Download pdf - UMC Utrecht

Met de polikliniek High Risk van de divisie
Hersenen hebben de afdelingen volwassenpsychiatrie
en kinder- en jeugdpsychiatrie de
handen ineengeslagen om ernstige psychiatrische
ziekten zo vroeg mogelijk op te sporen.
Volgens kinder- en jeugdpsychiater Manon
Hillegers is een vroege diagnose van een
ernstige psychiatrische ziekte als schizofrenie
of manische depressiviteit erg belangrijk. ‘Hoe
eerder de behandeling kan starten, hoe minder
schade de ziekte aanricht. En dan hebben we
het niet alleen over hersenschade die met goede
Hersenfoto’s (MRI) worden gebruikt om vroegtijdig de eerste symptomen
van psychiatriche ziekten in kaart te brengen.
22 Uniek
medicatie te beperken valt, maar ook over
sociale en maatschappelijke schade.’
ERFELIJK BELAST
Op dit moment ontvangt de polikliniek zo’n
vijf tot tien nieuwe patiënten per week. Hillegers:
‘We willen deze poli heel laagdrempelig
houden. Door hulp te bieden bij de eerste
tekenen dat het met een jongere niet goed gaat,
hopen we erger te voorkomen.’
De patiënten zijn grofweg in vier groepen te
verdelen. Op de eerste plaats zijn er de erfelijk
‘Tijdens m’n slechte uren voel
ik me kut en zit ik op m’n
kamer te gamen’
belaste jongeren. Bij hen komt een psychiatrische
ziekte bij een eerstegraadsfamilielid voor.
Aangezien psychiatrische ziekten erfelijk zijn,
hebben zij een relatief grote kans hetzelfde te
ontwikkelen. Dan is er de groep met relevante
chromosomale afwijkingen. Neem bijvoorbeeld
het 22q11-deletie syndroom. Mensen die dit
kleine stukje gen missen, hebben een kans van
dertig procent op een psychotische stoornis.
De derde doelgroep vormen de jongeren die al
af en toe klachten hebben – zoals waanideeën
of het horen van stemmen – maar nog redelijk
goed functioneren. In de laatste groep vallen
de jongeren met een heel hoog omgevingsrisico
om een ernstige psychiatrische ziekte te krijgen,
zoals zwerfj ongeren.
ALLES NEGATIEF
‘Je voelt je rot, hopeloos en moe. Geen enkele
motivatie om iets te ondernemen’, beschrijft
Bart zijn depressieve gevoelens. ‘De ene keer is
het erger dan de andere. Het gaat op en neer. Ik
heb er zeker al last van sinds m’n dertiende of
veertiende. Maar eigenlijk kan ik me niet herinneren
dat het ooit anders was. Ongeveer de helft
van de tijd heb ik het. Dan zie ik alles negatief.
De positieve dingen komen niet eens in me op.
Maar het is ook niet heel erg hoor. Ik ben niet
suïcidaal of zo. Als ik me goed voel, speel ik
gitaar. Dat is een hobby van me die ik nog niet
zo lang geleden heb ontdekt. Ik schijn best goed
te zijn. Tijdens m’n slechte uren heb ik daar niks
aan. Dan kan ik niet spelen. Dan voel ik me kut
en zit ik op m’n kamer te gamen.’
VAST TEAM
De polikliniek High Risk is uniek in Nederland
omdat volwassenpsychiatrie én kinder- en
jeugdpsychiatrie hierin samenwerken.
Hillegers: ‘Wij zien kinderen en jongeren tot
dertig jaar. Gewoonlijk gaat een jongere zodra
hij achttien wordt van de jeugdpsychiatrie over
naar de volwassenpsychiatrie. Daar krijgt hij
te maken met andere mensen en een andere
werkwijze. Bovendien worden de ouders dan
niet meer bij de behandeling betrokken.
Door samen te werken, kunnen we expertise
bundelen en continuïteit in de behandeling
bieden. De eerste tekenen van een psychotische
ontwikkeling worden vaak tussen het vijft iende
en vijfentwintigste levensjaar zichtbaar. Juist in
die periode is het belangrijk dat je met een vast
team te maken hebt, dat subtiele veranderingen
oppikt. Veel jongeren wonen op die leeft ijd
nog thuis. Zij hebben het systeem van gezin
en familie hard nodig om de boel op de rit te
houden. De ouders móéten dus bij de behandeling
betrokken blijven.’
KWETSBAAR
De eerste afspraken richten zich op de diagnose.
Hillegers noemt het stellen van de diagnose
de beste interventie die je kunt doen. ‘Dit geeft
namelijk inzicht in de onderliggende psychiatrische
ziekte. Puur door te weten wat er aan de
hand is en er rekening mee te houden, is al veel
te voorkomen. Door een kind of een jongere
te overvragen, loop je namelijk het risico de
ontwikkeling van de ziekte te vervroegen of te
verergeren. Dit kan gebeuren als een kind op
een te hoog schoolniveau is ingedeeld, of als
er thuis te veel van hem wordt geëist. Zodra
die druk eraf is, neemt het risico op verdere
ontsporing ook af.
