Bülten 42 (Eylül 2006) - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

20 21Toplumsal davranışlar açısından risklerin algılanmasıve değerlendirmesinde çok farklı tutum ve tepkilergözlenebilir. Bunlar, içinde yer aldıkları senaryolaragöre sınıflanarak antik Yunan mitolojisisembolizmiyle anılırlar (3). Buna göre örneğin,toplumun aşırı duyarlılık gösterip tehlikeleri'olduğundan büyük görme' eğiliminde bulunduğu,bunlarla kolay başetme yöntemleri varken, fevri veaşırı davranışlar gösterdiği, ya da kimi kesimlerinişine geldiği biçimlerde durumu yorumlamayatkınlığı, Medusa risklerinin yer aldığı ortamlardır.Karşıt bir senaryo ise, Cassandra riskleriyletanımlanır. Bu kez toplum, belirsizlikler taşıyan ya dauzun dönemde gerçekleşmesi olası tehlikeleri'küçümseme ve görmeme' eğilimindedir.Cassandra'ya geleceği görme yetisi verilmiştir amaaynı zamanda kendisine kimsenin inanmamasınısağlayan bir lanet ile birlikte! GünümüzdeCassandra sendromu özellikle küresel iklim,kimyasallar ve genetik ile bağlantılı konulardayaygındır.İstanbul'da yapı stokunun aşırı riskler taşıdığıyargısına dayanılarak, önerilenleri ve uygulamalarıbu açıdan irdelemek olanaklıdır. İstanbul nüfusunundışarı taşınmasının önerilmesi, yapı stokunun bilimdışı yöntemlerle tek tek taranması, orman ve suhavza sınırlarına aldırmadan yeni konut alanlarıaçarak büyük inşaatçı firmalara iş yaratılması, ilginçbir 'idrak' ile hükümetten 60 milyar dolaryaratılmasının talep edilmesi, Dünya Bankası'nınhepimizi borçlandırdığı kaynaklarla geçerliliğikuşkulu kimi projeler dikte etmesi, Medusa riskleriortamına güzel örneklerdir. Medusa riskleri ile başetmenin yolu ise, kent bütününde ya da yereldüzeyde yeni tehlike ve zararlara yol açmayan,sürdürülebilir yöntemler geliştiren projeler, toplumuuyaran ve katılımını sağlayan şeffaf süreçlerdir.Aşırı riskli yerler Medusa-hassas alanlardır. Bualanlarda, mevcut yapılaşmanın toplu olarakyenilenmesini ve yerel toplulukların ortaklıklaroluşturmalarını özendiren ve gerekirse zorlayanprojeler Medusa ile başedebilir. Zeytinburnu'ndayürütülen araştırmalar, en yoğun kaçakapartmanlarla yapılaşmış bölgelerde bile topluyenileme (yaklaşık bin konut) ve güvenli yapılaşmabiçimleri ile önemli mekan ekonomileri eldeedilebileceğini ve yoğunlukların (%15-20)artırılabileceğini göstermiştir. Fiziki olabilirlik yanındaekonomik, mali, sosyal, yasal ve yönetsel olabilirlikaraştırmaları, apartman ölçeği ötesinde yeni yönetselbirimlerin yaratılabileceğini, bu ortaklıklarakatılanlara 20 yıllık düşük faizli borçlandırmaprogramları ile çok yönlü maddi yararlarsağlanabileceğini göstermiştir. Ortaklığa katılanlar,yasal statüye, güvenli ve tasarımlı bir çevreyekavuşmanın ötesinde, ortalama büyüklükte bir konutiçin ayda 150-200 YTL bir yüke katlanmakarşılığında, taşınmazlarının yaklaşık üç katdeğerleneceğini görmektedirler. Ayrıca ek yüzölçümüedinme, işletme maliyetlerini sıfırlama, ucuz sigortave vergi bağışıklıklarından ve