ŞUBAT 2015

Hayy! Hakk!
Tarihler ve suretleri bir kenara koyarsak, atalarımızın
da bize benzer ilgi alanları olduğunu görürüz. Bizim gibi
büyük salonlarda ünlü komedyenleri seyretmiyorlardı ama
atalarımızın omzu mendilli, eli bastonlu meddahları vardı.
Meddahlar, daha kara mürekkep ak kâğıda düşmeden,
mizah dergilerinin yaptığı işi yapıyorlardı. Sözlü kültürün
egemen olduğu Doğu toplumlarının ortak değerlerinden
olan meddah, en ciddi olayı bile mizahi üslupla aktarmayı
başarır. Bunu yaparken tek kişilik bir tiyatro gibi davranır.
Meddahın sahnedeki yalnızlığına tezat, sahnenin
birbirinden ayrılmaz ikilisi Karagöz’le Hacivat’tır. Demirci
ustası Kambur Bali Çelebi ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz… 14. yüzyıl
Bursası’nda Orhan Gazi Camii’nin inşaatının orta yerinde bir anda peyda
oluveren, mizahları da ömürleri gibi kısa olan ikili, daha sonra Ahibaşı Şeyh
Küşteri’nin çarıklarında hayat buldu ve çiçeği burnunda imparatorluğun
mizah hayatına damgasını vurdu. Kuruluşta başlayan gelenek, özellikle 17.
yüzyılda popülerleşti ve 6 asırlık Osmanlı dönemini aşıp günümüze kadar
geldi.
Karagözle Hacivat’ın bu derece sevilmesinin ve uzun yıllar canlılığını
korumasının kökeninde hiç şüphesiz, zamanın kendisi kadar eski iki
değişmez tipi barındırmasının etkisi var. Karagöz sade vatandaştır, Hacivat
ekâbir… Karagöz cahildir, Hacivat yarı aydın…
Halk çocuğu ile yarı aydının öyküsü hayal perdesi ile sınırlı kalmaz.
Bir süre sonra oyuncuların vücudunda ete kemiğe bürünür ve çıkıverir
meydane. Adına “ortaoyunu” denir. Burada artık Hacivat “Pişekâr”, Karagöz
de “Kavuklu”dur. İsimler değişse de, mevzu gene aynıdır. Meddahtan beri
süregelen, güncel olayların esprili şekilde tenkidi…
Millî Kütüphane Süreli Yayınlar Arşivi’nden
Latifetül Hümayun
Türkleri “gülmeyi seven insanlar” olarak tanımlayan yabancıların hakkı
var… Osmanlı’da halkın her kesiminde ve devletin her kademesinde espritüel
kimselere rastlamak mümkün. Mahiyetlerindeki soytarılara kendilerini
eğlendirten kralların aksine Osmanlı’nın bizzat kendisi şakacı sultanları
oldu. Bunların başında, ıslahatçı padişah Sultan II. Mahmud gelir.
II. Mahmud, dönemin iki gölge oyunu ustası Abdi ve Sait Beylerle çok
iyi anlaşırdı. Gündelik hayatlarında zarif iki Osmanlı Beyefendisi olan
bu kişiler, geniş görüşlü padişahın sevgisini kazanmıştı. Öyle ki, “söz ola
kestire başı” türünden lakırdıları bile sultanın huzurunda mizahî bir üslupta
edebiliyorlardı.
Mizahsever hünkârın latifeleri de musahiplerini aratmayacak cinstendi.
Günün birinde Sultan Mahmud, Sait Bey’i de yanına alarak Abdi Bey’i
ziyarete gitti. Evin kapısını Abdi Bey’in karısı açtı ve kocasının evde
olmadığını söyledi. Sultan Mahmud “Doğru ya, yanlış geldik. Abdi Bey
bizi öteki karısının evine davet etmişti.” dedi ve bıyık altından gülerek
oradan ayrıldı. Zira Abdi Bey’in “öteki karısı” diye biri yoktu. Abdi Bey eve
döndüğünde kızılca kıyamet koptu. “Koskoca padişah, yalan mı söyleyecek”
diyen karısına ne dediyse, kendini inandıramadı. Ertesi gün Abdi Bey
başından geçenleri anlattığında sultan, Sait Bey’i işaret ederek: “Vallahi ben
söylemedim, bu söyledi…”
Abdi ve Sait Beyler, Batı’da gördükleri gibi bir mizah dergisi çıkarabilmek
için sultandan icazet istediler. Sultan, mizahın öneminin farkındaydı ancak
devir, henüz mizah dergisine hazır değildi. Yeniçeri Ocağı henüz kaldırılmış,
yenilikçi padişahın icraatları yadırganır durumdaydı. II. Mahmut,
musahiplerinin bu talebini reddetmedi, fakat bir süre beklemelerini söyleyerek
erteledi. Ne var ki bu bekleme, beklenenden uzun sürdü ve Osmanlı’nın ilk
mizah dergisini ne Abdi ve Sait beyler ne de Sultan Mahmut görebildi.
20 Vizyon