en uitzonderingen bevestigen de regel) lijkt ook groepsomvang van invloed op de performance.
c. Onderzocht kan worden of de pilotexamens elders, bij een nabij gelegen onderwijsinstelling
afgenomen kunnen worden. Zeker voor kleine instellingen met een gering aantal kandidaten
lijkt dat een geschikte optie. Ook op vo-scholen wordt gewerkt met ExamenTester. In het vo is
ExamenTester al vele jaren in gebruik en veel ICT-afdelingen van vo-onderwijs hebben dan
ook veel kennis van ExamenTester in huis, waar gebruik van gemaakt kan worden.
d. Tot slot is er de mogelijkheid van out-sourcing van de afname. Zie hiervoor de verkenning van
saMBO-ICT Uitbesteding examinering rekenen en taal in het mbo. U kunt het downloaden via
www.coedossier.nl. Hierin wordt zorgvuldig uitgewerkt welke onderdelen wel en niet kunnen
worden ge-outsourced en wat de voor- en nadelen zijn. Diverse commerciële partijen onderzoeken
op dit moment de mogelijkheden om de pilotexamens af te kunnen nemen. Het is belangrijk
te realiseren dat de instelling (de examencommissie) verantwoordelijk blijft voor de
examinering.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 18

3.6 Final Check
3.6.1 Doel Final Check
Het doel van de Final Check is om zeer kort voor elke examenperiode te testen of het systeem in
orde is voor afname van de pilotexamens. In de periode tussen systeemcheck en afname kunnen
er immers activiteiten en wijzigingen in de ICT-infrastructuur plaatsvinden die van invloed zijn op
de examensystemen. Het is daarom van belang zeer kort voor de afname nogmaals het systeem te
testen in een Final Check. Naast het testen van de techniek, biedt de Final Check ook de gelegenheid
het organisatorische en logistieke proces te testen. Het kan gebruikt worden voor de puntjes
op de i van een eventueel draaiboek en kan worden beschouwd als een generale repetitie voor de
pilot-examens.
Idealiter wordt de Final Check uitgevoerd met zowel een voorbeeldexamen Nederlands als met een
voorbeeldexamen Rekenen. Een voorbeeldexamen Nederlands is een zwaar bestand en is daardoor
zeer geschikt om de belastbaarheid van het systeem te testen. Met een voorbeeldexamen Rekenen
kan met name de rekenmachine worden getest. Eventueel kan de Final Check met het FT-examen
worden uitgevoerd. Als de Final Check met de het FT examen gedaan wordt vervalt de stap van het
data-retour zenden. Dat is immers al eerder gedaan bij de systeemcheck en daarover heeft al terugkoppeling
plaats gevonden.
De Final Check vervangt de eerdere Proef op de Som (PODS). De bestanden voor de Proef op de
Som waren licht en vormden daarmee geen representatieve test voor het systeem.
NB De PODS toetsen zijn nog steeds beschikbaar om in te zetten om de kandidaten kennis te laten
maken en te laten oefenen met de afname programmatuur en de navigatie binnen het examen.
3.6.2 Uitvoering Final Check
Tijdens de Final Check voert de toetsleider de volgende handelingen uit:
- De namen invoeren van de kandidaten in ExamenTester, als dit bij de systeemcheck nog
niet gedaan is;
- De betreffende toets (voorbeeldexamen of FT examen) installeren in ExamenTester;
- Een afnameplanning maken op de wijze zoals beschreven in de handleiding voor de toetsleider;
- De toets afnemen;
Adviezen aan de toetsleider voor de Final Check:
Organiseer de afname van de toetsen tijdens de Final Check op exact dezelfde manier als
de echte pilotexamens (zelfde computers, zelfde aantal afnamestations).
Laat minimaal één groep (kandidaten of een beperkt aantal medewerkers) oefenen met
een voorbeeldexamen. Zorg ervoor dat ook met de dyslexie-versie geoefend wordt.
Organiseer de Final Check kort voor de eerste echte afname. Zo mogelijk vergrendelt u
daarna het examenlokaal tot de afname van de pilotexamens.
Organiseer de Final Check op een ‘gewoon’ tijdstip; het examenlokaal is wellicht eenvoudig
leeg te roosteren voor een final check na 17.00 uur, maar op dat tijdstip is het netwerk
waarschijnlijk minder belast dan tijdens kantooruren.
Gebruik de Final Check om een eventueel draaiboek en procedures te testen. Instrueer de
betrokkenen alsof het een echte afname betreft.
Het is de bedoeling dat u tijdens de Final Check contact opneemt met de ICTexamenhelpdesk
in die situaties waarbij u dat tijdens de echte afname ook zou doen.
Denkt u niet ‘Het is de Final Check maar’, maar bedenk dat een storing tijdens de Final
Check ook tijdens de echte afname kan optreden. Uiteraard is het ook van belang de ICTondersteuning
van de eigen instelling bij de afnames op adequate wijze te organiseren.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 19

3.7 Invoer kandidaten
Voor de afname moet er een afnameplanning gemaakt worden, dit geldt ook bij de afnames die
onderdeel uitmaken van de testprocedure (Systeemcheck en Final Check). Een afnameplanning in
ExamenTester betekent de koppeling van kandidaten aan een versie van een examen en (eventueel)
een examenmoment.
Zie hiervoor de Verkorte Gebruikershandleiding voor de toetsleider ExamenTester mbo 2.10 van
Cito (zie http://coe.cito.nl -> ICT Examenhelpdesk).
NB Bij de invoer van de kandidaten die het examen af zullen leggen is het van groot belang dat de
gevraagde gegevens (jnvoervelden) zoals CREBO-nummer van de kandidaat, leerweg etc. ook
daadwerkelijk ingevuld worden! Cito heeft deze gegevens nodig om de resultaten van de afname te
kunnen analyseren!
3.8 Downloaden packages
Voor het distribueren van de packages (de examenbestanden die de verschillende versies van het
examen bevatten die in een afnameperiode ingezet kunnen worden), maakt Cito dit jaar voor het
eerst gebruik van Cito Portal. Elk portal-account krijgt, via de portal-accountbeheerder, een gebruikersnaam
en wachtwoord per aangetekende brief. Met deze gegevens kan de portalaccountbeheerder
of de persoon binnen de instelling die hij/zij daartoe gemachtigd heeft, het Cito
Portal account activeren. De examenpackages zijn te downloaden via de Cito Portal. Via een e-
mail krijgen de portal-accountbeheerders bericht in welke periode de packages te downloaden zijn.
3.9 Planning van afname
3.9.1 Aantal perioden per cursusjaar
Voor het cursusjaar 2012-2013 en het cursusjaar 2013/2014 zijn drie perioden aangewezen, zie
het schema hieronder. Voor het cursusjaar 2014/2015 streeft het CvE ernaar om vier periodes aan
te wijzen. De volgende stap is dan vijf aangewezen perioden. Er zijn daarom in principe 5 periodes
per cursusjaar aangewezen waarin de COE’s afgenomen zullen worden volgens een zogenoemd
dakpan-model. Dit betekent echter niet dat al deze periodes ook meteen gebruikt zullen worden.
Schooljaar P1 P2 P3 P4 P5
2012/2013 Nov/dec Jan/febr Mrt/apr
2013/2014 Nov/dec Jan/febr Mrt/apr
Opschaling stap 1:
4 periodes per jaar
Nov/dec Jan/febr Mrt/apr Mei/juni
Opschaling stap 2:
5 periodes per jaar
Sept/okt Nov/dec Jan/febr Mrt/apr Mei/juni
3.9.2 Programmering in een dakpan-model
In overleg met de instellingen is gekozen voor programmering in een ‘dakpan’-model van 6 weken;
de examens worden elke periode in dezelfde volgorde gepland.
Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6
Taal 2F
Rekenen 2F
Rekenen 3F
Taal 3F
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 20

