Haftal›k Dergi / Say›: 142

ak, aç bilaç yaflamaya mahkum
ederek, düzene muhalif sanat› ve sanatç›y›
yok etmeye çal›flm›flt›r. fiimdi
burjuvazi daha incelikli çal›fl›yor.
Dün dara¤açlar›yla, hapishanelerle
yapt›¤›n›, flimdi sponsorlukla yap›-
yor.
Özlem: Evet, sponsorluk ekonomik
gibi görünüyor ama resmen
politik bir mekanizma. Dünya halklar›na,
ezilenlere yüzünü dönmüfl
sanatç›lar, her türlü k›s›tlama ve
bask›yla karfl› karfl›ya b›rak›l›rken,
s›rt›n› AB'ye, tekellere yaslam›fl,
burjuvazinin ve onun düzeninin alk›flç›l›¤›n›
yapan, halka, eme¤e s›rt›n›
dönmüfl sanatç›lar, düzenin her
türlü teflvikinden ve nimetlerinden
yararlan›yorlar.
Kemal: Zaten bu yüzden, Taksim’in
göbe¤inde pankart aç›p
“Kahrolsun Amerikan Emperyalizmi”
diye hayk›rmak, her sanatç›n›n
harc› de¤ildir. Direnenlerle yanyana
olmak, her sanatç›n›n harc› de¤ildir.
Onlar›n sanat aflk›yla, burjuvazinin
“sanat aflk›” aras›nda da¤lar kadar
fark vard›r. Biz flimdi burjuvazinin
afl›k oldu¤u sanat›, küçük-burjuvazinin
afl›k oldu¤u sanat› ve sohbetimizin
son bölümünde de devrimci
sanatç›n›n afl›k oldu¤u sanat› ortaya
koyaca¤›z.
Ayfle: Evet, bafltaki tan›m›zda
vurgulad›¤›m›z gibi, sanat nesnel
gerçekli¤in insan zihninde estetiksel
olarak yeniden üretimi oldu¤u
için, burada “gerçekçilik” kavram›
kilit önemdedir. Sanat›n ne olup olmad›¤›n›
da, sanat›n kültürel, siyasi,
toplumsal ifllevini de gerçekçili¤in
çeflitli biçimleri belirler.
Sanatta bizim esas üzerinde durmam›z
gereken ak›mlardan biri gerçekçilik
ak›m›d›r. Gerçekçilik,
idealist felsefenin, metafizi¤in etkisinin
büyük ölçüde afl›ld›¤›, tarihsel
ve toplumsal geliflmelerin do¤a üstü
güçlerle de¤il, nesnel yasalarla
aç›klanmaya baflland›¤› bir döneme
denk düfler.
Bu dönemin özelli¤i, kiflilerin
feodal ideolojinin köleli¤ine baflkald›rd›¤›,
feodal egemenli¤e karfl› ‘bireyin
özgürlü¤ü’ anlay›fl›n›n uç verdi¤i
bir dönem olmas›yd›. Bu özellikler
de tahmin edilece¤i gibi, esas
olarak burjuvazinin tarih sahnesine
ç›kmas›n›n ve kapitalizmin giderek
belirleyici hale gelmesinin
ifadesidir. Yani, gerçekçilik, daha
gerilere uzanan bir geçmifli olsa da,
esas olarak burjuvazi ile birlikte
güçlü bir ak›m olarak gündeme geldi.
Burjuvazinin hayat›n her alan›ndaki
ideolojik, kültürel geliflimi ve
hakimiyeti, sanat alan›nda da burjuva
gerçekçili¤inde somutland›.
Rönesansla tohumlar› at›lan geliflme,
burjuvazinin bu ilk hakimiyet
döneminde tüm h›z›yla sürdü. Burjuvazinin
"eflitlik, özgürlük, kardefllik"
sloganlar›n› ön planda tuttu¤u
bu dönemde, burjuva gerçekçilik
ak›m›, burjuvazinin do¤uflunu, yükseliflini
anlatt›¤› eserleriyle en görkemli
dönemini yaflad›.