çok sayıda başkaözendirici etkenden yararlanmak olanaklıdır. Taşınmave kira giderleri dahil, tüm maliyetler kredi kapsamınaalındığı gibi, toplu ve hızlı yapım maliyetleri ayrıcadüşürmektedir. Belediye/TOKİ güvenceleri, dahaucuz toplu kredi sağlayabilmelidir. Faiz oranlarının%10 ve belki altına indiği, ' mortgage' sistemi ilekolaylıkların yaratıldığı bir dönemde borçlanmalarınçok daha geniş bir kesimin kaçak statüden çıkmasınayol açabilir. Bunların da ötesinde, süreçtetaşınmazların başka ellere geçmesinin önükesilmekte, mevcut kiracıların hakları korunmaktadır.Toplu fiziki düzenleme ve finans, kentsel tasarımçevre kalitesi, toplumsal yapılanma, ulaşım, otoparkkonularında da önemli nitelik gelişmelerine kapıaçmakta, başarılı tasarım örnekleri ile kent kimliğininyeniden biçimlenmesi fırsatlarını getirmektedir (4).Gündemi tersine çevirmek ve öncü örnekleriödüllendirmek üzere Devlet'in özendirici bir girişimiile, bu tür ortaklıklara ve borçlanma programlarınakatılanların borç yüklerinin üçte birinin kamutarafından üstlenildiği varsayılsa, aylık borç ödemeleri100-150YTL düzeyine inecektir. Bu kaynakla ilkyıllardaki altyapı maliyetleri karşılanarak süreçtekolaylıklar sağlanabilecektir. Bu tür bir desteğinyaratılması için kampanyalara başvurulabilir. Örneğin,Türkiye'nin 'tsunami'zedeler için yürüttüğü başarılıkampanya ile sağlamış olduğu kaynakla, İstanbul'dayenileme gerektiren yapı stokunun en az üçte biriharekete geçirilebilmelidir. Böylelikle, İstanbul'da sözkonusu toplu yenilemelerin özendirilmesinde ivmesağlayan bir yatırım ile daha büyük ölçekli kaynaklarıntoplanmasına yol açılarak, İstanbul'un çirkinleştirilmişçehresi iyileştirilebilir. Bu tür katılımlı projeler içinAB'nin, yurt dışı kuruluş ve STK'ların doğrudankatkıları alınabilir.İstanbul'da hiçbir tehlike ve sorun yokmuş gibidavranıp riskleri artıran, başka söylemler geliştirerekgündemi işgal eden, ya da bu konudaki toplumsalörgütlenmeyi baltalayan, toplumsal atalet veaymazlığı pekiştiren girişimler Cassandra riskleriortamını tarifler. İstanbul'a dünyanın ünlü mimarlarınındavet edilerek projeler yaptırılması, korunmaönlemlerini desteklemek yerine (Boğaz geçişi, karatünelleri vb) riskleri artıran büyük altyapı projelerinegirişilmesi, kimi dış sermaye sahiplerinin limanlar,Haydarpaşa yatırımları, ya da 'döner kuleler' gibiyatırım önerileri, afet olasılığını gündemde tutmakyerine, toplumu konudan uzaklaştırıpyabancılaştırdıkça Cassandra sendromuyaygınlaştırılmış olur.İDMP kapsamında yapılan bir değerlendirmede,İstanbul'un deprem acil durumunda hastane hizmetkapasiteleri ile, ortaya çıkacak olası talebin mekansalkarşılaştırması yapılmış ve ciddi yetersizliklerbulunduğu görülmüştü. Mekansal analizde, ağıryaralılar için hizmetin acil durum koşulları altında engeç 10 dakika içinde hastaneye erişim sağlamasıöngörülmüş, bu talebin yapı stoku özelliklerine görefarklı mahallelerde hangi mertebelerde olabileceğikestirimleri