Download pdf - UMC Utrecht

NIEUWE BLOEDVATEN MOETEN AMPUTATIE VOORKOMEN
De Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (ZonMW)
heeft eind oktober een achtjarige subsidie toegekend aan professor Marianne
Verhaar. De twee miljoen euro zijn bestemd voor onderzoek naar de mogelijkheden
van stamceltherapie voor nieuwe bloedvaten in de benen.
stamceltherapie
Bij patiënten met ernstig vaatlijden
kan de bloeddoorstroming en
zuurstofvoorziening in de benen zo
verslechteren dat dit – in het ergste
geval – kan leiden tot amputatie van de voet of
het onderbeen. Daaraan voorafgaand kampen
patiënten met heft ige pijnen, open wonden,
afstervend weefsel en infecties.
Wat deze patiënten – simpel gezegd – nodig
hebben is een betere bloeddoorstroming in hun
benen. En dat is precies wat internist prof. dr.
Marianne Verhaar van de afdeling Nefrologie
van het UMC Utrecht probeert te bereiken. Zij
leidt het Juventas-onderzoek waarin patiënten
cellen uit hun beenmerg ingespoten krijgen.
De hoop is dat bloedvatstamcellen uit dat
24 Uniek
Tekst: Rinze Benedictus. Foto: Shutterstock / Dmitriy Shironosov.
beenmerg nieuwe bloedvaten gaan vormen.
‘Resultaten uit dierstudies en kleine patiëntenstudies
lijken erop te wijzen dat het werkt’,
aldus Verhaar.
Defi nitieve conclusies van het Juventas-onderzoek
zijn pas in 2011 te trekken, maar Verhaar
start ondertussen al met een geavanceerder
vervolgonderzoek. Van ZonMW heeft zij eind
oktober een achtjarige subsidie van 2 miljoen
euro gekregen om stamceltherapie voor het
vormen van nieuwe bloedvaten in de benen
verder te ontwikkelen.
STAMCELBEHANDELING
Het is de bedoeling uit het beenmerg van
patiënten die cellen te selecteren, die het beste
ONDERZOEK
2 miljoen euro voor
in staat zijn nieuwe bloedvaten te vormen.
Door de juiste stamcellen te nemen en een
voorbehandeling te geven zal de therapie
naar verwachting beter werken. De nieuwe
stamcelbehandeling zal vergeleken worden met
een placebobehandeling of een behandeling
met ongeselecteerde beenmergcellen. Verhaar
verwacht ongeveer 130 patiënten op te nemen
in het onderzoek. Alle experimenten zullen
worden uitgevoerd onder gecertifi ceerde
omstandigheden, zodat de vertaalslag van
het laboratorium naar de kliniek relatief snel
kan worden gemaakt – mits een gunstig eff ect
blijkt, natuurlijk.
Verhaar verwacht veel van het onderzoek. ‘In
het Juventas-onderzoek zien we een aantal
patiënten verbeteren waarvan we niet meer
verwacht hadden dat dit nog mogelijk was. De
doorbloeding in hun benen verbetert, de ernst
van hun wonden vermindert en ze kunnen
zelfs beter lopen dan voorheen. Vanwege de
blindering van het onderzoek weten we echter
nog niet of deze patiënten de therapie of de
placebobehandeling hebben ondergaan. In
het nieuwe onderzoek zou de therapie nog effectiever
moeten zijn, dus we zijn optimistisch.
Amputatie van voeten komt niet heel vaak
voor, maar wel regelmatig. We hopen dat deze
drastische ingreep straks minder vaak nodig
zal zijn. Uiteindelijk hopen we dat de behandeling
ook van nut kan zijn voor patiënten met
minder ernstige vormen van vaatlijden.’
PYGMALION-SYNDROOM
Miquel Bulnes is arts-microbioloog en
schrijver. Hij publiceerde onder meer drie
romans: Zorg, Lab en Attaque.