3.9.3 Aangewezen tijdvakken voor 2012-2013
Voor het cursusjaar 2012/2013 zijn de volgende weken aangewezen voor de COE’s:
Periode 2 (vanaf 29-10-2012 t/m 8-12-2012)
Week 44 Week 45 Week 46 Week 47 Week 48 Week 49
2F Taal 2F Taal
2F Rekenen 2F Rekenen
3F Rekenen 3F Rekenen
3F Taal 3F Taal
Periode 3 (vanaf 7-1-2013 t/m 16-2-2013)
Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7
2F Taal 2F Taal
2F Rekenen 2F Rekenen
3F Rekenen 3F Rekenen
3F Taal 3F Taal
Periode 4 (vanaf 11-3-2014 t/m 20-4-2014)
Week 11 Week 12 Week 13 Week 14 Week 15 Week 16
2F Taal 2F Taal
2F Rekenen 2F Rekenen
3F Rekenen 3F Rekenen
3F Taal 3F Taal
3.9.4 Programmering tijdens een afnameperiode
Voor de COE’s taal en rekenen zijn er voor elk examen per afnameperiode 10 varianten beschikbaar.
Dit feit mag niet gemeld worden aan de kandidaten.
De instelling maakt naar eigen inzicht een rooster voor de afname van het examen voor Nederlandse
taal en voor rekenen binnen de daarvoor aangewezen perioden, zoals hiervoor genoemd. De
afnameperiode voor elk examen is dus steeds maximaal twee weken. De toetsleider kiest volgens
het binnen de onderwijsinstelling gemaakte rooster welke kandidaat op welk moment welke variant
van het examen maakt.
De examenduur van het COE Nederlandse taal 3F en het COE rekenen 3F is voor elk 120 minuten.
De COE’s taal en rekenen 2F hebben een examenduur van 90 minuten elk.
NB Zorg voor spreiding zodat alle varianten evenveel ingezet worden tijdens de afnameperiode!
Er zijn voor 2F en 3F taal en rekenen speciale d-versies die uitsluitend bedoeld zijn voor dyslectische
deelnemers (zie 4.7.1).
3.10 Technische ondersteuning
Bij problemen met ExamenTester kunnen drie hulpacties achtereenvolgens ondernomen worden.
Actie 1:
Op de website van Cito is een lijst van veelgestelde vragen beschikbaar ('http://coe.cito.nl'), kies:
ICT-examenhelpdesk. Hier worden meldingen gemaakt van problemen en oplossingen zoals die bij
onderwijsinstellingen zijn voorgekomen.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 21

Daarnaast bestaat er via saMBO-ICT de groep ’Technologie en Examinering T&R’. Deze groep is
dè plek om tijd- en plaats-onafhankelijke technische issues met ExamenTester aan een grote groep
deskundigen voor te leggen. Nieuw daarin is het onderwerp ‘waaraan te denken bij problemen met
ExamenTester’. Hierin worden zoveel mogelijk praktijk tips verzameld m.b.t. ExamenTester problemen.
Actie 2:
Als op de website van Cito niet de juiste aanwijzingen worden gevonden kan de toetsleider of systeembeheerder
de ICT-examenhelpdesk bellen en het aangetroffen probleem bespreken.
De helpdesk brengt aan de hand van een vastgelegd script stapsgewijs de infrastructuur van de
instelling in beeld. Op deze manier wordt getracht het probleem in kaart te brengen en een oplossing
te vinden. Mocht de helpdeskmedewerker zelf geen oplossing kunnen bieden, dan wordt het
probleem doorgezet naar de tweede lijn. In dat geval wordt er niet direct een oplossing aangereikt.
Vanuit de tweede lijn wordt dan later contact opgenomen met de betreffende instelling.
De ICT-examenhelpdesk kan vragen om een bestand op te sturen om na te gaan of de instellingen
van het netwerk juist zijn.
Voor het telefoonnummer en de actuele openingstijden zie: http://coe.cito.nl, kies: ICTexamenhelpdesk.
De toetsleider of de IT deskundige kan ook via de e-mail contact zoeken met de ICTexamenhelpdesk:
ictbb@cito.nl, of via telefoonnummer: 026 3525252. Bij telefonisch contact
moet gekozen worden tussen Alarm (toets 1) of gewone vragen (toets 2). De optie Alarm is bedoeld
voor vragen en problemen die ontstaan tijdens een daadwerkelijke afname van het examen
tijdens de afnameperiode.
De ICT-examenhelpdesk is in principe bereikbaar op werkdagen tussen 8.30 en 17.00 uur. Tijdens
periode 2 in 2012-2013 gelden verlengde openingstijden gedurende de afnameperiode vanaf 29
oktober tot 8 december: dan is de ICT-examenhelpdesk bereikbaar tot 18.00 uur.
NB Bij telefonisch contact met de Cito ICT-examenhelpdesk moet de hulpvrager het BRINnummer
noemen van de locatie waar het probleem zich voordoet. Zorg er dus voor dit bij de hand
te hebben als de ICT-examenhelpdesk gebeld wordt!
Actie 3:
Indien de hulp van de ICT-examenhelpdesk op afstand niet tot een oplossing van het probleem
leidt, kan de helpdesk in bijzondere gevallen besluiten om een deskundige naar de onderwijsinstelling
te sturen om na te gaan welke problemen zich met ExamenTester voordoen. Ter plekke kan
deze deskundige in overleg met de IT deskundige achterhalen wat het probleem is en zo mogelijk
de oorzaak van het probleem wegnemen.
De ICT-examenhelpdesk van Cito doet er alles aan om scholen zo snel mogelijk van dienst te zijn.
Soms duurt de oplossing van een probleem echter onverhoopt langer dan de toetsleider of de IT
deskundige acceptabel vindt. In deze gevallen kunnen zij contact opnemen met het College voor
Examens via computerexamens@cve.nl.
Het CvE kan in sommige situaties als onafhankelijke partij trachten de afhandeling te bespoedigen.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 22

