Norsk Tidend 2-10 - Noregs Mållag

20
i bokevja
ved Hilde Myklebust,
skrivande småbrukar
Det greip meg
så sinnsjukt
«Det som er så fi nt med diktsamlingar», seier folk,
«det er at ein ikkje treng lese alt i eitt. Ein kan lese
eitt dikt, legge frå seg boka, plukke ho opp på eit
seinare tidspunkt og lese eitt dikt til.» Har eg høyrt
folk seie. Det har sikkert hendt at eg har sagt det
sjølv også. Men kva i alle dagar skal det tyde? Tyder
det at ein ikkje kan verte hekta på ei diktsamling?
At ein ikkje kan få eit slikt kriblande renn av lyst og
nyfi kne, at ein berre må lese meir? At ingen diktsamlingar
er «pageturners»? For det er jo berre tull!
Den siste diktsamlinga til Knut Ødegård, Det blomstra
så sinnsjukt, gjorde meg fullstendig hekta. Eg
kunne ikkje vorte meir hekta om eg las ein engelsk
krim i påskefj ellet (truleg mindre)! Med sine nærare
hundre sider og tidvis kompakte tekstblokkar,
er dette ei diktsamling det tek ei stund å lese,
men frå perm til perm gjekk det. Denne sugande,
lokkande kjensla ho gav, var ikkje til å ta feil av:
eg kunne ikkje legge ho frå meg. Eg måtte vidare.
Meir. Meir. Kva no? Kva kjem etterpå? Desse linjene,
kvar ber dei hen? Kvar skal vi, Knut, kvar tek
du meg med?
For denne samlinga er så interessant. Så frykteleg
interessant og så gripande på same tid. Denne diktsamlinga
er ein fl aum av ord, ei elv av inntrykk, ho
brusar av ei overfl od av episk poesi som dreg meg
som lesar med, heile vegen fram: Eg kom til å tenkje
på då eg var i Laos. Vi tok bussen langt oppover
i dalen, sette oss på elva i store dekkslangar og
fl aut i timevis nedover mot Vang Vieng. Ein jamn
straum, over alt langs breidda stod bambus, han
såg så mjuk ut, til å søkke inn i. Og små hus på pålar,
brått ein liten serveringsstad oppe i skråninga,
menneske som strekte bambustroder ut mot oss,
så vi kunne gripe fatt, gå i land, ta ei øl, fl yte vidare.
Og vere heilt tilstades. Heilt open, vaken, påverkeleg
for alt. Alt!
Så tek han også attende ordet sinnsjukt. Eit ord som det
har gått betydeleg infl asjon i siste åra, brukt i hytt
og pine. Men her, i denne samlinga, vert ordet ein
tilstand. Ei sanning. Eit ord med tyngd og kraft. Det
blomstra så sinnsjukt. Ja. Det er ein tilstand, det.
Når siste dikt ebbar ut, tenkjer eg at eg har vore med på
ein slags eksplosjon. Av fargar og blomar og menneskesinnstilstandar.
I dei forskjellige delane av
boka blomstrar det frå så ulike stader i livet, i verda.
Det er noko plastisk med denne samlinga, Ødegård
rører seg så lett i tid og rom, og det kjennest så lett
å henge med på reisa. Frå det biografi ske, til det
som gjer at ein diktar vert kalla nettopp diktar: det
oppdikta. Frå ein moped i Romsdalen, til Karasjok,
til ein tidleg morgon i Oslo i 1942, til ei psykiatrisk
avdeling ein eller annan stad i landet. Og det siste
er så framifrå godt skildra: Eit unikt innblikk i
korleis det er å vere psykotisk, vere fylt av angst,
schizofreni og psykisk sjukdom kan ein lese mykje
om i lærebøker, men tru meg: det er poesien som er
tilstades, og ingen annan stad kan ein kome nærare:
– Pappa, kviskrar ho i tlf. i dag, – eg høyrer
Alle stemmene i verda, oppfattar all lyd.
