Årbok 2006 - Samnanger historielag

Føreord
Glomdalsmuseet i Elverum opna i april 2006 ei taterutstilling. I samband
med dette fekk historielaget ein førespurnad om me kunne hjelpa
til med å samla inn opplysninger om taterar på Vestlandet. Det er skrive
mykje om taterar på Austlandet og Sørlandet, men ein veit lite om reisene
deira her vest.
Som gut trefte eg sjølv taterar i Odalen der besteforeldra mine budde.
Eg hugser godt ”Tater-Maria”, dotter til Stor-Johan, som kom for å
handla. Ho er omtala i ei boka ”Taterdronningen, Tater-Marie”. Når
me ungane taut, fekk me sjå brosja hennar som hang under eit par lag
med klede. Det var ei stor sølvbrosje og ho vog nok ein halv kilo. Det
var eventyr ved henne.
Eg tente på ideen om å samla inn materiale om taterar her vest, og eg
har funne meir enn eg hadde håpt på. Litt av dette kan du lesa om i
dette heftet. Det innsamla materialet vert sendt til Glomdalsmuseet.
Har du noko meir å leggja til, kan du kontakta meg. Og har nokon
gamalt handverksarbeid etter taterane, vil eg gjerne høyra om det.
Siste året mens eg har samla stoff, har eg hatt stor glede av å snakka
med mange både her i Samnanger og i nabokommunane om taterar.
Taterane har sjølve etterlate seg minimalt av skriftlege kjelder. Før
1900-talet var svært mange av dei var analfabetar. Den første som skreiv
om taterane var Eilert Sundt. Han starta eit systematisk arbeid for å
betra taterane sine vilkår. Dette arbeidet gjorde han ut frå ein filantropisk
ståstad, og Eilert Sundt ville nok berre det beste.
Han har etterlate seg eit stort verk om taterane på 1800-talet. Han
fekk gjennomført fire ”fanteteljingar”. Desse kan best samanliknast
med manntal. Han fekk også oppretta eit fond kalla Fantefondet. Det
skulle syta for å betra dei sosiale tilhøva for fantane, som han kalla
dei. Håpet hans var nok å få dei til å bli bufaste. Eilert Sundt er ei
verdfull kjelde til informasjon om taterslektene på 1800-talet.
6