kullanılmıştır. Büyükşehrin en varlıklıkesimlerinin yerleşim bölgesinde bu hizmet açığının9 ağır yaralı için bir yatak düzeylerinde olduğugörülmüştü. Bu bölge tam da 'ikiz kuleler' önerisininyapılmakta olduğu alanı kapsamaktadır. Yöneticiler,burada yatırımcılara beş yıldızlı bir hastane yapımıönerisinde bulunarak, ya da yapılaşmanın birbölümünün söz konusu açığı kapatacak biçimdeprojelendirilmesi önkoşulunu koyarak Cassandrasendromunu aşabilirler. Kaldı ki, bu tür uluslararasıhizmet veren bir sağlık tesisi getirilerinin İstanbul'dadiğer yatırımlardan da üstün olacağını göstermekolasıdır. Yatırımlara onay verilirken İstanbul'undeprem hazırlıklarına da katkı sağlanabilir. Söylenenher sözde, toplumu ya uyarmakta ya da riskleriunutturmaktayız; Verilen her kararda, riskleriartırmakta ya da azaltılmasına hizmet etmekteyiz;Atılan her adımda, toplumu katılıma özendirmekte,ya da kente ve tehlikelere yabancılaştırmaktayız.Özetle, İstanbul'da yapılan yatırımların: 1. riskleriartırmayan, 2. toplumu örgütleyen, 3. başkakaynakları harekete geçiren özelliklerde olmasınaözen göstermek zorundayız.İstanbul, tarihi deprem tehlikesine karşı tarihegeçecek bir davranışla, bir ana 'Sakınım Planı'nda vealt projelerinde herkesin rol almasını ve toplumunrisk sektörleri temelinde örgütlenmesini sağlamakzorundadır. İstanbul Sakınım Planı, tehlikelere karşıHollandalılara okyanusa direnme projelerini ya daÇinlilere Seddi yaptıran ortak akıl ve ruhunbenzerine sahip, bütünlüğü olan ve tarihe mal olacakbir mega girişimdir.NOTLAR1. BM 'Doğal Afet Etkilerini Azaltma Uluslararası Onyılı'(1990-2000), 'Yokohama Stratejisi ve Güvenli bir Dünyaiçin Eylem Planı' (1994), Milenyum Deklarasyonu(2000), OECD Raporu (2003), BM Genel Kurul kararı(2003) ile gerçekleştirilen ve Türkiye'nin de katılmışolduğu 'Afetleri Azaltma Dünya Konferansı', ya dakısaca 'Kobe Konferansı ve Hyogo Deklarasyonu'(2005), UNDP Raporu (2005), Hyogo 'Ulusların veToplulukların Doğal Afetlere Dirençliliğinin GeliştirilmesiEylem Çerçevesi 2005-2015' bu çabaları belirleyenkilometre taşlarıdır.2. BM, bu soruların katılımlı bir süreçle yanıtlanmasınıözellikle istemiştir. Pek çok ülkenin raporu bu işbirliğinive yaklaşım düzeyliliğini ortaya koymaktadır. Ne yazık kiTürkiye Raporu bu yaklaşımla hazırlanmadığı içinsoruları bile anlamakta yetersiz kalmakta ve yanıltıcıbilgiler içermektedir.3. Bu kapsamda Cyclop, Pandora, Demokles, Phytiaöngörülen diğer risk senaryolarıdır.4. Balamir, M ., Kıral, Ö. et.al. (2005) 'Aspects of UrbanRegeneration in Turkey: The Zeytinburnu Project', infoleaflet, Ünal Ofset, Ankara, 8p; Balamir, M. (2004)'Restructuring Urban Society for Seismic Mitigation', in' Disasters and Society: From Hazard Assessment toRisk Reduction',Center for Disaster Management andRisk Reduction Technology, University of Karlsruhe, D.Malzahn and T. Plapp eds., Logos Verlag, Berlin,Germany, 339-348; Balamir, M. (2002) ' Kentselİyileştirme Girişimlerinin Gündeme Alınması ve