Det er nokon som høyrer i meg,
pappa, det er ein pust
Ein vind i meg som vil at eg skal fl y.
TRE KVINNER: Aslaug Vaa, Aslaug Låstad Lygre og Halldis Moren Vesaas er dei tre kvinnelege lyrikarane
som har fått plass i boka Nynorsk lyrikk, 25 diktarar – 220 dikt.
Solid antologi over nynorsk lyrikk
Ivar Aasen (1813–1896) verkeleggjorde
ein draum han bar på: å
skape eit norsk skriftspråk. Og utan
hans epokegjerande innsats er det
lite truleg at me i dag hadde hatt
vår rike nynorske lyrikkskatt. Så
me har mykje å takke Aasen for, og
i ein ny antologi dreg Henrik Skorven
dei lyriske arvtakarane hans
fram i ljoset, i eit utval som strekkjer
seg nettopp frå Ivar Aasen til
Halvor J. Sandsdalen – berre for å
ta det kronologisk. I mangt og mykje
skriv boka seg inn i tradisjonen
etter klassikaren «Nynorsk lyrikk –
frå Ivar Aasen til Tor Jonsson, som
fyrst kom ut i 1962, redigert av Johs.
A. Dale, Bjarte Birkeland, Erling Nielsen
og Halldis Moren Vesaas.
Skorven held seg til den fastlagde
kanon, og det er ikkje teke med lyrikarar
som debuterte etter 1950.
Med ei slik avgrensing vert då også
den lyriske modernismen stemoderleg
handsama, sjølv om diktarar
som Kristofer Uppdal, Tarjej Vesaas
og Olav H. Hauge naturleg nok er
komne med. Så ein bør nok leite andre
stader om ein ønskjer seg meir
oppdaterte utsyn over den seinaste
nynorske lyrikken.
Utgangspunktet til Skorven har
derimot vore eit ønske om «å få
oversyn over utviklinga av landsmål/nynorsk
frå Aasen si tid og
fram til seinare diktarar», som
det heiter i føreordet. Og eit slikt
Samfunnshorisont, kva er det? Vidsyn
på samfunnet? Eit samfunn på
denne sida av horisonten? Eller eitt
på den andre sida? Vi kan visseleg
sjå eitt samfunn på denne sida og
eitt på den andre. Samfunnet på
denne sida av horisonten kjenner
vi, der lever vi i dag, det på den andre
sida kjenner vi ikkje, men der
må våre etterkomarar leva anten
dei vil eller ei! I målsak som i andre
viktige kultursaker lyt vi rekna med
to samfunn, eitt på kvar side av horisonten,
det eine kan vi måla med
vår farge, det andre rår vi ikkje med.
Korleis bør vi måla? Vakkert sjølvsagt!
Vakkert for kven? For oss! Vår
farge jamt utover heile samfunnet? Eller
fl ekking der fargen fester seg best?
Fargen må vera ekte og slitesterk, må
ikkje tvettast av ved neste regnskur.
Ein slik farge har vi, men kven likar
denne fargen? Dei som kjenner han!
Med andre ord, vår føreloge er å gjera
fargen ålkjend! Korleis? Halda fram
eitt og eitt ord, det kan folk svelgja!
Henrik Skorven (red.)
Nynorsk Lyrikk,
25 diktarar – 220 dikt
Selja Forlag, 2009
lyrikk
«oversyn» sit lesaren verkeleg att
med etter å ha lese seg gjennom dei
poetiske landskapa til kvar av lyrikarane
i denne boka. Forvitneleg er
òg valet som er gjort med å prente
dikta i deira opphavlege skriftform.
Difor er det òg eit lerret med norsk
språksoge som her vert rulla ut.
Det er ei vidfemnande bok, på
340 sider og med rom for 25 diktarar
og 220 dikt. Skorven har gått
grundig til verks; kvar diktar har fått
følgje av ein biografi sk introduksjon,
noko som er til stor nytte for tileigninga
av deira respektive diktarverd.
