Bülten 42 (Eylül 2006) - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

4445BASIN AÇIKLAMALARIVAN ( TUŞP A) , DOĞAL VE KÜLTÜREL ZENGİNLİĞİNİ,GÖLÜNÜ (DENİZİNİ) , KEDİSİNİ, KALESİNİ, TARİHSEL YERLEŞMELERİNİGELECEK KUŞAKLARA AKTARARAK BARIŞIN VE UMUDUN KENTİ OLABİLİR!TMMOB Mimarlar Odası 40. Dönem Merkez Yönetim Kurulu Toplantısı 11-13 Ağustos 2006 tarihlerindegenel merkez ve ülke genelin deki şube yöneticilerinin katılımı ile Van Şubesi'nin ev sahipliğinde yapıldı. VanMerkezi, Akdamar Adası, Eski Van Kenti ve Gürpınar ilçesine yapılan teknik gezi ile Akdamar Kilisesi, GevaşSelçuklu Mezarlığı, Örnek Geleneksel Van Evi, Hüsrev Paşa Külliyesi, Van Kalesi, Eski Van Kenti, Çavuştepeve Hoşap Kalesi gezildi. 12 Ağustos günü yapılan Merkez Yönetim Kurulu Toplantısı'nda teknik gezikapsamında yapılan değerlendirmelerin ardından, Van Kenti ve Havzası ile ilgili olarak aşağıdaki basınaçıklamasınınyapılması kararlaştırıldı:Ülkemizin en doğusunda, M.Ö. 900 yılından (Urartu)günümüze kadar bölge coğrafyasının biçimlendirdiğiözgün mimarisiyle yüzyıllardır varlığını sürdürmeyeçalışan Van bölgesi ve yerleşmeleri, bir yandantarihsel olarak değişik çatışmaların yarattığıgerilimler, tahribat ve çetin doğa koşullarıylamücadele ederken, diğer taraftan mimariye deyansıyan kültürel zenginliğinve uyumun da kaynağıolmuştur. Ancak, bölgenin alın yazısı haline gelen“göç” olgusu, günümüzde de sürmekte, yarattığıkentsel ve çevresel sorunların yanı sıra var olankültürel değerlerin de yok olma sürecinihızlandırmaktadır.Son yıllarda bölgede sosyal nedenlerle yaşanan göç,1990 yılında 153.000 olan Van merkez nüfusunubugün 400.000'lere çıkarmıştır. Hızlı nüfus artışı,plansız kentsel gelişmeye ve kaçak yapılaşmanınciddi artışına yol açmıştır. Bugün, yeşil alan, dereyatakları benzeri imara kapalı alanlarda, yaklaşık30.000 ruhsatsız ve imara aykırı yapıda, işsiz,güvencesiz ve sağlıksız koşullarda yaşamak zorundakalan göçmenler Van nüfusunun yarısınıoluşturmaktadır. 2000 yılından sonra İran ve Irak'tangelen göçle birlikte sorunlar giderek artmakta,bugelişmelerden etkilenen önemli bir nüfusun da Van'ıterk ederek büyük kentlere göç etmesine nedenolmaktadır.Nüfus yapısının değişimi ve istihdam yaratıcıekonomik faaliyetlerin oluşturulmasında yaşanangüçlüklerin yanı sıra yeni kent gelişme alanlarınınplanlanmaması; mevcut kent merkezi üzerindekirantı yükselterek imar tadilatlarıyla yapıyoğunluğunun artmasınave teknik-sosyal donatıalanlarının yetersizleşmesine neden olmaktadır.Altyapı ve hizmetlerin karşılanamaması sonucubirçok sorunla baş başa kalan, sağlıksız ve yöreselkültürel koşullara uygun olmayan konutlarla çevreliVan merkezinde, bu sürecin bir sonucu olarakkullanılabilir yeşil alan (park) neredeyse hiçbulunmamaktadır.1990'larda başlayan kaçak yapılaşma ve barınmasorununa yönelik olarak Mimarlar Odası, 1996yılında Valilik desteğiyle yürüttüğü 258 birimlikgeçic i konut, okul ve