Amstel Vecht Zaan

Zaandam, die ongeveer in 't midden der 16e eeuw op een moment met zijn vijf
zoons, ieder op een eigen schip; door de Sont voer, hetwelk de aandacht
trok van den Deenschen koning, die hen toen vrij van tol liet door varen.
De reederij en de neringen vermeerderden zeer snel, toen Holland van de
Spaansche krijgsbenden was bevrijd en Amsterdam de zijde van den Prins
van Oranje had gekozen.
In 1596 kwam de eerste zaagmolen te Zaandam, nl. het juffertje, in 1592
uitgevonden door Cornelis Cornelisz. van Uitgeest, en werd weldra door
zoovele, ook olie- en papiermolens gevolgd, dat Leeghwater in zijn Chronykje
uitroept : ,Mij mag gedenken, dat aldaar ... niet meer als een Moolen en
stondt", (de Korenmolen) ,hetwelke nu zoo wonderbaarlijk vermeerdert
is met verscheiden soorten van Molens, dat nu bijna ontelbaar is".
En dan waren er de stijfselmakerijen, de beschuitbakkerijen, de zeildoekweverijen
en andere neringen. Men began ook hout te importeeren en
scheepswerven aan te leggen, de Zaandammer s~eepsbouw kreeg groote
vermaardheid, en trok zelfs de aandacht van Czaar Peter van Rusland.
Meer welvaren kwam ook door de koopvaart en vooral door de walvischvangst,
waaraan de Zaankanters overwegend hebben deelgenomen.
Het aantal bewoners had zich uitgebreid. Er kwam welvaren in deze streek,
hetgeen zich ook uiterlijk toonde in de huizen, kleeding en levenswijze.
In Noordholland is de houtbouw overheerschend, doch men kwam er
in de18eeeuw toe, een gedeelte van het huis van steen te bouwen met een
houten bovengevel of voorschot, dat Zaansch wordt genoemd, wanneer
het gelijk komt met de dakspanten, maar een Broeker voorschot heet,
wanneer het zich daarboven verheft, en dikwijls met fraai snijwerk is versierd.
Thans nog ziet men daarvan mooie voorbeelden, vooral in Krommenie.
Doch de rijke kooplieden lieten voor zich huizen bouwen geheel van
steen opgetrokken.
De vermaken zocht men uit den aard der zaak vee I op het water; de wegen
waren smal en weinig bestraat. In plaats van ee~ rijtuig vterd gebruik gemaakt
van de zg. tent- of glazenjachtjes, waarmede vooral de vrouwen op bezoek
gingen, de kerk bezochten en ook die uit de andere dorpen de Zaandamsche
Kermis. Verdere tochten werden per boeier gemaakt. Wij denken ook aan
de zeilwedstrijden en het Admiraal-zeilen. In den winter, als de ljsgocjen
hun triomfen vierden en de Zaan was gestold met een flinke ijskorst, vierde
het ijsvermaak hoogtij. Schaatsenrijders zonder tal zwierden over de ijsbaan,
en sierlijke sleden en ijsschuitjes waren te bewonderen.
Van feesten was men hier niet afkeerig ; ook heuglijke gebeurtenissen in den
Iande, bij het sluiten van een vrede, of andere feesten, bleven hier niet
onopgemerkt ; de toen uitgegeven prenten van Wormer (1648), van jisp
(1697.en 1766) en van Krommenie (1788) spreken daarvan.
De kleeding, in de 17e eeuw nog zeer stemmig en eenvoudig, werd in den
loop van de 18e eeuw steeds kleurrijker en kostbaarder, zijden en damasten
stoffen werden de grondstoffen voor de kassekienen of jakken en wagden
of rokken. Het oorijzer op het hoofd der vrouwen werd grooter en verkreeg
meer versierselen, o.a. door een gouden naald langs het voorhoofd, die
26