4 De afname
4.1 Status van de afname
Instellingen zijn verplicht om alle kandidaten die na 1 augustus 2010 zijn gestart met hun opleiding
te examineren in de onderdelen Nederlandse taal en rekenen. Vanaf 2013-2014 voor niveau 4, of
2014-2015 voor niveau 2 en 3, moet dat met behulp van de verplichte COE’s en tellen de uitslagen
van deze examens mee bij het al dan niet behalen van het diploma. Tot die tijd moeten er instellingexamens
worden gebruikt. Een instelling kan de pilotexamens inzetten als instellingexamens.
Zoals gesteld tellen de resultaten behaald op de toetsen in het kader van de pilotexamens niet mee
voor het behalen van het diploma gedurende het studiejaar 2012-2013. Toch is het van belang dat
de afname zoveel mogelijk onder dezelfde condities gebeurt als ‘echte’ examinering en dat deelnemers
de examens serieus nemen. In overleg met JOB heeft de MBO Raad samen met het CvE
enkele documenten ontwikkeld die de instellingen kunnen ondersteunen bij het informeren van
deelnemers over en het motiveren voor deze examens. Daarin bevindt zich een informerend document
dat gebruikt kan worden in gesprek met de kandidaten om hen uit te leggen wat de toekomstige
COE’s inhouden en hoe deze pilotexamens zich daartoe verhouden. Er zijn ook voorbeeldbrieven
ontwikkeld die de instellingen kunnen gebruiken. Deze kunnen uitgedeeld worden aan de kandidaten.
Tenslotte is er een voorbeeldcertificaat beschikbaar. De daarin gebruikte formulering is,
naar keuze van de instelling, te gebruiken om een eigen certificaat samen te stellen om na afloop
aan de kandidaten ter beschikking te stellen en dat de deelnemers op kunnen nemen in hun portfolio
(zie verder 6.2).
NB
Een voldoende resultaat op een pilotexamen 3F in 2012-2013 kan leiden tot een vrijstelling
voor de COE’s bij diplomering in 2013-2014, zie paragraaf 3.3.1.
4.2 De organisatie van de afname
Voor de afname is een protocol opgesteld. Daarin wordt geregeld hoe de gang van zaken is rondom
de afname, waaronder geheimhouding van de opgaven, te nemen maatregelen bij onregelmatigheden,
het bewaren van het gemaakte examenwerk en de wijze waarop de kandidaten kunnen kennisnemen
van de beoordeling van hun gemaakte examenwerk.
Status van dit protocol
In het Examenbesluit beroepsopleidingen WEB 3 staat het volgende:
Artikel 6 ‘Taken College voor examens’, lid 1, onderdeel j.
Het college is belast met het bij regeling vaststellen van een examenprotocol waarin de gang van
zaken bij centrale examinering is vastgelegd, waaronder begrepen te nemen maatregelen bij onregelmatigheden
begaan door deelnemers of examendeelnemers, het bewaren van het gemaakte
examenwerk en de wijze waarop belanghebbenden kunnen kennisnemen van de beoordeling
daarvan.
Het protocol (zie 6.1) is een aanzet daartoe waarvan een eerste versie is opgesteld in voorafgaande
pilotjaren. Bij het bepalen van wat wel is opgenomen is dankbaar gebruik gemaakt van de ervaringen
in het voortgezet onderwijs en de voorbeeldprotocollen op www.aocraad.nl.
Op diverse plaatsen staat ‘pro memorie’ onder de kop. Dat duidt er op dat het desbetreffende onderwerp
wel in het protocol thuishoort, maar dat in deze fase nog geen concrete invulling vermeld
kan worden. Omgekeerd is het ook mogelijk dat dit protocol op onderdelen wellicht té gedetailleerd
blijkt te zijn en dat te zijner tijd passages geschrapt worden.
3 Examenbesluit beroepsopleidingen WEB, 2 juli 2010, Staatsblad 2010 nr. 294.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 23

Tijdens de pilot moet dit protocol zoveel als mogelijk in acht genomen worden volgens het principe
‘Pas toe of leg uit’. Met andere woorden een instelling mag tijdens de pilot in 2012-2013 afwijken
van het protocol, maar moet daarvan wel een melding maken naar het CvE (via een mail naar
coe-lijn@cve.nl). Het CvE zal deze meldingen bezien om te kijken of aanpassingen van het protocol
nodig of gewenst zijn. Doel is om zo de versie van het protocol dat in 2013-2014 zal zijn voorgeschreven
in interactie met de instellingen tot stand te brengen.
Vanaf 2013-2014 als er verplichte COE’s voor mbo 4 zijn, zal de Inspectie van het Onderwijs toezicht
houden op de afname van de centraal ontwikkelde examens. Tijdens het pilotjaar 2012-2013
zal de Inspectie van het Onderwijs dat toezicht beproeven.
4.3 Storingen tijdens een afname
4.3.1 Technische problemen tijdens de afname
Ondanks de zorgvuldige voorbereiding en het testen tijdens de Systeemcheck en de Final Check,
valt niet uit te sluiten dat zich tijdens of na de afname technische problemen voordoen.
Zodra de toetsleider of de IT deskundige een technisch probleem constateert, neemt hij contact op
met de ICT-examenhelpdesk via telefoonnummer: 026 3525252. Bij telefonisch contact moet
gekozen worden tussen Alarm (toets 1) of gewone vragen (toets 2). De optie Alarm is bedoeld voor
vragen en problemen die ontstaan tijdens een daadwerkelijke afname van het examen tijdens de
afnameperiode.
Belangrijk is dat de toetsleider of IT deskundige het BRIN-nummer van de afdeling bij de hand
heeft.
Voorbeelden van dergelijke problemen zijn dat het niet lukt om een examen op te starten, of dat
een examen is afgesloten maar dat deelnemers enkele opgaven niet hebben kunnen maken.
De ICT-examenhelpdesk is in principe bereikbaar op werkdagen tussen 8.30 en 17.00 uur. Tijdens
periode 2 in 2012-2013 gelden verlengde openingstijden gedurende de afnameperiode vanaf 29
oktober tot 8 december: dan is de ICT-examenhelpdesk bereikbaar tot 18.00 uur.
4.3.2 Onoplosbare problemen tijdens een afname
Tijdens een examenafname kan zich een storing voordoen waardoor het examen geen voortgang
kan vinden. Als deze storing dusdanig is dat het examen afgebroken moet worden, kan het examen
ongeldig verklaard worden.
Niet alle storingen tijdens de afname hoeven te leiden tot het ongeldig verklaren van de afname.
Als de storing binnen de geplande afnametijd verholpen kan worden, kan de surveillant besluiten
om de afname te hervatten en de verloren tijd toe te voegen aan de examenduur. Wanneer er
sprake is van een omstandigheid die optreedt voordat de zitting start (bijvoorbeeld een staking in
het openbaar vervoer, of een stroomstoring in de regio), is het al dan niet ongeldig verklaren van
een zitting niet aan de orde. In dit soort gevallen kan de examencommissie besluiten om een
nieuwe afname in te plannen (inhaalsessie) en is escalatie zoals hier beschreven niet van toepassing.
4.3.3 Typen
Een storing die kan leiden tot ongeldigheidsverklaring kan zich voordoen in de volgende gevallen:
1. Individueel
Dit zijn storingen die ertoe leiden dat een individuele kandidaat of een aantal kandidaten de zitting
niet kunnen afmaken. Voorbeelden hiervan zijn het onwel worden van een kandidaat of een aantal
vastlopende computers die tijdens de geplande examenduur niet meer herstart kunnen worden.
2. Collectief
Een collectieve ongeldigheidsverklaring wordt veroorzaakt door omstandigheden die ertoe leiden
dat een complete zitting voortijdig wordt afgebroken. Voorbeelden van calamiteiten die kunnen
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 24