sosyal tesis (kilim atölyesi)projesiyle öncü bir çalışma yapmış,ancak buçalışmaların geliştirilmesi için kurumsalkoordinasyonda süreklilik sağlanamamıştır. Sonyıllarda Van'ın konut sorununu çözmek amacıylaToplu Konut İdaresi tarafından inşaatı yapılan yeniyerleşme projesi, Van merkezi ile bütünleşmesağlamayan bir yerde yapılması, yerleşme vekonutların bölgesel karaktere uygun olmaması, gölmanzarasını yoğunlaştıran ve silueti bozan niteliği ilebölgede hayat bulmayacak hatalı bir yatırım olarakgörülmektedir.Bu gelişmelerle bağlantılı olarak plansızlığın yarattığıkirletici etkinin yanında mevcut sanayi yer seçimi vearıtma yetersizlikleri nedeniyle, ülkemizin en özgündoğal havzalarından olan Van Gölü'nde de kirlilikhızla artmaktadır. Ayrıca bu süreçte, günümüz Vanmerkezinin tarihsel dokusu, Koruma Amaçlı İmarPlanının da hazırlanamaması nedeniyle hızla yokolup gitmektedir. Bu durum, özgün yerel mimarikaynaklardan uzaklaşılmasına, kimliksiz-niteliksiz birmimarinin oluşmasına neden olmaktadır.Van Kalesi'nin güneyinde yer alan Eski Van Kenti(Tuşpa), taşıdığı değişik uygarlıkların kültürel vemimari zenginliklerini barındıran, kültürlerin vedinlerin bir arada yaşadığı,1914 yılına kadarcanlılığını koruyan eşine ender rastlanan barışsembolü tarihî bir kent iken; 1918 yılından sonraeski hareketliliğini kaybetmiş, günümüzde ölü birkent haline gelmiştir. Geçmişe duyarsızlık,kaçakkazılar, doğal tahribat,kazı-restorasyonçalışmalarındaki eksiklikler ve ilgili kurumlar arasıkoordinasyon eksikliği, bu derece önemli özellikleritaşıyan kentin ve kalenin geleceğe aktarılmasındazorluklar yaşanmasına neden olmakta,EskiVan,hergün biraz daha zemine yaklaşarak kaybolmaktadır.Ancak son yıllarda, merkezî yönetim, yerel yönetimve ilgili meslek kuruluşları koordinasyonu ilebaşlatılan özellikle koruma amaçlı çalışmalar,örnekprojelerin gelişmesine kaynaklık ederek, bölge vekent ekonomisinin de canlanmasına yol açabileceksevindirici gelişmeler olarak görülmektedir. 2005yılında Van Valiliği başkanlığındadiğer kurumlar veTMMOB Mimarlar Odası Van Şubesi tarafındanbaşlatılan “Tuşpa Sanat Kenti Projesi”kapsamında 2006 yılında çevre drenaj çalışmasınınValilik, bölgedeki Osmanlı klasik dönem mimarisinintek örneği olan ve Mimar Sinan imzasını taşıyanHüsrev Paşa Külliyesi restorasyon çalışmasının daVakıflar Genel Müdürlüğü tarafından başlatılması,bu kapsamdaki en önemli girişimdir.Bir diğer önemli proje de, canlı figürlerle dolumotifleriyle bir mücevher gibi duran, bölgedeki taşişçiliğinin en özgün örneklerinden biri olan“Akdamar Kilisesi” restorasyonunun, Kültür veTurizm Bakanlığı tarafından 2005 yılındabaşlatılmasıdır. Örnek bir restorasyon uygulamasıyladikkat çeken bu çalışma kapsamındayapılankazılarda, Kilise ana yapısının yanında güneyinde yeralan bölümlerin de ortaya çıkarılmasıyla proje,önemli bir aşamaya gelmiştir.Bölge gezisi kapsamında yapılan değerlendirmelerve saptamalar