Download pdf - UMC Utrecht

5vragen over pijn
‘Eigenlijk is het onbegrijpelijk dat er pas in
de jaren zeventig belangstelling kwam voor
pijn’, zegt anesthesioloog Bart van Wijck. Nu
de pijnpoli in het UMC Utrecht dertig jaar
bestaat, maken we met hem en psycholoog
Jac Quirijnen de balans op: wat weten we?
Wat kunnen we? En wat niet?
18 Uniek
Tekst: Manou van de Zande.
(of de winst van dertig jaar pijnemancipatie)
1 Wat
is pijn?
Het kan branden, steken, kriebelen. Het komt
als een onverwachte mokerslag of zeurt de
hele dag door. Alsof iemand je met een mes
prikt of met twintig spelden tegelijk. Alsof
iemand een bankschroef rond je schouders steeds strakker
aandraait. Alsof een colonne mieren over je huid loopt of
erger: eronder.
De hoeveelheid vergelijkingen om pijngevoelens onder
woor den te brengen, is groot. Maar dan nog: het is niet altijd
makkelijk om ‘de vinger achter de pijn te krijgen’, zoals
anesthesioloog Van Wijck het noemt. Pijn laat weten dat er in
het lichaam iets niet goed gaat. De cellen in het weefsel waar
de oorzaak ligt, maken stoff en aan die de zenuwuiteinden
prikkelen. Hierdoor ontstaat een elektrisch signaal dat in de
hersenen wordt vertaald als pijn. In de meeste gevallen is de
oorzaak duidelijk: van een plaatselijke en kortdurende pijn (je
hoofd stoten) tot langdurige top-tot-teenpijn (reuma). Soms
niet. ‘Rugpijn bijvoorbeeld, is vaak gerelateerd aan depressie’,
weet psycholoog Quirijnen. ‘Maar daar moet je wel eerst
achter zien te komen.’
2
Hoe verlicht je pijn?
Een revolutie in pijnbestrijding kwam van
Nederlandse bodem: de radiofrequentiebehandeling,
eind jaren zeventig uitgevonden
door anesthesioloog Sluijter. Met
elektrische stroomstootjes maakt een anesthesioloog een
kleine beschadiging aan een zenuw. Die zenuw geleidt dan
nog wel gevoel, maar geeft minder pijnprikkels door aan de
hersenen. In de jaren na deze uitvinding is de behandeling
verder verfi jnd, wat ook geldt voor de doses van morfi ne en
andere pijnverlichtende medicatie.
Het pijnteam in het UMC Utrecht, dertig jaar geleden gestart
door anesthesioloog Move, bestaat nu uit vijf anesthesiologen,
een neuroloog, een verpleegkundige, een revalidatiearts,
een psychiater en een psycholoog. Ze zien en bespreken een
doorsnee van de patiëntenpopulatie: ‘Van adolescenten tot
mensen van wie je verwacht dat ze morgen zullen overlijden,
alle gezindten, alle opleidingsniveaus, alle windstreken. En
iets meer vrouwen dan mannen’, somt Van Wijck op. ‘Voordat
pijn een apart aandachtsgebied werd – en niet alleen in
Nederland hoor, ook in Amerika werd pas rond die tijd de International
Association for the Study of Pain opgericht – deed
iedere dokter het er zo’n beetje bij. Pijnbehandeling heeft een
emancipatieproces doorgemaakt. Maar in de loop der jaren
zijn we erachter gekomen dat er niet voor iedere pijnklacht een
medische oplossing is. Op een gegeven moment zijn de pillen
op en helpen zenuwblokkades niet meer. Dan moet ik als arts
zeggen: Sorry, ik kan niets meer voor u doen. En dat tegen
soms wanhopige patiënten.’ Quirijnen: ‘En die krijg ik dan.’
3
Kun je patiënten
leren leven met pijn?