leiden tot collectieve ongeldigheidsverklaringen zijn een stroomstoring, langdurige ICTnetwerkproblemen
die tijdens een zitting niet opgelost kunnen worden, de airconditioning die uitvalt
waardoor het te warm in het lokaal wordt, een brandoefening, enzovoort.
4.3.4 Escalatieprocedure bij ongeldigheidsverklaring
Wanneer er sprake is van een storing die niet opgelost kan worden, dient een procedure te worden
gevolgd. In figuur 1 is op hoofdlijnen aangegeven welke stappen doorlopen dienen te worden;
schema 1 is een nadere uitwerking daarvan. Zoals al eerder aangegeven is er een onderscheid
tussen een individuele en een collectieve ongeldigheidsverklaring. Het grootste verschil tussen beide
escalatieprocedures is dat de Inspectie van het Onderwijs beslist over een collectieve ongeldigheidsverklaring.
Bij calamiteiten op het niveau van individuele kandidaten beslist de examencommissie
van de instelling over een ongeldigheidsverklaring. Bij elke ongeldigheidsverklaring geeft
CvE aan welke examenvariant ingezet kan/kunnen worden voor het inplannen van een nieuwe afname
tijdens de lopende afnameperiode (inhaalsessie). Als de inhaalsessie niet tijdens de lopende
afnameperiode gepland wordt maar plaatsvindt in een volgende periode, hoeft de examencommissie
geen contact op te nemen met CvE voor het aanwijzen van de variant voor de inhaalsessie. In
dit geval legt de examencommissie vast dat de eerdere afname ongeldig verklaard is en wordt een
nieuwe afname gepland in de volgende afnameperiode.
Escalatieprocedure bij ongeldigheidsverklaring
Individuele ongeldigheidsverklaring Collectieve ongeldigheidsverklaring
1. Verstoring treedt op bij één of meerdere
kandidaten;
Verstoring treedt op en is van invloed op
voortgang van de hele zitting;
2. Surveillant licht toets-/ examenleider in
over calamiteit;
Surveillant licht toets-/ examenleider in
over calamiteit;
3. Examencommissie beslist over eventueel
ongeldig verklaren van de afname;
Examencommissie neemt contact op met
Inspectie van het Onderwijs via: (volg later)
4. Examencommissie legt de beslissing vast; Inspectie van het Onderwijs beslist over
ongeldigheidsverklaring;
5. Instelling neemt contact op met CvE
(coe-lijn@cve.nl) over in te zetten examenvariant
Inspectie van het Onderwijs informeert de
examencommissie;
bij inhaalsessie;
6. CvE geeft aan welke nieuwe variant klaargezet
Examencommissie legt de beslissing vast;
moet worden bij inhaalsessie binnen
lopende afnameperiode;
7. Instelling plant nieuwe afname (inhaalsessie).
Instelling neemt contact op met CvE
(coe-lijn@cve.nl) over in te zetten examen-
variant(en) bij inhaalsessie;
8. CvE geeft aan welke nieuwe variant(en)
klaargezet moet(en) worden binnen lopende
afnameperiode
9. Instelling plant nieuwe afname (inhaalsessie).
Individueel
Examencie
CvE
Nieuwe afname
ongeldigheidsverklaring
Collectief
Examencie
Inspectie
Van het
Onderwijs
CvE
Nieuwe
afname
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 25

4.4 Geheimhouding
Het is in ieders belang dat de geheimhouding van de examens gewaarborgd is. Per afnameperiode
is er een aantal versies van het examen beschikbaar die de instelling volgens eigen rooster in kan
zetten tijdens de twee weken waarin dat examen afgenomen kan worden.
Indien een medewerker of een kandidaat het vermoeden heeft dat de geheimhouding geschonden
is, kan hij/zij dat melden bij CvE via coe-lijn@cve.nl.
4.5 COE examenlijn
Als er tijdens of na de afname inhoudelijk vragen zijn over de examens of over de wijze van afname,
kunnen de toetsleiders gebruik maken van de COE Examenlijn van CvE: coe-lijn@cve.nl. Via
dit e-mailadres kunnen alleen inhoudelijke vragen of opmerkingen over de examens doorgegeven
worden of opmerkingen over het protocol. Vragen die de techniek betreffen horen thuis bij Cito (zie
paragraaf 3.9 en 4.3.1).
4.6 JOB examenlijn
JOB heeft speciaal voor de Centraal Ontwikkelde Examens een website (http://www.mboexamenlijn.nl)
en een klachtenlijn. Klachten die kandidaten hebben over de examens kunnen zij
tijdens examendagen invullen via het digitale formulier van de website of ze kunnen tussen 14.00
en 17.00 uur bellen naar 020-5244055.
4.7 Kandidaten met een beperking
4.7.1 Kandidaten met dyslexie
Voor kandidaten met dyslexie zijn reken- en taalexamen leverbaar waarbij de geschreven tekst
wordt voorgelezen (kunstmatige spraak). De zogenoemde dyslexievariant is een examen in ExamenTester,
wordt met de standaard examens geleverd en hoeft niet afzonderlijk te worden besteld.
Afwijking in de wijze van examineren COE’s geldend voor dyslectische kandidaten die
deelnemen aan de pilotexamen mbo 2F en 3F 2012-2013
1. Het bevoegd gezag kan toestaan dat een dyslectische kandidaat het examen geheel of
gedeeltelijk aflegt op een wijze die is aangepast aan de mogelijkheden van die kandidaat.
In dat geval bepaalt de Examencommissie de wijze waarop het examen zal worden afgelegd,
met dien verstande dat aan de overige bepalingen in dit besluit wordt voldaan. Hij
legt dit vast in het logboek, zoals beschreven in het protocol COE’s taal en rekenen.
2. Ten aanzien van de in het eerste lid bedoelde aangepaste wijze van examineren geldt dat:
a. er een deskundigenverklaring is die door een ter zake deskundige psycholoog of orthopedagoog
is opgesteld. Daartoe is minimaal BIG- of NVO-registratie (of gelijkwaardig)
vereist.
b. de aanpassing voor zover betrekking hebbend op het centraal ontwikkelde examen in
ieder geval kan bestaan uit een verlenging van de duur van de desbetreffende toets
van het centraal ontwikkelde examen met ten hoogste 30 minuten,
c. een andere aanpassing slechts kan worden toegestaan voor zover daartoe in de onder
a genoemde deskundigenverklaring ten aanzien van betrokkene een voorstel wordt gedaan
dan wel indien de aanpassing aantoonbaar aansluit bij de begeleidingsadviezen,
vermeld in die deskundigenverklaring. Deze aanpassing betreft uitsluitend de wijze van
examinering. Een aanpassing van de exameneisen door wijziging van opgaven of be-
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 26

