Haf›zaGerçekler unu tulmas›n diye1918 Ekim’inde imzalananMondros Mütarekesi, Osmanl› ‹mparatorlu¤uyönetiminin emperyalistlerindayatmalar›na kay›ts›z flarts›zteslim oluflu demekti.10 A¤ustos 1920'de de Osmanl›yönetimi ile ‹tilaf Devletleri aras›ndaSevr Anlaflmas› imzaland›; buanlaflmaya göre, Osmanl›’ya sadeceAnadolu'nun iç kesimleriyle s›n›rl›bir alan b›rak›lm›fl, Osmanl›’yaba¤l› çeflitli bölgeler emperyalistlereda¤›t›lm›flt›; Filistin ‹ngiltere'nin,Suriye de Fransa'n›n mandas› alt›nagirecek, Irak, Hicaz ve Yemen Osmanl›Devleti’nden ayr›lacakt›. Dahas›,emperyalistler bunlar›n d›fl›ndakalan yerleri de “gerek duydukça”iflgal edebileceklerdi.Önce Mondros, ard›ndan Sevr,özellikle ayd›n kesimde büyük birkaramsarl›¤a yol açm›fl, s›rtlar›n›yaslayacak bir yer, emperyalist paylafl›msavafl›n›n f›rt›nal› ortam›ndas›¤›nacak bir liman aramaya bafllam›fllard›.Halka güvenmeyen, s›rt›n› halk›-na yaslamayan bir ayd›n ne yapabilirseayd›nlar›n önemli bir k›sm› daöyle yapt›. Kurtuluflu, “uygarl›¤›ntemsilcisi” oldu¤u varsay›lan ülkelerdearamaya bafllad›lar. ‹flte buaray›fl içinde, ABD Baflkan› WoodiowWilson'un bir iki y›l önce AmerikaKongresi’ne sundu¤u 14 maddeyiiçeren program, Osmanl› "ayd›nlar›"aras›nda önemli etkilerdebulundu.HAmerikan emperyalizmi tümemperyalistler içinde “h›zla geliflen”bir konumdayd›. Bu anlamdada peflpefle ekonomik, siyasi askerietkisini art›racak hamleler yap›yordu.Daha sonra “Wilson ‹lkeleri”olarak an›lacak program›n ilan› dabu hamlelerden biriydi. Programdaortaya konulan “ilkeler” de, Amerika’n›ndi¤er emperyalist ülkelerinhakimiyetine karfl›kendi lehine bir alanaçma amac›n› yans›tmaktayd›.“Wilson ‹lkeleri”olarak adland›r›lacak programdakibaz› maddeler flunlard›:- Gizli diplomasiye son verilmesi.- Silahlar›n azalt›lmas›.- Denizlerde tam serbestli¤insa¤lanmas›.- Milletler Cemiyeti’nin kurulmas›.- Sömürge halklar›n›n ba¤›ms›zl›klar›nakavuflmalar›.- Tüm uluslar›n kendi geleceklerinikendilerinin belirlemeleri...Görüldü¤ü gibi, her biri demokrasiad›na, eflitlik ad›na, <strong>özgürlük</strong>lerad›na savunulabilecek maddelerdi.Osmanl›'n›n halktan kopuk "ayd›nlar"›özellikle "tüm uluslar›nkendi geleceklerini kendilerinin belirlemesi"ilkesinesar›ld›lar; Wilson‹lkeleri, Anadolu’nunkurtuluflunuda sa¤layacakt›onlara göre.HWilson ‹lkeleri’nisavunanlarzamanla daha aç›kbir flekilde Amerikamandac›l›¤›n› savunmaya bafllad›-lar. Bu kadar “medeni ve uygar” birdevletin himayesine girmekte ne sak›ncavard› ki???Amerikan mandac›l›¤›n› savunanlardanbiri olan Halide EdipAd›var, 10 A¤ustos 1910'da MustafaKemal'e yazd›¤› mektupta "Serüvenve savafl döneminin art›k geçti-¤ini” ileri sürüyor, “kalk›nma”ktansöz ediyor ve kalk›nma için de sözüAmerika’ya getirip flöyle diyordu:“Filipin gibi vahfli bir ülkeyi bugünkendi kendini yöneten yepyenibir makina haline koyan Amerika,bu konuda çok iflimize geliyor. Onbefl,yirmi y›l s›k›nt› çektikten sonrayeni bir Türkiye'yi ancak Yeni Dünyan›n(Amerika’n›n) yetene¤i yaratabilir.”HWilson ‹lkeleri sempatisi vemandac›l›k e¤ilimleri o kadar alenilefltive yayg›nlaflt› ki, ‹stanbul'daWilson Prensipleri Cemiyeti ad›ylabir dernek kuruldu. 