Bovendien zorgt de diagnose ervoor dat je – als
ouder én als kind – weet dat je kwetsbaar bent.
Je weet dat je extra voorzichtig moet zijn, met
cannabis bijvoorbeeld. Je weet dat het extra
belangrijk is een daginvulling en een vast dagnachtritme
te hebben, om overzicht en structuur
te behouden. Dat kan helpen.’
PROZAC
‘Toen Bart aangaf last te hebben van zijn
somberheid, vroegen wij hem of hij er niet eens
met iemand over wilde praten’, vertelt moeder
Sylvia. Vervolgens is hij meerdere keren bij een
psychiater geweest. Omdat die een naderende
psychose vermoedde, verwees hij hem door
naar het UMC Utrecht. ‘Daar hebben ze veel en
lang onderzoek gedaan’, verzucht Bart. ‘Ze hebben
vastgesteld dat ik een milde depressie heb.
Eigenlijk is dat geen diagnose, maar het betekent
wel dat ik duidelijk depressief ben. Gelukkig
geen psychose. Sinds kort gebruik ik Prozac.
Dat begint sinds een paar weken goed te helpen,
nu de dosis langzaamaan wat hoger wordt. Ik
voel me nu het grootste deel van de tijd redelijk
normaal, dat is al een hele verbetering.’
Sylvia geeft aan dat het onderzoek uitwees dat
haar zoon schizotypisch is, een persoonlijkheidsstoornis
waarbij iemand zich sociaal isoleert
en afwijkende gedragingen en gedachten
heeft . ‘Het is niet te voorspellen welke kant dat
opgaat. Hij heeft dertig procent kans op een
psychose, maar de kans dat hij nooit psycho-
‘Ik voel me nu het grootste deel
van de tijd redelijk normaal,
dat is al een hele verbetering’
tisch wordt, is gelukkig veel groter.’
Voor Sylvia en haar man is deze diagnose geen
echte verrassing. ‘Hij heeft geen vrienden, hij
gaat nooit uit. Wij merkten al een paar jaar dat
zijn emoties vrij vlak waren en we merkten een
zekere lethargie.’
Inmiddels zijn ze gewend aan het incasseren
van slecht nieuws. ‘Als klein kind werd
duidelijk dat Bart het syndroom van Gilles de
la Tourette heeft , met een jaar of elf volgde de
diagnose ADHD en nu komt helaas ook dit er
nog bij.’
PUBERGEDRAG
Na de diagnose volgt de behandeling. Dat kan
met medicijnen of met (gespreks)therapie.
‘Maar in ieder geval blijven we zo’n jongere
volgen’, stelt Hillegers. Jongeren die al een keer
een psychose of een depressie hebben doorgemaakt,
kunnen op de polikliniek High Risk
een cursus psycho-educatie volgen. Niet alleen
brengen de jongeren tijd met elkaar door, ook
hun ouders komen – parallel daaraan – bij
elkaar. Want die worstelen met allerlei vragen:
wat is normaal pubergedrag en wat niet? Het
gaat natuurlijk wel gewoon om pubers die zich
willen losmaken van hun ouders.
Naast een mogelijk vroege behandeling biedt
een vroege signalering van psychiatrische
ziekten ook onderzoeksmogelijkheden. ‘We-
tenschappelijk gezien willen we met behulp van
vragenlijsten, genetisch onderzoek, hersenfoto’s
(MRI) en neuropsychologisch onderzoek
beter in kaart brengen wat de eerste symptomen
van zo’n aandoening zijn en hoe die zich
ontwikkelen. Wat gebeurt er tijdens deze eerste
fase van een psychiatrische ziekte in de hersenen?
We willen er bijvoorbeeld achterkomen of
het iets zegt als je op je twaalfde al veel spijbelt.
Daarnaast willen we onderzoeken of preventieve
medicatie ook zin heeft . We weten dat
antipsychotica en antidepressiva een bepaald
eff ect hebben, maar kunnen ze ook een eerste
psychose of depressie voorkomen of uitstellen?
Of is gedragstherapie juist eff ectief? We hopen
antwoorden op deze vragen te vinden.’
Sylvia hoopt met de behandeling bij de polikliniek
High Risk de stoornis van haar zoon
zo beperkt mogelijk te houden. ‘We hopen dat
psychoses uitblijven en, als ze komen, dat we ze
zo lang mogelijk kunnen uitstellen. Hoe later,
hoe minder schadelijk.’
Bart zegt het gevoel te hebben dat als ze hem
érgens kunnen helpen, dat het dan hier is. ‘Ik
ben hartstikke blij dat de behandeling aanslaat.
Ik hoop dat het lukt om me minder vaak slecht
te voelen, dat ik er helemaal van afk om.’
Om privacyredenen zijn de namen
Bart en Sylvia gefi ngeerd.
Uniek 23