oordeling is niet toegestaan, ongeacht wat daarover in het deskundigenrapport wordt
opgemerkt, en
d. bij het instellingsexamen een gelijkwaardige maatregel is getroffen.
3. Voor kandidaten die o.g.v. het deskundigenrapport recht hebben op auditieve ondersteuning,
kan het bevoegd gezag een hiervoor door CvE beschikbaar gestelde d-versie inzetten.
Dit recht op auditieve ondersteuning impliceert ook dat bij te lezen teksten in het instellingsexamen,
bijvoorbeeld de documentatie bij de schrijfopdracht(en) of de voorbereidingsteksten
voor een toets waarin de gespreksvaardigheid wordt beoordeeld, de kandidaat in
de gelegenheid wordt gesteld de teksten te lezen en te beluisteren (conform 2d). Dat kan
door het toewijzen van een voorlezer, door middel van spraaksynthese (computerspraak)
of door het vooraf opnemen en tijdens de afname beschikbaar stellen van de ingesproken
tekst van de betreffende toets.
Instellingen worden dringend aangeraden, met de kandidaten aan de hand van een voorbeeldexamen/PODS
na te gaan of de voorzieningen voor de afname van een COE adequaat zijn en eventueel
bijvoorbeeld een afwijkend formaat beeldscherm beschikbaar te stellen.
4.7.2 Kandidaten met een auditieve beperking
Voor kandidaten met een auditieve beperking wordt een aangepast taalexamen geleverd zonder
geluidsfragmenten. De instelling bestelt dit examen bij CvE, door voor 15 oktober 2012 een mail
aan coe-beperking@cve.nl te sturen, met vermelding van per niveau (2F of 3F) het aantal kandidaten
met de beperking, in het kort de aard van de beperking, en contactgegevens. Het is een
toets in ExamenTester, installatie en gebruik wijken niet af van de standaard taal- en rekenexamens.
Omdat het gaat om productie voor een zeer kleine groep kandidaten, kunnen aan afnamewijze
en -moment nadere eisen worden gesteld. Het is dus mogelijk dat niet in elke afnameperiode
voor deze kandidaten een aangepaste toets beschikbaar is.
4.7.3 Kandidaten met een visuele beperking
Kandidaten met een visuele beperking kunnen een aangepast taal- en rekenexamen afleggen. De
instelling meldt de noodzaak van het aangepaste examen bij CvE, door voor 15 oktober 2012 een
mail te sturen aan coe-beperking@cve.nl, met vermelding van per niveau (2F of 3F) het aantal
kandidaten met de beperking, in het kort de aard van de beperking, en contactgegevens. Na de
melding neemt CvE contact op - de mogelijkheden van kandidaten met een visuele beperking kunnen
zeer verschillen en dat kan zich vertalen in maatwerk bij het examen. Het examen zal i.h.a.
niet in ExamenTester worden afgenomen en kan een eigen, langere afnameduur hebben. Voor de
afname worden met de instelling nadere afspraken gemaakt over geheimhouding, correctie en
moment van afname. Het is dus mogelijk dat in niet elke periode een aangepaste toets beschikbaar
is.
4.7.4 Kandidaten met een zeer zware beperking
Bijvoorbeeld bij zeer zwaar lichamelijk beperkte kandidaten, die niet of nauwelijks kunnen spreken
of schrijven, kan de afnamevorm van de standaardexamens inadequaat zijn. Ook voor deze kandidaten
is het taal- en rekenexamen in de nabije toekomst verplicht, en zij hebben er recht op het
examen af te leggen in een vorm die past op hun beperking. In de pilotperiode kunnen deze kandidaten
worden vrijgesteld van het examen. Het is echter zowel voor CvE als voor de instellingen
zinvol om de mogelijkheden te onderzoeken en te ervaren. Als een instelling een deelnemer heeft
met een zware (m.n. fysieke) beperking die het afnemen van het examen in de standaard vorm
onmogelijk maakt, kan de instelling deze kandidaat aanmelden voor aangepaste afname. De bestel-
en werkwijze zal overeenkomen met die beschreven onder 4.7.3 voor kandidaten met een
visuele beperking.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 27

4.7.5 Overige beperkingen
Voor kandidaten met andere beperkingen (o.a. dyscalculie of een storing in het autistisch spectrum)
worden geen aangepaste examens geleverd. Binnen de vastgelegde kaders van afnameduur,
-moment en toegestane hulpmiddelen kan de instelling de wijze van afname optimaliseren. Wijziging
van het examen of de voorgeschreven examencondities is niet toegestaan.
Ten aanzien van dyscalculie wordt onderzocht of het mogelijk is via een aangepaste afname onder
dezelfde exameneisen beter dan in de standaard toets te laten zien welke (reken)vaardigheden de
kandidaat beheerst. Informatie daarover volgt in het najaar van 2012. Of e.e.a. kan en zal leiden
tot een aangepaste toets kan nu nog niet worden gezegd.
4.7.6 Hulpmiddelen en beperkingen
Kandidaten met een beperking mogen geen andere hulpmiddelen gebruiken dan in de afnameregels
voor alle kandidaten toegestaan. Grammatica-overzichten, rekenkaarten en digitale woordenboeken
zijn niet toegestaan. Ook mag de kandidaat met dyscalculie geen rekenmachine gebruiken
bij de voor alle kandidaten rekenmachineloze opgaven. Bij speciale uitvoeringen van examens kunnen
speciale hulpmiddelen worden toegestaan (bijvoorbeeld brailleleesregel bij een visuele beperking).
Dat wordt in de instructie voor de speciale uitvoering gemeld.
4.8 Hulpmiddelen
Bij de afname van zowel de COE’s Nederlandse taal en rekenen, zowel 2F als 3F is het gebruik van
pen/potlood en kladpapier toegestaan. Het kladpapier mag de examenzaal niet verlaten en dient na
afloop van de examenzitting ingeleverd te worden.
Daarnaast is vanaf 2012-2013 toegestaan het gebruik van een verklarend Nederlands woordenboek.
Het woordenboek moet ééndelig zijn. In plaats van een ‘’standaard’’ verklarend Nederlands
woordenboek is ook toegestaan bijvoorbeeld een beeldwoordenboek (zoals het in de handel zijnde
beeldwoordenboek vmbo), een speciaal woordenboek voor mensen voor wie Nederlands de tweede
taal is, of een woordenboek van het Nederlands naar de thuistaal van de deelnemer. Een digitaal
woordenboek is niet toegestaan. Het taalgebruik van de examens zal niet anders zijn dan in 2011-
2012; bij de ontwikkeling van de examens blijft het uitgangspunt dat de kandidaat geen woordenboek
hoeft te gebruiken.
4.8.1 Toelichting op gebruik woordenboek
Een aantal jaren geleden in VO het woordenboek als standaard toegestaan hulpmiddel toegestaan
bij alle digitale en schriftelijke examens. Door dit ook voor de centraal ontwikkelde examens in het
mbo toe te staan wordt uniforme regelgeving op dit punt gerealiseerd.
De instelling kan zorgen voor voldoende exemplaren van een geschikt woordenboek in de examenruimte,
of kan deelnemers meedelen dat zij het recht hebben om een woordenboek mee te nemen.
In dat laatste geval moet de instelling controleren of het woordenboek aan de eisen voldoet en
bijvoorbeeld niet is volgestopt met spiekbriefjes. De instelling regelt in zijn examenreglement wie
voor het woordenboek zorgt.
De standaard zal zijn een gewoon verklarend woordenboek Nederlands. Onder een verklarend
woordenboek wordt ook verstaan een beeldwoordenboek, een speciaal NT2-woordenboek en een
woordenboek naar de thuistaal een verklarend Nederlands woordenboek. Als een kandidaat daarmee
gemakkelijker kan omgaan, is daartegen dus geen bezwaar. Het verdient aanbeveling om in
het examenreglement van de instelling op te nemen dat als een kandidaat een ander woordenboek
wil gebruiken dan de standaard, hij dat tijdig tevoren aan de instelling meldt. Daarmee worden
verrassingen en lastige afwegingen ter zitting voorkomen en kan de instelling desgewenst ook met
de deelnemer nagaan of het woordenboek brengt wat deze ervan verwacht. Een woordenboek Nederlands-thuistaal
kan handig lijken maar is dat niet als de kandidaat zijn thuistaal niet goed schriftelijk
beheerst.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 28

