Årbok 2006 - Samnanger historielag

Tateren og bonden
Eld han treng
som inn er komen
og om kne kulsar.
Til mat og klede
den mann hev trong
som hev i fjell fari.
(Frå Håvamål.)
Håvamål er dikting som omtalar høvisk atferd for 1000 år sidan. Taterane
reiste rundt i norske bygder frå om lag 1500-talet til etter 2. verdskrigen.
Dei levde av det dei tagg og tente som kremmarar i bygdene.
Korleis kunne dei få det til?
I norrøn tid ser vi av Håvamål at plikta til å ta imot vegfarande var
sjølvsagt. Dei same normene fann ein i bygdene fram mot starten på
1900-talet. Høyr berre kva Sjur Løtveit 1 fortalde frå Osterøy, der han
vaks opp tidleg på 1900-talet:
Det hende ikkje so sjeldan at det kom omsterifarar, ”fantefylgje”, som
dei vart kalla. Dei kom særleg utover hausten – mest i slaktetidi. Eg
minnest vel ein laurdagskveld då det kom ei heil skreid til gards. Me
hadde nyleg slakta nokre sauer. Det aller meste av smalakjøtet gjekk til
sal. Det var mest berre hovud og labbar – og nokre bogar til spekekjøt
– me heldt att til oss sjølve.
Eldste syster vår, Sigrid, hadde skura og vaska stovegolvet og gangen
og var komen til dørstokken ved utedøri. Då dukka det brått ut or kveldsmørkret
eit stort fantefylgje framfor huset vårt, truleg 12-15 stykke i
alt. Sigrid, som var sliten etter all vaskingi og hadde gledd seg til ein
fin og hyggeleg laurdagskveld, vart reint ute av seg og sa til mor med
gråten i halsen: ”Me vil ikkje ha fantar inn i kveld.”
Mor var nok den som måtte ta støyten med fantekjerringane. Dei sto
fremst i flokken med ungane, og bad om hus: ”Me æ so mange, de lyt ta
nokon i kvart hus i kveld – alle lyt hysa nokon i natt.” Mor prøvde å
svara roleg, og det drog litt ut. – ”Æ ho vond?” sa ein kar med høgt
mæle bak i flokken. ”Nei, mor æ kje vond, men den lilla æ vond.”
”Den lilla æ vond,” svara kjerringane i kor. Endskapen vart at me
1 Sjur Løtveit, Osterøy i soge og samtid, 1986.
12