Als een arts niets meer kan doen, kan therapie
helpen pijn draaglijk te maken. Quirijnen
geeft cognitieve gedragstherapie. Uitgangspunt is dat
(chronische) pijn een handicap is die druk uitoefent op het
denken en handelen van de patiënt. Met die druk – en daar
hoort ook de druk van de omgeving bij – moet de patiënt
leren omgaan. ‘Daar heb je het vermogen tot zelfrefl ectie voor
nodig; je moet afstand kunnen nemen van jezelf. Dat kan
niet iedereen’, vertelt de psycholoog. ‘En er is tijd voor nodig.
Ik ben geen snelkookpan; tegenwoordig moeten therapieën
allemaal snel resultaat opleveren, maar daar geloof ik niet in.’
Het komt voor dat de lichamelijke pijn tijdens de therapie
(voor een deel) verdwijnt. ‘Succesverhaal: ik had een vrouw
met enorme kaakspanning in therapie. Ze kon niet goed eten
en ging zo min mogelijk naar buiten. Bij haar kreeg ik onder
meer een sociale fobie boven water. Na anderhalf jaar was ze
helemaal ontspannen en ging weer overal naartoe. Pijnvermindering
is trouwens geen uitgangspunt van de therapie’,
verduidelijkt Quirijnen. ‘Het is een eventuele en uiteraard
welkome bijwerking van de therapie.’
4 Hoe
denken
wij over pijn?
ZORG
In deze tijd hoef je niet met pijn te leven – dat
hoort Van Wijck al sinds zijn studententijd.
‘En mensen denken nog steeds dat er aan elk soort pijn wel
iets te doen is – er kán toch zo veel tegenwoordig?’ De patiënt
die na een lange weg heeft geaccepteerd dat zijn specifi eke pijn
niet (meer) verlicht kan worden, heeft daarna nog een harde
dobber aan z’n omgeving, vindt Quirijnen. ‘Dat je gelukkig
kunt zijn terwijl je pijn hebt, dat gaat er bij velen niet in. Het
wordt je bijna kwalijk genomen dat je niet eindeloos op zoek
blijft naar dé oplossing. En misschien is het ook vanuit machteloosheid
dat je naasten tips als Heb je dit of dat al geprobeerd?
of Ben je al bij die en die geweest? blijven geven.’
Politieke en economische veranderingen hebben ook invloed
op ons morele oordeel over pijn. Pakweg twintig jaar geleden
ging iemand die overspannen was linea recta de WAO in,
iets wat nu nog zelden voorkomt. Na een omslag in het denken
– deels onder invloed van arbeidsmarktveranderingen
– ontstond een meer activerende benadering van mensen die
door ziekte hun werk niet meer konden doen. Uitgaan van
wat iemand wél kan en in het arbeidsproces blijven, is beter
dan voorgoed afschrijven, vindt Van Wijck. Van het etiket
‘kan niks meer’ is nog nooit iemand minder ziek geworden.
5
Pain, dolore, aci,
smerte, sakit…
Als een Zweed in een Italiaans ziekenhuis
wordt opgenomen na een auto-ongeluk,
houdt een Italiaanse arts er rekening mee dat hij meer pijn
heeft dan hij doet voorkomen. Andersom calculeert een arts
in Stockholm bij een Italiaanse patiënt in dat hij zich waarschijnlijk
een beetje aanstelt. Cliché? Misschien, maar zeker
is dat patiënten uit andere culturen anders denken en praten
over pijn dan Nederlandse. ‘Ik heb vaak het gevoel dat ik tekortschiet
bij allochtone patiënten’, bekent Van Wijck. ‘En
dat komt niet alleen door de taalbarrière. Ook door cultuurverschillen
is het bij hen veel moeilijker om de vinger achter
hun pijn te krijgen.’
De psycholoog heeft iets meer mogelijkheden; hij kan er bijvoorbeeld
een hulpverlener uit hetzelfde taalgebied bijhalen.
‘Maar dan nog. Mensen – álle mensen – zijn zó moeilijk meetbaar,
dat houd je niet voor mogelijk.’
Uniek 19