4.8.2 Gebruik eigen rekenmachine
Als tijdens de Final Check blijkt, dat de rekenmachine die opgenomen is in het examen storingen
vertoont, kan de instelling besluiten om met eigen rekenmachines te werken tijdens de afname van
het COE rekenen. In dit geval geldt de volgende regeling en procedure:
Er mag gebruik gemaakt worden van een rekenmachine die aan de volgende eisen voldoet:
De rekenmachine moet de volgende grondbewerkingen kunnen uitvoeren: optellen, aftrekken,
vermenigvuldigen en delen. Meer mogelijkheden mag,
maar:
de rekenmachine mag niet één of meer van de volgende eigenschappen hebben: lichtnetaansluiting
tijdens het examen, opladen tijdens het examen, schrijfrol, alarm of ander geluid,
alfanumeriek (letters op
scherm), grafieken weergeven, zend- of ontvanginstallatie (dus geen mobiele telefoon).
De rekenmachine mag niet direct aan het begin van het examen uitgereikt worden, maar pas als
op het scherm van de kandidaat aangegeven wordt dat de volgende opgaven met rekenmachine
gemaakt mogen worden.
NB
Als een instelling van deze mogelijkheid gebruik maakt bij de afname van de COE’s rekenen
moet dat vooraf gemeld worden aan het CvE via coe-lijn@cve.nl.
4.9 Enquêtes
CvE wil de ervaringen bij de afname graag volgen om, zo nodig, het invoeringsproces bij te kunnen
sturen. Daarvoor zijn digitale enquêtes ontwikkeld. Deze zijn bedoeld voor de verschillende personen
die betrokken zijn bij deze examinering: IT deskundigen, toetsleiders, docenten/surveillanten
en studenten.
Voor de afname (zie Activiteitenplanning) ontvangen de portal-accountbeheerders van instellingen
die deelnemen aan het pilotexamen een e-mail van Cito over de gang van zaken rondom deze enquêtes.
Daarin is een link opgenomen naar de 4 verschillende enquêtes. De instellingen wordt verzocht
de digitale vragenlijsten in te (laten) vullen en te verzenden (via de knop aan het eind van de
vragenlijst).
De instellingen krijgen geen terugmelding van de resultaten specifiek voor de deelnemers aan deze
enquête van de eigen instelling. De resultaten zullen besproken worden op de evaluatiebijeenkomsten
en de werkconferentie (zie paragraaf 5.2).
Tip: Geef de kandidaten bij de afname een formuliertje met de link naar de enquête en de vraag
om die in te vullen!
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 29

5 De resultaten
5.1 Vaststelling cijfer
Op basis van de resultaten van de afname en de analyse van deze gegevens bepaalt het College
voor Examens per variant de voorlopige cesuur 4 en de bijbehorende omzettingstabel van scores in
cijfers voor deze COE’s 2F en 3F voor Nederlandse taal resp. rekenen. De term ‘voorlopig’ duidt
erop dat volgens de huidige inzichten van experts en op basis van de eerste afnamegegevens de
grens tussen voldoende en onvoldoende voor deze (pre-)pilotexamens voor Nederlandse taal resp.
rekenen ligt op het aangegeven punt. Via koppeling van de gegevens van de afname van dit pilotexamen
met afnames in volgende pilotjaren, wordt stapsgewijs toegewerkt naar een definitieve
norm voor 2F en 3F taal resp. rekenen. De voorlopige cesuur en omzettingstabel die bekend gemaakt
wordt, is een eerste stap om daar naar toe te werken.
De portal-accountbeheerder ontvangt na vaststelling van de omzettingstabel door CvE vanuit Cito
een bestand waarin het behaalde resultaat per kandidaat vermeld staat met het bijbehorende cijfer
volgens de omzettingstabel. Rapportage van deze resultaten vindt plaats door middel van zowel
een pdf- als csv-bestand. Aan de csv-bestanden zijn extra categorieën toegevoegd. Alle categorieen
die de instelling in ExamenTester heeft ingevuld, komen ook terug in de rapportages. Per portal
account vindt de terugkoppeling per crebo-nummer plaats.
De examencommissie stelt op basis van dit resultaat en de bijbehorende omzettingstabel van CvE
het behaalde cijfer vast. Deze omzettingstabellen worden gepubliceerd op de website van Cito
(http://coe.cito.nl).
5.2 Evaluatie van pilot
Na afloop van de afnames zal een evaluatiebijeenkomst georganiseerd worden voor contactpersonen.
Dan zullen de ervaringen geëvalueerd worden met contactpersonen van instellingen die deelgenomen
hebben aan deze afnames. Het betreft dan vooral de logistiek, organisatie en procedures.
Deze evaluatiebijeenkomsten zullen plaats vinden in januari 2013 en april 2013 (aankondiging en
wijze van aanmelding wordt bekend gemaakt via het Steunpunt).
De conclusies die getrokken worden uit deze pilotafnames en wat dat betekent voor de activiteiten
die in het schooljaar 2013-2014 plaats zullen vinden, worden bekend gemaakt op een werkconferentie
in mei 2013.
4 Onder cesuur wordt verstaan de score die de grens aangeeft tussen voldoende (5,5 of hoger) en onvoldoende
(5,4 of lager).
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 30

6 Bijlagen
6.1 Concept-protocol voor afname
Protocol centraal ontwikkelde examens taal en rekenen mbo (versie 3)
NB Wijzigingen ten opzichte van de vorige versie zijn geel gemarkeerd.
Bij de afname van examens zijn diverse functionarissen van de onderwijsinstelling betrokken.
In dit protocol worden de volgende (groepen van) examenbetrokkenen onderscheiden, met een
korte omschrijving van de betrokkenheid bij de centraal ontwikkelde examens. Eén persoon kan
meerdere rollen of functies vervullen.
• contactpersoon COE– door het bevoegd gezag aangewezen functionaris die het aanspreekpunt
op instellingsniveau is voor de communicatie over de COE’s met het CvE en tot taak heeft om
de medewerkers te voorzien van relevante informatie hieromtrent.
• examencommissie – Het bevoegd gezag van een instelling of exameninstelling stelt, al dan niet
in samenwerking met een of meer bevoegde gezagsorganen van andere instellingen, een examencommissie
in ten behoeve van de organisatie en het afnemen van de examens voor elke
door de instelling verzorgde opleiding of voor groepen van opleidingen. 5
• medewerker – functionaris van de instelling die onder de verantwoordelijkheid van de examencommissie
betrokken is bij de centraal ontwikkelde examens, zoals surveillanten, medewerkers
examenbureau, roostermakers, etc.
• portal-accountbeheerder – Elke instelling heeft minimaal één portal-account. Elk portal-account
heeft een portal-accountbeheerder. De portal-accountbeheerder is voor Cito aanspreekpunt in
de contacten over de techniek en de logistiek van de examinering. Deze portalaccountbeheerder
ontvangt dan rechtstreeks van Cito het benodigde materiaal voor de examinering.
Bij alle communicatie tussen Cito en de portal-accountbeheerder ontvangt de contactpersoon
van de desbetreffende instelling een CC.
• systeembeheerder – medewerker(s) die belast is/zijn met de technische aspecten van de digitale
examinering.
• deelnemers 6 – examenkandidaten.
• kandidaat – een deelnemer die het centraal ontwikkeld examen aflegt, moet afleggen of heeft
afgelegd.
De examencommissie kan de haar in dit protocol toebedeelde taken delegeren, maar blijft eindverantwoordelijke
voor deze taken.
(1) Om de schijn te vermijden dat docenten en beoordelaars vooraf al kennis hebben kunnen nemen
van het examen, dient de examencommissie er zorg voor te dragen dat medewerkers die een
rol spelen in de organisatie van de COE’s niet belast zijn met het onderwijs in Nederlandse taal en
rekenen aan de examenkandidaten. Daarbij draagt de examencommissie de medewerkers op om
de werkzaamheden met inachtneming van dit protocol te verrichten.
Logboek
(2) De examencommissie beheert gedurende het hele proces van ontvangst van de exameninstrumenten
tot en met de cijferbepaling een logboek. In dit logboek staan kort de verrichte handelingen
alsmede de namen van de betrokken medewerker (zie voorbeeld).
5 Het bevoegd gezag stelt één of meer examencommissies in conform art. 7.4.5 van de WEB.
6 .De term “kandidaat” is synoniem aan de in de WEB gebruikte term “deelnemer”.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 31