4 Aral›k1918'de kurulan derne¤in kurucular›aras›nda bak›n kimler vard›:Yazar Halide Edip Ad›var, GazeteciYunus Nadi, Vakit GazetesiBaflyazar› Ahmet Emin Yalman,MANDACILAR!AB’cilikten Önce ABD Mandac›l›¤›Kopenhag Kriterlerinden ÖnceWilson ‹lkeleri Vard›...Akflam Gazetesi Baflyazar› Necmettin(Sad›k), Sabah Gazetesi Baflyazar›Ali Kemal, Ati ve ‹kram GazeteleriBaflyazar› Celal Nuri (‹leri),Eski Bakanlardan Velid Ebuzziya,Refik Halit Koray, Leman GazetesiBaflyazar› Cemal Bey, Yeni GazeteBaflyazar› Mahmut Sad›k Bey...Cemiyet, ilk toplant›s›ndan sonra6 Aral›k 1918'de bir bildiri yay›nlayarakaç›k bir biçimde Amerikanmandas›ndan yana olduklar›n› ilanettiler. ABD Devlet Baflkan› Wilson'ada bir mektup göndererekAmerikan mandas›n›n sa¤lanmas›için baflvuruda bulundular. Mektuptaflu istemlerde bulunulmaktayd›:1) Padiflah egemenli¤i ve Meflru-44 TAR‹H 10 fiubat 2008
ti Hükümet biçimi korunacakt›r.2) Tüm seçimlerde nispi temsil uygulanarakaz›nl›klar›n haklar› sa¤lanacakt›r.Tüm Osmanl› uyruklar›...tüm hükümet memurluklar›na atanacaklard›r.3) Maliye, Tar›m, Sanayi, Ticaret,Bay›nd›rl›k ve E¤itim Bakanl›klar›’n›n her birine uzman yard›mc›larlabirlikte bir Amerikan baflmüsteflar›atanacak ve bu müsteflarlardan kuruluAmerikan komisyonu... ülkeninmutlulu¤u ve maddi geliflmesini sa¤layacakreformlar› yapacak yeni yöntemleriülkeye getirecek, öte yandanülkemizdeki çeflitli siyasal ak›mlaryüzünden hiçbir zaman düzenli biçimdeyerine getiremeyece¤imiztoplumsal gönenç ve ö¤retim ile ilgilitüm iflleri düzenleyecek...tir.4) Adliyede reform için yürürlüktekihukuk siteminin kurallar›n› ortadankald›rmak amac›yla AmerikanBaflmüsteflar›’n›n uygun görece¤iülke ve uluslardan seçilerek uzmanbir kurul yap›lacakt›r. Bu kurul Türkyasalar›n› tüm Osmanl›lar’a adalet veeflitlik sa¤layacak biçimde yenilefltirecektir.5- Jandarma ve polis iflleri birAmerikan genel müfettifline... b›rak›lacakt›r.6- Türkiye'nin her ilinde göreviyöresel yönetimde reform yapmakolan bir Amerikan baflmüfettifli veona ba¤l› uzmanlar bulunacakt›r.8- .... Amerika'dan yönetilmesi istenenTürk imparatorlu¤unun s›n›rlar›Bar›fl Konferas›’nda saptanacakt›r.HMandac› ayd›nlar›n Wilson’a mektubunubiraz uzun aktard›k. Ama bumektup ayd›n›n “utanç tarihi”nin enönemli belgelerinden biri olarak bilinmelidiye düflündük.Mandac›lar›n isteklerinden ziyadesiylememnun olmufltu Amerika. Fakatonun kendine göre planlar› vard›:ABD Devlet Baflkan›, mandac›lar›ntaleplerine karfl›l›k "Türk olan bölgeleregüvenlik ve egemenli¤in verilmesini"kabul ederken, di¤er yandan fluplanlar› yap›yordu: Yunanl›lar’›n