Fakat bir süre sonra, iktidara iyice
yerleflen burjuvazinin politik tutumunun
farkl›laflmas›na ba¤l› olarak
sanatta da kaç›n›lmaz bir farkl›-
laflma oldu. Burjuvazi, art›k "eflitlik,
özgürlük" sözlerini bir yana b›rakm›fl,
hemen her alanda ikiyüzlülü-
¤ü esas alm›fl bulunuyordu. Politikada
ikiyüzlü olan bir s›n›f›n sanat
alan›nda “gerçekçi” kalabilmesi
mümkün de¤ildi elbette. Gerçekçilik
burjuvazinin s›n›f ç›karlar›yla
uyuflmazl›k içine girdikçe, burjuva
sanatç›lar, bu ak›mdan uzaklaflt›lar
ve sanat›n salt bir “ticari meta” haline
dönüflen biçimleri öne ç›kmaya
bafllad›.
Hayat›n
‹çindeki
TEOR‹
Egemen s›n›flar,
sanat› yasaklayarak,
sanatç›y› hapislere
atarak, düzene
muhalif sanat› ve sanatç›y›
yok etmeye çal›flm›flt›r.
fiimdi burjuvazi daha
incelikli çal›fl›yor. Dün
dara¤açlar›yla, hapishanelerle
yapt›¤›n›, flimdi
sponsorlukla yap›yor.
Gerçekçili¤in özü, toplumdaki
gerçek olgu ve olaylar› esas almas›yd›.
Birey ile toplum aras›ndaki
iliflkinin ve toplumun yap›s›n›n incelenmesi,
olaylar ve olgular aras›ndaki
somut güncel ba¤lar›n, toplumsal
iliflkilerin nesnel olarak
aç›klanmaya çal›fl›lmas› ve toplumun
bu yanlar›yla tasvir edilmesiydi.
Bu tasvir, bir noktadan sonra,
burjuvaziyi rahats›z etmeye bafllad›.
Çünkü gerçekçilik, kaç›n›lmaz olarak
burjuva toplumunun olumsuzluklar›n›n,
adaletsizliklerinin, pisliklerinin
ortaya serilmesi anlam›na
da geliyordu. Bu anlamda, iktidar›-
n› pekifltirmesine paralel olarak burjuvazi
gerçekçili¤i reddetti. Bu reddedifle
karfl› sanat›n ve sanatç›lar›n
ilk tepkisi ise, burjuva toplumun
elefltirisini daha yo¤un biçimde
yapmak oldu. ‹flte bu dönemde geliflen
bu sanat da “elefltirel gerçekçilik”
olarak adland›r›ld›.
Gerçekçilik ve elefltirici gerçekçilik
ak›m›, bir bak›ma sosyalist
gerçekçili¤in de öncüsüdürler. Elbette
bu, onlar›n burjuva içeri¤ini
ortadan kald›rm›fl olmuyor.
Mazlum: ‹sterseniz ben de sözünü
etti¤iniz bu ak›ma iliflkin birkaç
ek yapay›m: Elefltirel gerçekçi
ak›m›n temel eksi¤i ve yan›lg›s›,
toplumsal geliflimi, tarihselli¤i içinde,
olgular›n birbirleriyle tarihsel
ba¤lar›n› yerli yerine oturtarak ele
almamas›d›r.
Elefltirel gerçekçi ak›m içinde
eserler veren sanatç›lar, egemen s›-
n›flarla keskin bir dille alay ederler;
elefltirilerinde oldukça ac›mas›zd›rlar,
fakat, elefltirdikleri burjuvazinin
tarihsel olarak nas›l ortaya ç›kt›¤›n›
da ve nas›l yok olaca¤›n› da görmezler
pek; burjuvazinin ve kapitalizmin
alternatifi olacak s›n›flara –yani
proletaryaya– ve sisteme –yani sosyalizme–
kapal›d›r eserleri.
Dolay›s›yla, elefltirel gerçekçilik,
mevcut sistemin adaletsizliklerine,
bozukluklar›na karfl›, burjuva
idealizminin baflka biçimlerine sar›lmaya
çal›fl›r, çözümü bireyde, bireysel
yöntemlerde aramaktan vazgeçmeyen
bir sanat ak›m› olarak fle-
Say›: 142
TEOR‹ 31