Voorbeeld van de wijze waarop de verplichte elementen een plaats kunnen krijgen in een logboek
tijdstip activiteit plaats namen betrokkenen parafen
Een goede registratie van handelingen in een logboek is van belang voor de noodzakelijke zorgvuldigheid
en voor als achteraf onregelmatigheden worden verondersteld. De Inspectie van het Onderwijs
gebruikt dit logboek bij het uitoefenen van toezicht op de afname van de COE’s in het mbo.
(3) Alle bij de handelingen betrokken medewerkers paraferen in het logboek voor geheimhouding.
(4) De medewerkers dienen ook schriftelijk te verklaren dat zij kennis genomen hebben van dit
protocol en naar vermogen hun werkzaamheden ten behoeve van de centraal ontwikkelde examens
met inachtneming van dit protocol zullen verrichten.
Handelwijze vooraf
(5) Elk jaar voor 1 augustus maakt het bevoegd gezag aan het CvE bekend wie als contactpersoon
voor het CvE voor de betreffende onderwijsinstelling zal optreden 7 .
(6) Het bevoegd gezag zorgt ervoor dat alle kandidaten ruim voor aanvang van de examenperiode
juist en volledig zijn geïnformeerd over de wijze van examinering, de wijze waarop wordt omgegaan
met afwezigheid (met of zonder geldige reden), te laat komen en onwel worden. Hetzelfde
geldt voor het vooraf informeren van kandidaten over de regels ten opzichte van fraude en toegestane
hulpmiddelen.
Handelwijze bij ontvangst examendocumenten
De instelling ontvangt de centraal ontwikkelde examens.
(7) De examencommissie gaat na of de exameninstrumenten de juiste en volledige informatie bevatten
en of deze informatie toegankelijk is.
Handelwijze bij voorbereiding en installatie digitale bestanden
(8) De examencommissie ziet erop toe dat bij de technische voorbereiding op de afname van een
centraal ontwikkeld examen rekenen respectievelijk Nederlandse taal geen werknemers betrokken
zijn die belast zijn met onderwijs in deze leerinhouden aan deelnemers van de betreffende instelling.
(9) Indien van toepassing draagt de systeembeheerder zorg voor de installatie van de COE’s op het
netwerk van de instelling en de verbinding met de centrale computer van Cito. De systeembeheerder
maakt hierbij gebruik van de hiervoor opgestelde handleiding.
(10) De examencommissie draagt er zorg voor dat vóór de examenafname alleen door haar bevoegd
verklaarden toegang hebben tot de examendocumenten.
(11) De examencommissie draagt de medewerkers op om te doen wat in hun vermogen ligt om de
geheimhouding te waarborgen en daarbij de volgende uitgangspunten in acht te nemen:
7 Tijdens het pilotjaar 2012-2013 gaat het CvE uit van de door het bevoegd gezag van onderwijsinstellingen
aan Steunpunt taal en rekenen mbo opgegeven contactpersonen. Deze contactpersonen zijn aanspreekpunt, zij
kunnen opgeven aan Cito wie als portal-accountbeheerder voor een afdeling van de onderwijsinstelling op zullen
treden.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 32

‐ Als een (digitaal) examendocument vooraf moet worden geopend, geïnstalleerd of klaargezet,
dan gebeurt dat – onder de supervisie van de examencommissie – niet eerder dan nodig is,
maar wel zó tijdig dat de noodzakelijke voorbereidende werkzaamheden in alle rust kunnen
worden verricht.
‐ Als een examendocument vooraf moet worden geopend, geïnstalleerd of anderszins moet worden
voorbereid, dan gebeurt dat in een ruimte waar de geheimhouding van de examendocumenten
gewaarborgd blijft.
‐ Waar dat praktisch haalbaar is, worden handelingen door twee medewerkers verricht. Dat beschermt
degenen die inzage in de geheime documenten krijgen tegen zichzelf, maar vooral ook
tegen eventuele vermoedens van onzorgvuldigheid bij derden.
Handelwijze bij planning
De instelling kan, binnen de vastgestelde examenperiode, zelf de tijdstippen van afname bepalen.
Hiertoe beschikt de school over meerdere varianten van ieder centraal ontwikkeld examen.
De instelling regelt zelf, binnen de vastgestelde examenperiode, de afnametijdstippen van het herkansen.
(12) De examencommissie is verantwoordelijk voor:
‐ de planning van de afnames binnen de examenperiode;
‐ het tijdig informeren van de kandidaten over het afnametijdstip;
‐ indien van toepassing: bepalen op welke computer een examen wordt klaargezet voor uitzonderingssituaties
(zie ook onder Handelswijze bij afname: kandidaten met een beperking);
Deelname
(13) De instelling moet binnen de voor de student geldende studieduur in ieder geval twee gelegenheden
programmeren voor afname van de centrale examens, zodat student de tweede gelegenheid
eventueel kan benutten voor een herkansing.
(14) Een kandidaat mag per periode slechts één maal een COE Nederlandse taal en één maal een
COE rekenen doen. Herkansing vindt plaats in een volgende examenperiode.
(15) In geval van niet verschijnen van de kandidaat op een ingeroosterd afnamemoment, kan de
examencommissie beslissen dat de kandidaat op een ander moment in dezelfde periode het examen
mag afleggen zonder dat dit geldt als herkansing.
Ongeldig verklaren
(16) Indien het examen afgebroken wordt door overmacht (bijvoorbeeld onwel worden van de
kandidaat of technische storingen), kan het examen ongeldig verklaard worden. Daarbij gelden de
volgende richtlijnen:
a. ongeldigheidsverklaringen op individueel niveau. In deze gevallen wordt door de examencommissie
hieromtrent beslist. In overleg met CvE wordt een nieuwe variant van het examen toegewezen
die op een later moment in dezelfde afnameperiode afgenomen kan worden.
b. calamiteiten die betrekking hebben op collectieve ongeldigheidsverklaringen (zittingsniveau)
zoals in geval van langdurige stroomstoringen, etc. In dat geval wordt contact gezocht met de
Inspectie en die beslist hieromtrent. In overleg met CvE wordt een nieuwe variant van het
examen toegewezen die op een later tijdstip in dezelfde afnameperiode afgenomen kan worden.
(17) In aanvulling op voorgaande artikel, tellen ongeldig verklaarde afnames niet mee als kans.
Afnamecondities
(18) De examencommissie draagt er zorg voor dat:
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 33

voldoende toezicht aanwezig is en de surveillant geïnstrueerd is;
het examen, op het ingeplande moment voor de kandidaat toegankelijk is;
de examensfeer en –condities gewaarborgd zijn;
de kandidaat tijdens de afname uitsluitend gebruik kan maken van toegestane hulpmiddelen
(zie handboek COE 2012-2013);
voorkomen wordt dat kandidaten kennis kunnen nemen van elkaars antwoorden;
kandidaten na afloop van een afname geen papier en/of aantekeningen meenemen uit de examenruimte
en dat de ingenomen aantekeningen worden vernietigd.
Proces-verbaal
(19) Van de gehele afnameperiode wordt een proces-verbaal opgemaakt. Dit proces-verbaal vormt
de bijlage van het logboek en wordt door de Inspectie van het Onderwijs gebruikt bij toezicht op de
afname van de COE’s.
In het proces verbaal wordt in ieder geval vermeld:
- De namen en de handtekeningen van de medewerkers betrokken bij de afname;
- Welke kandidaten afwezig waren, te laat zijn gekomen of onwel zijn geworden tijdens de
afname;
- Het tijdstip van vertrek van de kandidaten;
- Eventuele bijzonderheden zoals geluidsoverlast, onwel worden van kandidaten, voorvallen
die met onregelmatigheden of (mogelijke) fraude in verband zijn gebracht;
- Het toestaan van bijzondere faciliteiten.
Kandidaten met een beperking
(20) Voor kandidaten met een beperking gelden de conceptregels ‘Aangepaste wijze examineren
van dyslectische kandidaten’. Als voor een kandidaat deze regels van toepassing zijn dient hiervan
in het logboek melding te worden gemaakt.
Afwezigheid
(21) De examencommissie ziet erop toe dat er tussen de instelling en de kandidaat en/of de ouders/verzorgers
(indien mogelijk voorafgaand aan de feitelijke afwezigheid) adequaat is gecommuniceerd
over afwezigheid.
(22) De examencommissie:
maakt op het proces-verbaal melding van de afwezigheid;
hoort de kandidaat;
stelt vast of de genoemde reden een al dan niet geldige reden is voor afwezigheid.
(23) De examencommissie besluit conform de OER welke maatregel(en) genomen wordt (worden),
waarbij het recht om minimaal eenmaal te mogen herkansen binnen de opleidingstijd in elk geval
geldt. De examencommissie informeert de kandidaat of, bij minderjarigheid diens ouders, schriftelijk
over de wijze waarop het examen zal worden afgerond.
Te laat komen
(24) De examencommissie bepaalt hoe veel een kandidaat te laat mag komen, mits dit maximaal
een half uur na start van de afname van het examen betreft. Pas na deze door de examencommissie
bepaalde tijd mogen kandidaten het examenlokaal verlaten.
(25) De eindtijd blijft bij het te laat komen door de kandidaat gelijk, tenzij door de examencommissie
anders wordt besloten. Deze gang van zaken wordt vermeld in het proces–verbaal.
Onwel worden
(26) Een eenmaal gemaakt examen kan achteraf niet ongeldig worden verklaard door een melding
van de kandidaat.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 34