çerçevesinde, Van ve çevresindekiihtiyaçlar da göz önüne alınarak aşağıdaki sonuçlaravarılmıştır:1. “Tuşpa Sanat Kenti Projesi” nin Van'a yenidenhayat verecek temel bir proje olarakgeliştirilmesi, bu kapsamda Eski Van belgelemeçalışmalarının hızlandırılması, Hüsrev PaşaKülliyesi'nde başlatılan restorasyonçalışmalarının sürdürülmesi, Kale, yerleşme,külliye ve çevresindeki servis alanlarının turistikve kültürel işlevlendirmeyi de içerecek biçimdebütünlüklü bir koruma projesine dönüşmesigerekmektedir.2. “Akdamar Kilisesi Restorasyonu” kapsamındayapılan kazılarda ortaya çıkarılan bölümlerinkorunmasına yönelik önlemlerin zamangeçirilmeden alınması, konservasyon,restorasyon, restitüsyon projesi ve uygulamaçalışmalarının acilen yapılması, bu sürecin deada özelliği dikkate alınarak geliştirilecek birdiğer önemli koruma projesine dönüşmesihedeflenmelidir. Aynı kapsamda Van Gölü'ndebulunan diğer iki ada kilisesinin derestorasyonuna başlanarak bu sürecinsürdürülmesi, Van kültür potansiyelininzenginliğini ortaya koyacaktır.3. Teknik gezi kapsamında gezilen yerlerdenGürpınar İlçesi Güzelsu Beldesinde yer alan“ Hoşap Kalesi”nde kısmi yıkılma ve çatlamalarbulunması nedeniyle acil onarıma gerekduyulmakta, bu amaçla iç kale, kale ve dış surlarmakro ölçekte ele alınarak uygulama projelerininhazırlanıp restorasyon çalışmalarının yapılmasıgerektiği anlaşılmaktadır.4. Van ve çevresinin tarih öncesi çağlardanbaşlayarak çok katmanlı çok kültürlü tarihselyapısının gerektirdiği birçok mimari değerinortaya çıkarılması ve yaşatılması konusundabaşlatılan çabaların, Van Gölü kenarında ruhbulmuş bütün kültürlere eş saygınlıktageliştirilmesi yönündeki özenin sürdürülmesi,bugünlerde çokça ihtiyacımız olan barışın veumudun güçlenmesine uluslararası boyutlarıolan katkılar sağlayacaktır.5. Ancak, bu olumlu gelişmelerin, bütün tarihsel vegüncel potansiyelleri birleştirecek bir biçimde;Eski Van, Van Merkezi, TOKİ Yerleşmesi ve VanGölü çevresindeki diğer yerleşmelerin, gölü,tarihi, doğayı ve insanı koruma ve yaşatmaamacına yönelik hazırlanacak Van Gölü HavzasıÇevre Düzenleme Planı ile bütünleştirilerekgeleceğe taşınabileceği unutulmamalıdır.6. Bu çerçevede Mimarlar Odası, merkezî yönetim,yerel yönetim, üniversite ve sivil toplum örgütleriişbirliğiyle yakın gelecekte Van ve yakınçevresinin geleceğini değerlendiren bir “Panel-Forum” organizasyonu yapılarak, bu olumlusürecin geliştirilmesini ve bu işbirliğinin kurumsalbir süreklilik sağlamasını zorunlu bulmaktadır.Mimarlar Odası olarak, yukarıda sıralanan birçokzorluğa karşın, Van'ın,renkleri kendinde birleştirmişkedisi kadar özgün bir bakışla, bölgenin en önemlikültür ve turizm kenti olma potansiyelini koruyarakgelişecek bir tarihsel birikime sahip olduğunudüşünüyoruz.Van (Tuşpa), doğal ve kültürelzenginliğini, gölünü (denizini), kedisini,kalesini, tarihsel yerleşmelerini gelecekkuşaklara aktararak barışın ve umudunkenti olabilir!da