You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
nmu<br />
Maria Svendsen<br />
Dei viktige<br />
lærarane<br />
Me har alle opplevd mange typar lærarar.<br />
Gode lærarar, dårlege lærarar,<br />
haldningsskapande lærarar, og<br />
lærarar som har spelt ei viktig rolle<br />
i liva våre. Undersøkingar på Lektorprogrammet<br />
ved Universitetet i<br />
Oslo (UiO), syner at det er éin ting<br />
mest alle lærarstudentane har til<br />
felles, og det er opplevinga av ein<br />
spesielt fl ink lærar. Det er den læraren<br />
dei vil verta.<br />
Læraren har ei spesiell og fl eirfaldig<br />
rolle. Det er ein person som<br />
skal læra oss grunnleggjande evner<br />
i skulefaga, men han er òg ein vaksen<br />
rollemodell. For mange er læraren<br />
den einaste vaksne personen<br />
utanom foreldra som dei føler tillit<br />
til. Det seier seg sjølv at her ligg det<br />
eit stort ansvar i læraren. Han påverkar<br />
kva val elevane tek, og kva<br />
val dei vil ta seinare i livet. Han kan<br />
skapa og øydeleggja haldningar, og<br />
han kan vera med å forma meiningar.<br />
Eg er glad eg hadde ein norsklærar som<br />
var positiv til nynorsk, og som<br />
klarte å læra vekk faget på ein god<br />
måte, før eg møtte på lærarar med<br />
«dette må me berre gjennom»innstillinga,<br />
som diverre er altfor<br />
vanleg i norsk skule. Hadde det<br />
vore motsett, ville eg truleg ikkje<br />
engasjert meg for nynorsken.<br />
Eg lurer på kva som skjedde<br />
med lærarane. Dei er ikkje slik dei<br />
ein gong var. No vert dei masseproduserte<br />
ved universitet og høgskular,<br />
utan særleg fagleg tyngd,<br />
og i alle fall utan god språkkompetanse.<br />
Lærestadene seier at dei som<br />
ikkje skal undervisa i norsk, heller<br />
ikkje treng kunnskapar i norsk.<br />
Dei skal læra vekk faga sine, ikkje<br />
norsk.<br />
På lektorstudia ved universiteta har<br />
mange av førelesarane store problem<br />
med å fi nna norske ord for<br />
det dei vil formidla. Dei nyttar<br />
peiking, gestikulering og engelske<br />
faguttrykk i staden. Men i fylgje<br />
lærestadene treng vel ikkje dei heller<br />
norskkunnskapar, for dei skal<br />
berre undervisa faga sine, ikkje i<br />
norsk. Slik genererer me lærarar<br />
med lågare og lågare kompetanse i<br />
norsk fagspråk.<br />
<strong>Mållag</strong>et har alltid vore dominert<br />
av dyktige, språkinteresserte<br />
lærarar. Det var lærarstudentar<br />
som starta dei fyrste målungdomslaga,<br />
og me har mange lærarar å<br />
takka for at skulekrins etter skulekrins<br />
valde nynorsk fram til krigen<br />
sette ein stoppar for framgangen.<br />
Eg lurer på korleis den gode læraren<br />
vert skapt i 20<strong>10</strong>. Læraren er mykje<br />
av lykelen til framtida for nynorsk,<br />
og for norsk språk generelt. Slik<br />
lærarutdaningane er no, får me ikkje<br />
lærarar med tilstrekkeleg kompetanse<br />
i norsk, og mange lærarar<br />
slit med enkle omgrep innanfor<br />
fagkretsen deira. Utdaningsinstitusjonane<br />
må forstå at alle lærarar<br />
underviser på norsk, jamvel om<br />
ikkje dei er norsklærarar.<br />
14<br />
Ein ny generasjon lærarstudentar er på veg<br />
Noko viktig manglar i den nye<br />
forskrifta om rammeplan for<br />
grunnskulelærarutdanningane<br />
som vart vedteken 1. mars: Ei<br />
grunnleggjande språkopplæring<br />
for alle.<br />
Hausten 20<strong>10</strong> må den gamle<br />
allmennlærarutdanninga vike<br />
plass for ei ny grunnskulelærarutdanning.<br />
Hovudskilnaden er<br />
ei todeling av utdanninga, slik<br />
at lærarstudentane kan velje å<br />
