Årbok 2006 - Samnanger historielag

Romanifolket kom truleg frå Nord-India, via det Ottomanske imperiet,
til Vest-Europa. Då dei kom til dei vesteuropeiske landa om lag år 1400-
1500, kom dei til katolske samfunn, der gjestfridom var ei plikt. Dei
første som kom, vart godt mottekne, og dei fekk endå med seg eit brev
frå skottekongen. Dette brevet sa at dei var pilegrimar frå Lille-Egypten
og at ein skulle ta godt imot dei. Den tida hadde ein i størstedelen av
Europa føydalsystem, der folk tilhøyrde eit gods eller ein føydalherre,
med bu- og arbeidsplikt. Berre pilegrimar, handelsfolk og reisande
handverkarar kunne dra fritt omkring.
Her oppe i Norden var det vel så som så med føydalsystemet, det var
rikeleg plass dei første hundreåra etter at Svartedauden herja landet i
1349. Kom det tilflyttarar, så syntes vel kongen det var bra at landet
vart brukt. Men ganske raskt kom det lover også her, som nekta folk
utan fast bustad å reisa fritt omkring. I 1584 slo Dansk-norsk lov fast
at leiaren for eit taterfølgje kunne bli henretta, og følgjet skulle ein jaga
frå landet. Også i hundreåra etter, finn ein mange lover som prøver å
hindra omstreifarar i å reisa rundt utan fast arbeid. Mange av lovene
har til føremål å ”utrydda tatervesenet.”
I 1710 kom det ei lov som skulle gjera bygdene frie for fantar. Ein
skulle gjennomføra fantejakt i alle bygder og bygdene skulle tilsetja
ein Ståtare-konge. Det var ein slags bygde-vektar som skulle jaga taterane
vidare til neste bygd når dei vart for plagsame. (Me veit at Elverum
hadde sin siste ståtarekonge i 1900.)
Tormod Fosso fortel:
Den siste ståtarekunjen her, var ein dei kalla for Store-Johan. Han
hadde sikkert vore eitt eller anna i militæret, og det var etter at han
vart pensjonist og budde heime, at han vart ståtarekunje. Kor mykje
han hadde å gjera, veit ikkje eg, men det var han som hadde orden på
taterane, og hadde myndigheit til å snakka til dei og få dei til å flytta
når ein meinte det var nødvendig.
Kva levde taterane av? I tidlige tider reiste skreppekarar omkring på
Vestlandet åleine. Dei hadde ikkje med seg familiar då. På 1800-talet
var det stor folkevekst både mellom folk flest og også mellom taterane.
Omkring 1900, ser det ut til at det vart meir vanleg at heile familiar
reiste samla også på Vestlandet. Når taterane reiste rundt, måtte dei ha
noko å by til gjengjeld for den gjestfridomen dei tok imot. Dei handla
16