Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
16<br />
Førre veka sa islendingane nei til Icesave-avtala. Dei intellektuelle<br />
på øya visste dét for lenge sidan. Dei visste at eit islandsk «nei»<br />
er til det beste for heile verda.<br />
– Nei, ingen tener på at vi<br />
ISLAND<br />
– Einar?<br />
– Einar.<br />
– Den Einar?<br />
– Sikkert ikkje. Eg trur kanskje at du har<br />
valt feil kar. Det var fl eire Einar som spelte<br />
med Björk.<br />
– Eg leiter etter surrealisten, han som<br />
var i Medusa, med Sjón?<br />
– Det var eg, seier Einar Melax, som eg<br />
møter på kafé i Laugargata. Vi skal komme<br />
til å snakke om Björk, Sjón, og om banda<br />
dei spelte i saman på åttitalet. Vi skal<br />
snakke om å vere uavhengige musikarar,<br />
og eit uavhengig land. Men vi går ikkje<br />
redde dit.<br />
Vi varmar opp med prat om vêret, som<br />
er uvanleg lummert, og om Icesave-avtala.<br />
For Melax får ikkje avtala noen vidare følgjer.<br />
Han lever av eit måltid mat som han<br />
får av staten, via ein institusjon. Han jobbar<br />
frivillig og gratis for institusjonen. Han<br />
og pasientane der lagar eit teater.<br />
Om pasientane der hadde fått hjelp tidlegare,<br />
kunne innlegginga vore førebygd.<br />
Det er dyrare for staten å reparere, enn å<br />
førebyggje. På liknande vis kan det bli dyrt<br />
for verdssamfunnet å krevje av islendingane<br />
å betale Icesave-avtala. Det skjøna<br />
dei intellektuelle på øya for lenge sidan.<br />
Einar Melax er ein av dei. Han veit at det<br />
er til det beste for heile verda at dei seier<br />
nei. Men for han personleg, er eit ja like<br />
greit. Han har ikkje noe å miste, og har ikkje<br />
barn, som kjem etter han.<br />
Ja til Icesave?<br />
Icesave-avtala er ei avtale mellom Island,<br />
Storbritannia og Nederland. Ho går ut på<br />
at Island skal betale 30 milliardar kroner<br />
til Storbritannia og Nederland. Pengane<br />
skal dekke tapet som britar og hollendarar<br />
fekk då dei islandske bankane kollapsa. Då<br />
gjekk også nettbanken «Icesave» konkurs.<br />
Innskota, som tilhøyrde britar og hollendarar,<br />
gjekk tapt. Juridisk sett er ikkje<br />
islendingane forplikta til å betale pengane.<br />
Det er eit spørsmål om ære og sjølvbilete:<br />
Sidan Snorre har islendingane vore «dei<br />
som tenker, som skriv, og som er opptekne<br />
av viktige ting, og gode verdiar». Men dei<br />
har kanskje vore uheldige med statsleiarane<br />
sine. I 1995 inviterte regjeringa David<br />
Oddsson USA, Kina, Russland, eller alle<br />
i hop om dei ville, til å investere i tungindustri<br />
på øya. Amerikanske selskap kom.<br />
Island blei relativt kjemperikt, og bankane<br />
for store. Bankane blei private. Vinninga<br />
blei privatisert, mens tapet blei nasjonalisert.<br />
Tivoli<br />
Eg møter Melax på Kafé Tivoli laurdag<br />
23. januar. I går fekk han og dei andre<br />
vite datoen for røystinga. Icesave er igjen<br />
blitt eit samtaleemne. Men Melax Einar<br />
Arnaldur Melax levde i ei boble av dikt<br />
og avantgarde før, under og etter boomen<br />
og krakket. Medusa var surrealistar. Dei<br />
hengde ut kollektivet til Sjón. Der budde<br />
også Th or Eldon. Dei gjekk til Mensa om<br />
kveldane, Th or sjekka opp Björk, og tok ho<br />
med heim til kollektivet. Sjón trudde han<br />
hadde sjekka opp «ein baby», som han sa<br />
til Einar, som kjende Björk frå før.<br />
Melax og Björk spelte i diverse band,<br />
men fekk ikkje platekontrakt før KUKL.<br />
KUKL spelte på dårleg smak. Det gjorde<br />
også Sugarcubes, som er bandet dei laga<br />
etter KUKL. Sidan har dei andre musikarane<br />
blitt meir kommersielle: Björk<br />
er blitt Björk, Einar Örn Benediktsson<br />
er blitt popmusikaren Ghostigital. Men<br />
Einar Melax putlar med ein smal libretto<br />
som han har jobba med i tolv år. Han lagar<br />
også musikken for eit teater som set opp<br />