Laboratoriumonderzoek
is de basis van bijna alle
medische doorbraken
In zijn Metamorphosen verhaalt de Romeinse dichter Ovidius over de Cypriotische beeldhouwer
Pygmalion. Pygmalion vindt de vrouwen in zijn dorp maar een bende losgeslagen
sletten en wil niets met ze te maken hebben. Op een dag beeldhouwt hij daarom uit wit
ivoor een vrouw die volledig voldoet aan zijn ideaalbeeld. Dit beeld is zo volmaakt dat
Pygmalion er verliefd op wordt. Sterker nog, hij verwekt er zelfs een zoontje bij. Dat kan
toch helemaal niet, hoor ik u denken, kinderen verwekken bij een standbeeld? Houdt u die
gedachte even vast terwijl ik het Pygmalion-syndroom van wetenschappers uitleg.
Eerst wat achtergrond. Hoewel alle vormen van medisch onderzoek doorgaans op één hoop
worden gegooid, zijn er grote verschillen. Sterker nog: er is een rangorde. Bepaald onderzoek
is gewoon belangrijker wanneer je als arts een besluit wilt nemen. Dit is de volgorde:
1. Studies waarin patiënten door het lot worden ingedeeld in twee of meer te vergelijken
groepen (gerandomiseerd onderzoek).
2. Studies waarin groepen patiënten worden gevolgd (cohortonderzoek).
3. Beschrijvingen van losstaande ziektegevallen.
4. Meningen van experts.
5. Laboratoriummodellen/diermodellen.
Dit sluit aan bij onze intuïtie. Stel, u bent ziek en de dokter schrijft u een pil voor; welke van
onderstaande uitspraken zouden u het snelst overtuigen de pil te slikken?
1. Patiënten die deze pil krijgen, genezen vaker dan patiënten die hem niet krijgen.
2. Patiënten die deze pil krijgen, genezen vaak.
3. Er zijn wel eens mensen met uw ziekte beter geworden van deze pil.
4. Ik denk dat deze pil werkt en ik weet er veel vanaf.
5. Ik gaf zo’n pil aan mijn goudvis en die werd beter.
Aan het zwaarstwegende onderzoek, het gerandomiseerde onderzoek, kleeft echter het
grote bezwaar dat je er patiënten voor nodig hebt, mensen dus. En mensen zijn van nature
ongeschikt voor wetenschappelijk onderzoek: ze zijn onderling erg verschillend (dus moeilijk
vergelijkbaar), ze doen precies wat ze zelf willen (besluiten soms uit zichzelf te stoppen met het
onderzoek) en er zijn allerlei ethische beperkingen. Verrekte lastig. Geen wonder dus dat veel
onderzoekers liever werken met modellen die ze zelf kunnen aanpassen aan hun ideaalbeeld.
Soms beginnen ze hun model en de realiteit zelfs zo te verwarren dat ze zich laten verleiden tot
uitspraken die eigenlijk alleen na patiëntenonderzoek gedaan mogen worden. In vlagen van
enthousiasme worden bescheiden labresultaten doorgetrokken naar nieuwe behandelingen
en medicijnen: stoffen die zenuwcellen doen groeien in een petrischaal, worden plotseling
middelen tegen Alzheimer, bacteriën die muizen doen vermageren, worden afslankproducten,
vaccins die het nicotinegehalte in dierenhersenen doen afnemen, zijn dan het antwoord op
rookverslaving.
Het doen van zulke uitspraken kan behoorlijk fout afl open. Neem het bekendste Nederlandse
voorbeeld van het Pygmalion-syndroom: de Eindhovense hoogleraar die in 1990 op basis
van een leuk idee en wat positieve reageerbuistestjes aidspatiënten beloofde dat hij ze binnenkort
kon genezen. Dit viel behoorlijk tegen en een half jaar later mocht de professor met
vervroegd pensioen.
Terughoudendheid is altijd geboden bij de interpretatie van laboratoriumonderzoek, maar
dit geldt alleen voor de kliniek. Laboratoriumonderzoek is de basis van bijna alle medische
doorbraken en deze doorbraken zijn slechts mogelijk als wetenschappers erop los fantaseren
en ze op zijn minst een béétje verliefd zijn op hun model.
Trouwens, volgens Ovidius leefden Pygmalion en zijn beeld nog lang en gelukkig.
Tekst: Miquel Bulnes. Foto: Michel Campfens.
COLUMN
Uniek 25