(27) Als een kandidaat tijdens de zitting onwel wordt, overlegt de examencommissie in eerste instantie
met de kandidaat over de vraag of deze het examen kan voortzetten.
(28) Als de kandidaat het examen niet kan afmaken, bestaan er twee opties: de examencommissie
gaat tijdens de zitting na of de kandidaat het examen later op diezelfde dag kan voortzetten. Als
dat het geval is moet de kandidaat in quarantaine blijven totdat het examen later op de dag voortgezet
wordt. De examencommissie maakt hiervan melding in het proces-verbaal. Als voortzetting
later op de dag of het in quarantaine houden van de kandidaat niet mogelijk is, geldt artikel 29.
(29) Indien de kandidaat het examen niet op dezelfde dag kan voortzetten, bepaalt de examencommissie
om het tijdens de zitting gemaakte examenwerk ongeldig te verklaren. Op het procesverbaal
wordt melding gemaakt van de reden. Zie ook artikel 16.
(30) De examencommissie informeert de kandidaat, bij minderjarigheid diens ouders, schriftelijk
over de wijze waarop het examen zal worden afgerond.
Onregelmatigheden / fraude
(31) Indien een medewerker waarneemt dat een kandidaat zich schuldig maakt aan een frauduleuze
handeling/onregelmatigheid, zoals gebruik maken van andere dan de toegestane hulpmiddelen 8 ,
kennis nemen van elkaar antwoorden, ongeoorloofd papier of aantekeningen meenemen vanaf de
afnamelocatie, stelt hij de desbetreffende kandidaat hier terstond van in kennis.
(32) De kandidaat wordt - als dat mogelijk is - in staat gesteld om het werk af te maken. Dit om
beroepsprocedures niet in de weg te staan.
(33) Het voorval wordt beschreven op het proces-verbaal.
(34) Na afloop van het examen wordt de examencommissie van het voorval mondeling en schriftelijk
in kennis gesteld.
(35) De examencommissie stelt een onderzoek in, waarbij de verschillende betrokkenen worden
gehoord.
(36) Nadat het onderzoek is afgesloten, neemt de examencommissie een beslissing.
(37) De examencommissie kan beslissen dat de kandidaat de volgende examenperiode alsnog een
examen af dient te leggen.
(38) De kandidaat en, bij minderjarigheid diens ouders, wordt schriftelijk van de beslissing van de
examencommissie in kennis gesteld.
(39) De kandidaat wordt gewezen op de beroepsmogelijkheid.
(40) De examencommissie maakt in het logboek melding van haar beslissing.
Afsluiten van het examen
(41) Onder gezag van de examencommissie wordt er op toe gezien dat de kandidaat klaar is met
afleggen van het examen. In het geval van technische problemen tijdens digitale afname mag het
examen niet voortijdig worden afgebroken. Eerst wordt dan contact opgenomen met de ICT-
8 De toegestane hulpmiddelen staan op het eerste scherm van elk digitaal COE beschreven. Vooraf worden de
toegestane hulpmiddelen bekend gemaakt via regelingen van het CvE.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 35

examenhelpdesk van Cito. Indien de examencommissie toch moet besluiten tot voortijdig afsluiten
van het examen, draagt de examencommissie daarbij zorg voor het noteren van de aard van het
technische probleem en de door de onderwijsinstelling genomen stappen om het probleem te verhelpen
(in samenwerking met de ICT examenhelpdesk) in het proces verbaal. Zie ook artikel 16.
Handelwijze bij beoordeling
(42) pro memorie
(43) De examencommissie stuurt de resultaten naar Cito.
Na de afname
(44) De examencommissie stelt het cijfer voor het centraal ontwikkeld examen vast conform het
Examen- en Kwalificatiebesluit beroepsopleidingen WEB. (Staatsblad 2010,294) artikel 10 en Wijziging
Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen WEB (Staatsblad 2012, 217) artikel I onderdelen
Ken M.
Geheimhouding
(45) De examendocumenten (opgaven en beoordelingsnormen) blijven ook na de afname geheim.
Het bewaren van het gemaakte examenwerk
(46) Het resultaat van het gemaakte examen wordt in het eigen administratiesysteem van de instelling
bewaard. Het te bewaren examenwerk omvat de door Cito aangeleverde rapportage over
de resultaten waarin per kandidaat de eindscore is gegeven. Daarnaast het toegekende cijfer conform
de omzettingstabel. Deze gegevens worden tot een jaar na diplomering door de instelling
bewaard.
De wijze waarop kandidaten kunnen kennisnemen van de beoordeling
(47) De kandidaat kan kennis nemen van de beoordeling van het gemaakte werk via het kandidaat
rapport dat beschikbaar is op de instelling. Bij twijfel aan de behaalde score en/of de omzetting
van de behaalde score naar het cijfer door de onderwijsinstelling, kan de kandidaat dit door een
door het CvE aangewezen objectieve, derde partij laten controleren.
Klachten en beroep
(48) De kandidaat kan met klachten over de afname van een Centraal Ontwikkeld Examen terecht
bij de commissie van beroep van de betreffende instelling, zoals beschreven in het Examenreglement.
(49 ) Met klachten over de (totstandkoming van) het cijfer voor een Centraal Ontwikkeld Examen
kan de kandidaat een civielrechtelijke procedure starten.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 36

6.2 Kandidaten informeren en motiveren
De MBO raad heeft instrumenten ontwikkeld om de kandidaten nader te informeren over deze eerste
proef in het kader van de toekomstige COE’s taal en rekenen voor mbo:
Achtergrondinformatie over de (pre-)pilot taal en rekenen mbo;
Voorbeeldbrieven die instellingen kunnen gebruiken om de kandidaten te informeren;
Voorbeelden van certificaten die instellingen aan de kandidaten uit kunnen reiken
met vermelding van het behaalde resultaat.
Al deze documenten zijn te downloaden via: www.mboraad.nl/taalenrekenen.
Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 37

Handboek COE 2012-2013, versie 2, oktober 2012 38

College voor Examens
030 - 2840 700, info@cve.nl
Postbus 315, 3500 AH Utrecht
www.cve.nl