yo-¤un bulunduklar› k›y› bölgeleri uluslararas›denetim alt›nda Yunanl›lar’averilmeli, Do¤u Anadolu'yu kapsayanbir Ermeni devleti kurulmal›, TürklerTrakya'dan ç›kart›lmal›, Bo¤azlar veçevresinde tek ya da çok uluslu birmanda düzeni sa¤lanmal›.Bu koflullarda Wilson PrensipleriCemiyeti’nin ömrü pek uzun olmad›.Ama mandac›l›k düflüncesi devam ettiyine de. ‹zmir'in iflgal edilmesindensonra Amerikan Mandas› görüflü dahada yay›ld›. Sonralar› Kurtulufl Savafl›’n›n komutanlar›ndan, yeni kurulacakCumhuriyetin Baflbakan› ve Cumhurbaflkan›da olacak olan ‹smet ‹nönüde o dönemde 15. Kolordu Komutan›Kaz›m Karabekir'e yazd›¤› mektuptaflöyle diyordu:"Tüm ülkeyi parçalamadan bir Amerikandenetimine b›rakmak, yaflayabilmekiçin tek zarars›z çare gibidir.."Evet, ‹smet ‹nönü de mandac›yd› os›ralar. Erzurum Kongresi’nde demandac›l›k konusunda yo¤un tart›flmalaryaflanm›flt›. Orada da, daha sonralar›Kurtulufl Savafl› dönemi meclisindebakanl›k, baflvekillik yapacakolan Rauf Orbay ve Rafet Bele demandac›l›¤› savunanlar aras›ndayd›lar.Mandac›l›k, Anadolu’da KurtuluflSavafl› gelifltikçe etkisini kaybetti.Mandac›l›¤› savunan birçok ayd›n,politikas›, asker, Kurtulufl Savafl› cephesinekat›ld›. Mandac›l›k mahkumedildi; emperyalist iflgali yaflam›fl butopraklarda art›k ony›llar boyuncakimse mandac›l›¤› savunmaya cesaretedemeyecekti... Ta ki...HTa ki... 1945’lere kadar.Y›l 1947; bir milletvekilli TürkiyeBüyük Millet Meclisi kürsüsünde konufluyor;sanki mandac›lar hortlam›fl,sanki 1920’lerin bafl›nda Wilson‹lkeleri için cemiyet kuran mandac›-lardan biri konufluyor:"... Maddi ilerlemeler sahas›ndaen önde gelen millet, ruh yüksekli¤ibak›m›ndan da en bafltad›r. Gerçekten,ABD'nin gerek harp içinde ve gerekflu harp sonras› aleminde oynad›klar›asil rol bu millet tarihinin enK›sa Tarih10 fiubat - 16 fiubat10 fiubat 1969ABD 6. Filo'suna ait gemilerin‹stanbul'a gelifli ö¤renciler taraf›ndanprotesto edildi.8 fiubat 1980‹zmir Çi¤li ‹plik Fabrikas›'nda1500 iflçi barikat kurdu. 10fiubat'ta polis iflçilere sald›rd›.15 iflçi yaraland›, 500 kifligözalt›na al›nd›.13 fiubat 1967D‹SK kuruldu.13 fiubat 199010 bini aflk›n tütün emekçisiManisa'n›n Akhisar ‹lçesi vebirçok yörede eylemlerle tabanfiyatlar›n› protesto ettiler.Eylemlerde Akhisar-SomaKarayolu kesildi, ANAP binas›ve tüccarlara ait iflyerleri tahripedildi.8 fiubat 1980‹stanbul Bayrampafla’da Migrosana deposu devrimcilertaraf›ndan bas›larak yiyecekkamyonlar› kamulaflt›r›larakyiyecekler gecekondu semtlerindeda¤›t›ld›.14 fiubat 1980‹stanbul esnaf›, IMF talimat›ylaal›nan “24 Ocak Kararlar›”n›protesto etmek için DevrimciSol’un ça¤r›s›yla kepenkkapatt›. Eylem tüm ‹stanbulçap›nda yüzde 90'l›kkat›l›mla gerçeklefltirildi.15 fiubat 199035 binden fazla Belediye iflçisiYeniçeltek Madeni’ndemeydana gelen katliam› protestoetmek amac›yla ifl b›rakmaeylemi yapt›.Say›: 138TAR‹H 45