Ein særs fi n bokbunad har det òg
vorte, og skrifttypane er prenta med
grøn farge, noko som verkar som
eit originalt påfunn. Elles er utvalet
tradisjonelt nok. Dei kjende og kjære
dikta kjem på rad og rekkje, mellom
Held vi fram heile morsmålet dånar
dei, masar vi om den eine eller andre
rettskriving freser dei, men om dei
berre møter eitt ukjent ord skjemmest
dei litt av si eiga fåkunne og tek
i mot, rett nok løyner dei skamma
godt. Denne skamkjensle, som få
har lagt merke til, er ein god lærar,
ingen vil vera fåkunnig, dei lærer seg
motvillig det nye ordet og diltar stilt
og skamfullt av stad med rova mellom
bakbeina. Slik er vi! «Går til sin
gjerning de norske menn, viljeløst vaklende,
vet ei hvorhen.»
Som einsleg liten målmann kjenner
ein seg stundom opprådd andsynes
storsamfunnet, men vi har eit
våpen som dei fl este andre vantar,
eller for å seia det meir fredeleg,
vi har ei gogn som dei fl este andre
vantar, og denne gogn er kunnskap.
Svært få av vår åndselite kjenner or-
anna sjølvsagt klassikarane «Gamle
Grendi», «Ved Rundarne», «Mot soleglad»,
«No reiser kvelden seg» og
«Til eit Astrup-bilete». Noko meir
overraskande er det at eit kjend og
kanonisert dikt som Kristofer Uppdals
«Isberget» ikkje er kome med.
Men elles verkar utvalet solid,
og vekkjer trongen til å leite fram
originalsamlingane, og freiste å
lese forfattarskapane i full breidd.
Denne meldaren vart særleg nyfi -
ken på Henrik Rytter (1877-1950);
han er ein lyrikar som eg har lyst
til å studere nærare. Berre lytt til
desse vedunderlege versa frå diktet
«Skoggang»:
Eg vima kring i store stille skogar,
og anda kvåegjem og briskedåm;
ein solvarm vind i bar og bladheng
sjoga,
og myrsig mulla, late åer svåm;
det fl imra kingelvev mot kinn og
hender,
og sola vov i skuggen gylte render.
Lyrikkantologiens styrke er mellom
anna at han held tradisjonen i
age, samstundes som han òg ideelt
sett skal gje rom for dei mindre
kjende lyriske perlene. Ein kan ikkje
seie anna enn at «Nynorsk lyrikk»
oppfyller desse krava i høg grad.
Det er ei vakker bok, som ein kan
leve i lag med, og verte glad i.
Kjetil Berthelsen
Målsak under brei samfunnshorisont
innlegg
det gogn, for dei mest vakne kan eg
vitra at ein kan gjera både gagn og
ugagn med ei gogn.
Våre domstolar «gjør vitterlig».
Dei vitrar at nå skal du til pers anten
du vil eller ei! Eg vonar at du, kjære
lesar, aldri får ei slik vitring, men ordet
kan du godt læra deg! Det kjem
ei og anna vitring frå Brussel og dei
må vi akta på anten vi vil eller ei! Det
kan vera litt ukringt med alle desse
ukjende ord, men vi får det heller
ikkje kringt den dagen vi berre
kjenner dei mest vanlege ord! Skal
vi overleva som kulturnasjon må vi
læra ord, først og fremst våre eigne!
Det er for lite med engelsk!
Som sagt, andsynes storsamfunnet
er vi små, ein gong var vi så
små og arme at vi måtte liggja andføttes,
for sengene var også små. Nå
har vi brent sengehalmen og lagt
oss i eit mjukare bol, så mjukt at vi
forsøv oss! Vonom vaknar vi tidsnok
til å berga våre beste ord.
Torgils Vågslid
NORSK TIDEND NR. 2 – 2010