«Svartfugl». Han speler på vulkanske stei-<br />
nar. Det er vakkert, men ikkje pop. Melax<br />
tener ikkje ei krone.<br />
–Ville du «selt ut» og blitt kommersiell,<br />
om du fekk tilbod om det?<br />
– Eg ville ikkje det, seier Melax, svartfuglen,<br />
ein fri fugl, som er interessert i menn,<br />
kvinner, kjærleik, vennskap, forhold, kva<br />
som helst, seier facebook, der han heiter<br />
«Arnaldur Bragisdottir, a mongolian<br />
transvestitte».<br />
Smal kunst – tronge kår<br />
Einar Melax snakkar lågt men klårt, og<br />
seier alle dei rette tinga; snakkar ned om<br />
militæret, opp om avantgarden. Han<br />
er den siste ekte avantgardist, og den<br />
opphavlege indierockaren. Island er ein<br />
nasjon av ekte indierock. Dei islandske<br />
musikarane hadde råd til å vere «indie», og<br />
spele på dårleg smak. Dei britiske og amerikanske<br />
kollegaene måtte vere «pop». Dei<br />
trong å selje plater for å overleve. Er det<br />
dette dei hemnar no, mon tru?<br />
Melax blir stille. Islandsk «kommers»<br />
og handel ligg nede. Verken folk, næringsliv<br />
eller stat er kjøpesterke. Det blir<br />
sagt om multimillionæren Björk, at ho er<br />
indie, som framleis gir ut platene sine på<br />
det vesle selskapet One Little Indian. Men<br />
den siste, verkeleg uavhengige kunstnaren<br />
frå Island er Einar Melax. Den islandske<br />
staten gir han ikkje ei krone som takk. No<br />
har dei ikkje ei krone. Men dei gjorde det<br />
ikkje då dei hadde det heller. Skulle Melax<br />
ha «gått kommers» mens det enno var eit<br />
næringsliv å bli sponsa av?<br />
– Nei til Icesave!<br />
Måndagen etter møter eg ein representant<br />
for den andre sida av islandsk kulturliv.<br />
Knut Ødegård har statsstipend frå Noreg,<br />
kjenner presidenten og gamle statsministrar,<br />
og eig og driv sitt eige forlag. Han gir<br />
òg ut bøker, jamt og trutt, hos Aschehoug<br />
i Noreg.<br />
Knut Ødegård fi ksar einvegskjøringa på<br />
Laugarnes med same lette som slekta hans<br />
i heimbyen kjører landevegane mot Aukra.<br />
Han var fotograf for Romsdals Budstikke.<br />
Forfattarskapen hans er som fotografi .<br />
Når dei er på idéstadiet, er dei ein fi lmrull<br />
i kamerahuset. Ein må ikkje sleppe lyset<br />
inn. Må ikkje snakke om dei. Må halde det<br />
løynd. Heilt til ein går inn på mørkerommet<br />
og begynner framkallingsprosessen.<br />
Dette seier han, mens han kjører, og kjører<br />
feil. Vi kjem ut på riksvegen nordaust for<br />
byen, der det nesten berre er hav, hamn og<br />
industri. Men berre sekund seinare kjem<br />
vi rundt neset, og får Reykjavik Downtown<br />
og indre hamn framfor oss. Spekulantane<br />
sine glasdekte høgblokker står som ei rad<br />
dominobrikker framfor oss. Annakvart<br />
bygg er mørklagt, med selskap som er<br />
konkurs. Annakvart bygg har lys. Det har<br />
vore <strong>10</strong>00 konkursar på eit år i dette landet<br />
med 300 000 innbyggarar. Denne rekka av<br />
nybygg er eit talande bilete. Dei er blanke<br />
og fi ne på utsida. Men dei lyser ikkje innanfrå.<br />
Humanisme, kapitalisme<br />
– Kva kjenner du for Reykjavik eigentleg?<br />
– Reykjavik har endra seg sidan eg<br />
fl ytta hit. Eg er som ein del av byen,<br />
seier han, tar av til venstre, og opp til villastrøket<br />
<strong>10</strong>5 Reykjavik, og kjører i tretti<br />
gjennom gatene, der det ligg ein ball, ein<br />
plastbil.<br />
– Men eg er sint på dei av dei nyrike,<br />
neokapitalistane, som øydela for dei opphavlege<br />
verdiane, som fred, vennlegheit og<br />
menneskelegheit, seier han, parkerer, og<br />
fi skar ein pose kaker frå baksetet.<br />
– Eg visste ikkje kva du liker, så eg<br />
kjøpte litt av kvart. Wienerbrød liker du<br />
vel, he? seier han, opnar dørene, tar jakkene,<br />
kallar min for Peysa, seier han.<br />
Peis, noe varmt. Ødegård byter til tøfl<br />
ar, men beheld dressjakka.<br />
NORSK TIDEND NR. 2 – 20<strong>10</strong>
Change language