Norske klonarkiv i frukt - Skog og landskap

Åse T. Jensen og Trygve Brandal ved
steinmuren som avgrensar det eldste
klonarkivet i Vigatunet. 19.09.2007
Den frukthistoriske hagen i Vigatunet.
Nyplanting inngjerda til høgre
Fakta om klonarkivet
Vigatunet er bnr 1 under gnr 71 i Hjelmeland, og er del av det konsoliderte Ryfylkemuseet i
Sand i Ryfylke. I alt 24 avdelingar i dei 8 kommunane i Ryfylke (Suldal, Hjelmeland, Finnøy,
Strand, Forsand, Sauda, Rennesøy og Kvitsøy), er del av dette museet. Det er full drift på
bruket, og det budde folk i bygningane som museet disponerer fram til på 1950-talet. Eigaren
av bruket inngjekk ein 50-års avtale med museet i 1970 som omfattar både hus og ein del jord
der det er planta ein frukthistorisk hage. Denne avtalen vart reforhandla i 2006 då det vart
planta ein ny frukthistorisk hage ved den gamle.
Det er guidar i Vigatunet om sommaren, og elles er det ope for folk å gå i den frukthistoriske
hagen. Tidlegare hadde Åse T. Jensen ansvar for Vigatunet som tilsett i Hjelmeland
kommune, men ho er no pensjonist.
I 1988 samla Åse T. Jensen saman med heradsgartnar Terje Pundsnes inn historiske
fruktsortar frå Ryfylke. Ein del vart også samla frå Haugalandet. Trea vart poda ved UMB på
Ås, og planta på brun plast i 1990. Plommene vart planta på 3 meters treavstand, medan resten
av plantinga vart sett på 3 x 1,75 m. Grunnstamme til eple var A2 og til pære var det
frøstamme. Etter kvart har denne plantinga vorte svært tett (jfr. Bilete over). I 2002 og 2003
vart det gjort ein ny innsamlingsrunde av Magne Meltveit og Gudmund Eiane, og trea vart
alne opp i Eirik Stople sin planteskule på Tau. Ein gjekk då over til Antonovka som
grunnstamme. Eit nytt felt vart planta i 2006 og då vart det nytta planteavstand 5,5 x 3,5 m.
Her er tanken å skjera litt i starten, og seinare lata trea få ei meir fri kruneform. Dette feltet er
inngjerda mot sau og rådyr, og kvart tre er festa til ein stokk. Jorda kring trea er dekka med eit
oppklipt transportbelte av gummi. Det er mogeleg å få plass til 10-15 tre meir enn det står no.
Det er planlagt å skjera ned annakvar rad og annakvart tre i dei radene som står att i den eldste
plantinga, slik at tre-avstanden vert 6 x 3,5 meter. Når det vert skore ned tre slik, vil ein del av
sortane gå ut. Det vert teke podekvist av desse sortane, og ein vonar å redda alle sortane som
er i samlinga i dag. Denne eldste plantinga har ei fin avgrensing med ein natursteinsmur på 3
sider og ein liten bekk på den siste sida.
Det har vore ei frukthistorisk gruppe knytt til drifta av frukthagen i Vigatunet. Den har vore
samansett av folk frå Hjelmeland kommune, Ryfylke fruktdyrkarlag, grunneigaren og
representantar frå Ryfylkemuseet. Gruppa har ikkje vore særleg aktiv, men fruktdyrkarlaget
20