spesialisere seg på dei trinna dei<br />
skal undervise på, anten 1.–7.<br />
trinn eller 5.–<strong>10</strong>. Etter Kunnskapsdepartementet<br />
skal dette gje stu-<br />
dentane eit styrkt pedagogisk og<br />
fagleg grunnlag. Vel studentane<br />
å spesialisere seg på 5.–<strong>10</strong>. trinn,<br />
er ikkje norsk eit obligatorisk fag<br />
om ikkje ein skal verte norsklærar.<br />
Ein student kan altså verte<br />
ferdig uteksaminert lærar utan<br />
å få noka som helst opplæring<br />
eller få kunnskapane sine prøvde<br />
i norsk. Einaste kravet er ein 3-ar i<br />
norsk frå vidaregåande.<br />
– Lærarar må ha ein viss<br />
språkleg kompetanse, ikkje berre<br />
til å undervise i norsk, men òg<br />
på norsk, seier Synnøve Skjong,<br />
fyrsteamanuensis på Høgskulen i<br />
HOVDEBYGDA<br />
slår til igjen<br />
«Klypa» er mellom dei aller<br />
største norske humorsuksessane<br />
på YouTube. Opphavet<br />
til alle rollene i dette originale<br />
universet heiter Th omas<br />
Nedrelid Ryste, og kjem frå<br />
Hovdebygda i Ørsta. Sambygdingen<br />
Runar Gudnason<br />
har ringt til han.<br />
– Ka du sæi, farr?<br />
– Jaudå, nædå ...<br />
– Korleis kom Klypa ut av Ørsta?<br />
– Det var no YouTube, det. For tre år<br />
sidan begynte me å leggje ut videoane<br />
der, og no er det samla visningstalet på<br />
over 2,5 millionar.<br />
– Oj!<br />
– Ja ... Det e nå ganske møkje.<br />
Persongalleriet i Klypa er ikkje som<br />
alle andre persongalleri: Palle, ein rånete<br />
ungkar som sel heimebrent og tobakk frå<br />
bagasjeromet, Strila-Petter, ein eksentrisk<br />
friluftsmann med tourettes syndrom,<br />
og Kjell «Kjellen» Bigseth, ein svele-glad<br />
bussjåfør med eit voldsomt temperament<br />
og tilsvarande låg sjølvinnsikt.<br />
Debut i Ungdomshuset<br />
33-åringen frå Hovdebygda debuterte i<br />
ung alder på scena på «Ervingen», som<br />
ungdomshuset i heimbygda heiter. Her<br />
har far hans vore ei av hovuddrivkreftene<br />
for Hovderevyen i omtrent hundre<br />
år. Seinare har Th omas butt nokre år i<br />
Trondheim, der han både gjennomførte<br />
sivilteneste som rekvisitør på Trøndelag<br />
Teater, og studerte. Soleis fekk han bygda<br />
på avstand lenge nok til å kunne ta ho på<br />
kornet, men ikkje så lenge at han mista<br />
språket. Det er min eigen teori. Han<br />
snakkar mykje breiare enn det eg gjer,<br />
som ikkje har butt heime på 19 år. Han<br />
uttalar til dømes talet sju med stum t. Det<br />
høyres ut som ei sjølvmotseiing, men det<br />
er det langt i frå.<br />
– Det begynte for ei s(t)ju år sidan,<br />
då eg var heime på ein ferietur. På festar<br />
dreiv eg ofte å herma etter lokale heltar,<br />
og så var me nokre som fann ut at det<br />
kunne vere løye å lage video av det. Me<br />
lånte nøklane til den nedlagde kleklypefabrikken<br />
i Hovdebygda, og begynte å fi lme<br />
der. Me hadde ikkje manuskript, men<br />
hadde no tenkt litt på ein raud tråd, seier<br />
Nedrelid Ryste.<br />
KLYPA FRÅ ØRSTA<br />
◆ Karakterunivers skapt av Thomas<br />
Nedrelid Ryste. Dei mest kjende<br />
er Palle, Kjell «Kjellen» Bigset og<br />
Strila-Petter.<br />
◆ Har blitt sett meir enn 2,5 millionar<br />
gonger på YouTube.<br />
◆ Eigen DVD og show over heile landet,<br />
inkludert i Oslo, Bergen og Trondheim.<br />
Sveleoppskrifta<br />
Allereie i denne fyrste videoen er det<br />
Th omas som spelar alle rollene, men her<br />
er alle med på éin gong, og snakkar med<br />
kvarandre – eller forbi kvarandre – i ein<br />
absurd samtale på ein ikkje frykteleg produktiv<br />
fabrikk. YouTube fanst ikkje enno,<br />
