10.01.2013 Views

Paulo de Tarso: Grego e Romano, Judeu e Cristão - Universidade ...

Paulo de Tarso: Grego e Romano, Judeu e Cristão - Universidade ...

Paulo de Tarso: Grego e Romano, Judeu e Cristão - Universidade ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Séneca e <strong>Paulo</strong> <strong>de</strong> <strong>Tarso</strong>: conjecturas em torno <strong>de</strong> uma correspondência incerta<br />

Apesar <strong>de</strong> se não referirem a qualquer correspondência entre <strong>Paulo</strong> e<br />

Séneca, já os Actos Apócrifos dos Apóstolos, que <strong>de</strong>vem ter sido compostos entre<br />

os séc. II e IV d.C., relatavam a gesta <strong>de</strong> <strong>Paulo</strong> na corte <strong>de</strong> Nero. E seria<br />

precisamente aqui que, para Bocciolini Palagi, estaria a origem da lenda do<br />

contacto entre <strong>Paulo</strong> <strong>de</strong> <strong>Tarso</strong> e o Séneca que teria servido <strong>de</strong> intermediário<br />

entre o apóstolo e Nero. 6<br />

No âmbito <strong>de</strong> uma reflexão sobre escritos “não cristãos” que tratam <strong>de</strong><br />

temas cristãos (Fílon, cap. 11; Flávio Josefo, cap. 13 – ambos consi<strong>de</strong>rados<br />

por Herrmann cristianófobos; 7 e Justo <strong>de</strong> Tibería<strong>de</strong>s, cap. 14), e <strong>de</strong>pois <strong>de</strong><br />

ter procedido à distinção entre os escritos autentici e os apocrifi que então<br />

circulavam sob o nome dos apóstolos, fez Jerónimo, em De uiris illustribus<br />

XII, a primeira referência conhecida a uma correspondência entre Séneca e<br />

<strong>Paulo</strong> <strong>de</strong> <strong>Tarso</strong>:<br />

Lucius Annaeus Seneca Cordubensis, Sotionis stoici discipulus et patruus Lucani<br />

poetae, continentissimae uitae fuit. Quem non ponerem in catalogo sanctorum, nisi<br />

me illae epistolae prouocarent quae leguntur a plurimis, Pauli ad Senecam aut Senecae<br />

ad Paulum, in quibus, cum esset Neronis magister et illius temporis potentissimus,<br />

optare se dicit eius esse loci apud suos, cuius sit Paulus apud Christianos. Hic ante<br />

biennium quam Petrus et Paulus martyrio coronarentur a Nerone interfectus est. 8<br />

«Lúcio Aneu Séneca <strong>de</strong> Córduba, discípulo do estóico Sócion e tio paterno do<br />

poeta Lucano, levou vida assaz regrada. Não o incluiria no catálogo dos santos<br />

se a tal me não tivessem induzido as cartas que são lidas por muitos, <strong>de</strong> <strong>Paulo</strong> a<br />

Séneca ou <strong>de</strong> Séneca a <strong>Paulo</strong>, e on<strong>de</strong>, embora mestre <strong>de</strong> Nero e o homem mais<br />

po<strong>de</strong>roso do tempo, diz que <strong>de</strong>sejava ser tido junto dos seus na mesma conta<br />

em que era tido <strong>Paulo</strong> junto dos <strong>Cristão</strong>s. Dois anos antes <strong>de</strong> Pedro e <strong>Paulo</strong><br />

receberem a coroa do martírio, foi mandado assassinar por Nero.»<br />

Com base na possibilida<strong>de</strong> <strong>de</strong>, em 392, ano da publicação <strong>de</strong> De uiris<br />

illustribus, se encontrar Jerónimo na Terra Santa, admite Barlow a hipótese<br />

<strong>de</strong> o autor não ter contactado directamente com o epistolário, mas <strong>de</strong>le<br />

ter tido notícia por carta <strong>de</strong> amigos. 9 Depois <strong>de</strong>, na esteira <strong>de</strong> Westerburg<br />

(1881), propor a supressão, em nam qui meus tuus apud te locus, qui tuus uelim<br />

ut meus (Ep. 12 Barlow), da expressão apud te, e <strong>de</strong> afirmar que o teor da frase<br />

resultante diverge do da seguinte <strong>de</strong> Jerónimo: optare se dicit eius esse loci apud<br />

suos, cuius sit Paulus apud Christianos –; e após rejeitar a emenda adoptada por<br />

Erasmo (nam qui tuus est apud tuos locus, uelim ut apud meos sit meus) – por cuidar<br />

6 Palagi, 1978, 10.<br />

7 Herrmann, 1979, 10.<br />

8 Cito a partir <strong>de</strong> Barlow, 1938, 122.<br />

9 Barlow, 1938, 81.<br />

151

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!