men videoen gjekk frå hand til hand, og<br />
vart ein kultsuksess i det rurale undergrunnsmiljøet<br />
i Ørsta og Volda. I 2005<br />
ringde Th omas sin gamle ven Tor-Erik,<br />
og ville ha han til å lage eit show på Rust<br />
Club og Scene – heilt inne i Ørsta sentrum.<br />
Th omas visste ikkje heilt kva han<br />
sa ja til, men han sa no dét. Han tok fi -<br />
gurane opp på scena, sette i hop eit band<br />
som spelte mellom dei mange monologane,<br />
og krydra med videosnuttar på lerret.<br />
Dermed var Klypa fødd, ein moderne<br />
form for revy – og forma har ikkje endra<br />
seg sidan.<br />
– Den oppskrifta må vere der. Elles<br />
vert ikkje svela etandes. Men me lagar<br />
nytt show kvart år. Me har brukt å ha<br />
Ej vika'kje en millimeter, og folk sle<br />
sej nå på knena. Th omas Nedrelid Ryste<br />
premiere i februar, men på grunn av høg<br />
etterspurnad, spelar me 5-års jubileumsshowet<br />
frå i fj or enno.<br />
Nytt show i september<br />
Det sjette Klypashowet får premiere i<br />
september. No har dei fj erna nokre av<br />
videoane frå nettstaden, og i november<br />
kom ein dvd med fi re timar med materiale.<br />
Dvd-en har selt 9000 eksemplar, så<br />
langt. Og Klypashowet turnerer heftig,<br />
mest på Sunnmøre, men òg med hyppige<br />
avstikkarar både nord- og sørover.<br />
– Er det so at du har slutta i banken?<br />
– Ja. Fyrst hadde eg eit års permisjon,<br />
og så berre gav eg opp ... eg lever ut draumen!<br />
Livet som profesjonell komikar har<br />
Th omas drøymt om sidan han var ti år.<br />
No er han i Bergen for å spele ein ny<br />
runde med 2009-showet, og brakkene er<br />
stinne igjen, kvar kveld. Eg lurer på om<br />
det kun er strilar som kjem, eller om byfolket<br />
òg forstår humoren – og om det er<br />
mange som kjem fl eire gonger?<br />
– Det er ut som ei god blanding. Og<br />
nokre kjem kanskje meir enn éin gong. I<br />
går kveld sat der ein sjåfør, som eg kallar<br />
det, på fremste rad. Han sa det eg skulle<br />
seie, før eg sa det sjølv. Det var skrekkeleg<br />
travelt, men heldigvis somna han etter<br />
kvart.<br />
Figurane fi nst i alle miljø<br />
– Eit spørsmål eg har fått før: Klypa,<br />
Vassendgutane og Side Brok er tre fenomen<br />
som har slått an nasjonalt, og alle<br />
tre handlar – på forskjellige måtar – om<br />
å skildre bygdekulturen på ein humoristisk<br />
måte. Kvifor slår det an? Og kvifor<br />
kjem alle frå Ørsta?<br />
– Eg trur det er fordi det er folkelege<br />
ting me held på med, og i Noreg bur om<br />
lag 1 million i byane, resten bur på bygda.<br />
Og fi gurane frå Klypa fi nst i alle miljø i<br />
heile landet. Så folk kjenner seg igjen, eg<br />
trur det er så enkelt.<br />
– Men kvifor Ørsta? Er det her me fi nn<br />
essensen av bygdekulturen? Er me ekstra<br />
bygdete i Ørsta?<br />
– Hehe ... Eg veit ikkje. Det er sikkert<br />
mykje tilfeldig òg.<br />
– De har til og med spelt i Oslo. Forstår<br />
dei kva du seier der?<br />
– Ja! Mange heime spør om eg ikkje<br />
gjer om på dialekten litt når eg spelar i<br />
Bergen og Oslo – om eg språkar slik at<br />
folk skal forstå. Men ej vika’kje en millimeiter,<br />
og folk sle sej nå på knena. Så dei<br />
forstår tydelegvis kva eg snakkar om.<br />
– Kva er det som er så svært med å stå<br />
på scena og få folk til å le?<br />
– Det er ein slags rus, og eg får ikkje<br />
nok. Eg vert aldri lei av det. Og når det<br />
sit over fi re hundre menneske i salen og<br />
ler seg i hel av det eg seier heilt aleine på<br />
»<br />
NORSK TIDEND NR. 2 – 20<strong>10</strong>
Change language